Werd je wat zenuwachtig, toen je eerder deze week de nieuwskoppen las over het klimaatrapport van het IPCC? Gek is dat niet, zeggen onderzoekers. Maar die negatieve gevoelens kun je omzetten in iets positiefs. "Als je iets kunt doen, voel je je beter."

De website van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), het klimaatpanel van de Verenigde Naties, lag plat nadat het nieuwe rapport maandag naar buiten kwam. Zoveel interesse was er in de nieuwe inzichten over het klimaat.

'Zenuwen zijn logisch'

Als we broeikasgassen blijven uitstoten, warmt de aarde verder op. Met meer hitte, droogte, extreme buien en een meters stijgende zeespiegel als gevolg. Overal. Ook in Nederland. Het zijn een paar alarmerende conclusies uit het IPCC-rapport.

Logisch dat je daar wat zenuwachtig van wordt of zelfs paniek of depressieve gevoelens ontwikkelt, zegt milieupsycholoog aan de Universiteit Utrecht Karlijn van den Broek.

Slaapproblemen en negatieve gevoelens

Zij was vorig jaar betrokken bij een onderzoek naar climate anxiety (klimaatangst of -paniek in het Nederlands) onder 10.143 jongeren in 25 landen wereldwijd.

In 18 van de 25 landen bleek er samenhang te zijn tussen negatieve gevoelens over het klimaat en problemen met slapen. En in 21 van de 25 landen bleek er samenhang tussen negatieve gevoelens over het klimaat en mentale gezondheid, vooral in westerse landen.

Omzetten in iets positiefs

De kans dat in de nabije toekomst meer mensen last krijgen van klimaatangst is groot, zegt Van den Broek. En een document als het IPCC-rapport wakkert negatieve emoties ongetwijfeld verder aan. "Of in elk geval het nieuws erover, want het rapport zelf is lang niet voor iedereen goed te begrijpen."

Maar, naast dat het vervelend is om je angstig of depressief te voelen over klimaatverandering, hóéven de gevolgen daarvan niet alleen maar negatief te zijn. "Die gevoelens - mits niet te overheersend - kunnen er namelijk ook voor zorgen dat wie dat nog niet deed tot actie overgaat", zegt Van den Broek. "De publicatie van zo'n rapport en bijkomende gevoelens bieden dus ook kansen. Ze creëren een gevoel van urgentie."

Effectief bijdragen

Het is wel zo dat actie alleen volgt na een rapport als dat van de IPCC als er ook zogenoemde 'handelingsperspectieven' worden geboden, zodat mensen weten hoe ze effectief kunnen bijdragen en het gevoel hebben dat hun acties zin hebben, zegt Van den Broek.

Daar ontbreekt het nog een beetje aan, wat haar betreft.

'Je beïnvloedt elkaar'

Maar de onderzoeker ziet wel dat steeds meer mensen iets in hun eigen omgeving doen tegen klimaatverandering en dat vindt ze positief. "Het is zaak dat iedereen; bedrijven, de overheid, maar ook zeker consumenten zich inzetten om klimaatverandering tegen te gaan."

En voor wie denkt: 'wat heeft het nu voor zin wat ik in m'n eentje doe?' "Heel veel. Ten eerste ben je niet alleen, veel mensen doen al iets om klimaatverandering tegen te gaan en dat worden er alleen maar meer. En daarnaast: als je zonnepanelen op je dak laat plaatsen of vegetarisch gaat eten, ziet je omgeving dat. Zo beïnvloed je elkaar."

Zorgen motiveren

Gedragswetenschapper Reint Jan Renes van de Hogeschool van Amsterdam kan zich daarin vinden. Hij legt uit dat het hebben van serieuze zorgen, over het klimaat in dit geval, een belangrijke rol speelt bij de motivatie van mensen om daadwerkelijk in actie te komen.

"Wie zich zorgen maakt, kampt met een continu gevoel van onrust over iets wat gaat komen. En is niet alleen gericht op het oplossen van die negatieve emotie, maar wil ook iets doen aan het probleem zelf. Het probleem vormt namelijk een bedreiging voor zaken waar je persoonlijk veel waarde aan hecht. In dit geval bijvoorbeeld de natuur en de omgeving waarin je leeft."

Weinig politiek draagvlak

"Het gevolg is dat mensen zich persoonlijk meer verantwoordelijk voelen iets te moeten doen wat draagvlak voor klimaatbeleid versterkt. Daarnaast wordt de kans groter dat mensen in de privésfeer klimaatvriendelijkere keuzes maken, zoals minder vliegen of minder vlees eten", zegt Renes.

Hij maakt wel een flinke kanttekening: er zijn nog altijd veel te weinig mensen die deze zorgen ervaren, zegt hij. "Draagvlak voor een ingrijpend klimaatbeleid is er daardoor ook nog amper. "En dat is toch echt nodig, willen we iets doen aan de opwarming van de aarde."

'Boodschap met urgentie nodig, zoals met corona'

Renes was het afgelopen jaar ook betrokken bij de Corona Gedragsunit van het RIVM. Het zou volgens hem helpen als de overheid hetzelfde met klimaatverandering omgaat als met de coronapandemie.

"Daar is de overheid met persconferenties en duidelijke, harde maatregelen gekomen, waardoor we ons gedrag wel aan móésten passen. Zo'n boodschap van urgentie vanuit de overheid heb je in dit geval ook echt nodig, wil je de maatschappij activeren."