Onder toeziend oog van de NVWA kunnen 'probleemboeren' soms jarenlang doorgaan met het verwaarlozen van hun vee. Tot frustratie van inspecteurs zelf: "Er verandert niets."

Kalfjes in te krappe hokken, zonder voer en drinkwater. Scherpe en uitstekende delen in de stal, waar dieren zich aan kunnen verwonden. Ernstig kreupele koeien, besmeurd met mest. Rottend diervoer en poep in drinkwaterbakken. En een ziek, pijn lijdend varken dat direct moet worden afgemaakt.

Erbarmelijke situatie

Inspecteurs van de NVWA treffen op 24 maart 2021 een erbarmelijke situatie aan op het erf van een bij hen bekende veehouder. Helemaal verrast zijn ze niet. Dit bedrijf staat al negen jaar lang op een lijst met structurele welzijnsovertreders. In 2012 kreeg deze boer zijn eerste waarschuwing. In de jaren erna stapelden de overtredingen zich op. Vrijwel altijd dezelfde.

Tijdens een inspectie in april 2020 constateerden de inspecteurs nog dat de situatie was verbeterd. Maar ook dan zijn ze niet optimistisch. "Gezien de historie van het bedrijf is het de vraag of de verbeteringen in stand blijven", noteren de toezichthouders in hun inspectierapport.

Dieren blijven

Ze krijgen gelijk. Een klein jaar later blijkt er weer van alles mis. Er lopen op dat moment nog negen 'herstelmaatregelen'. De veehouder voldoet aan geen enkele. Uit het inspectierapport wordt duidelijk dat de toezichthoudend dierenarts vindt dat de dieren weggehaald zouden moeten worden. Toch negeert de NVWA dat advies. "In overleg met het team bestuurlijke maatregelen is besloten geen dieren mee te nemen", vermeldt het rapport. En dus blijven de 214 koeien, 151 schapen, 6 varkens en 3 paarden op het bedrijf achter.

Het voorbeeld van deze veehouder is typerend, zegt directeur Frederieke Schouten van dierenwelzijnsorganisatie Dier en Recht. "In sommige gevallen zien we dat de inspecteur zegt: 'Deze dieren zouden beter kunnen worden weggehaald'. Maar in overleg met hogerop in de NVWA zeggen ze: 'We hebben die dieren toch achtergelaten'. Een paar maanden later komen ze er weer en staan die beesten weer in de stront."

Fors ingekort

Al jarenlang bezorgt een relatief kleine groep probleemboeren de NVWA handenvol werk. In 2018 telde de toezichthouder 308 van deze 'aandachtsbedrijven'. Bijna de helft, 131 bedrijven, worden in dat jaar bezocht.

Daarna gebeurt iets opvallends: de NVWA gaat de bedrijven anders noemen, en de lijst wordt fors ingekort. De dienst spreekt voortaan van 'risicobedrijven' en 'bedrijven onder verscherpt toezicht', zogeheten VeTo-bedrijven. Van die eerste categorie werden er in heel 2022 slechts 19 bezocht. En van het aantal VeTo-bedrijven telde de NVWA er eind vorig jaar 35. Het aantal inspecties daalde dan ook fors: tegenover de 131 bedrijfsbezoeken in 2018, staan er in 2021 nog maar 51. En net als in 2018 is het dierenwelzijn dan in meer dan de helft van de gevallen niet in orde.

Cosmetische truc

Volgens de NVWA was het ontbreken van objectieve criteria aanleiding voor de verandering van werkwijze. Ook zou met de nieuwe opzet beter risicogericht toezicht kunnen worden gehouden.

Maar inspecteurs denken dat andere motieven een rol speelden. "Men had geen belang bij een aandachtslijst met 300 bedrijven, dan kom je toch negatief in beeld als NVWA", aldus een inspecteur. Een collega vult aan: "Via een cosmetische truc is de lijst met bedrijven sterk ingekort. Aan die andere bedrijven mogen we geen aandacht meer besteden."

Frustratie

Ze zijn er gefrustreerd over. Want bij de bedrijven die van de lijst zijn afgevallen is het dierenwelzijn lang niet altijd ineens op orde, weten ze.

Ook Dier en Recht-directeur Schouten is verontwaardigd. "Als inspecteurs niet meer naar bedrijven mogen omdat het een negatief imago geeft. Wat moet je daarop zeggen? We laten dus dieren creperen, omdat we anders slecht in het nieuws komen." Ze vervolgt: "Het is duidelijk dat de belangen van dieren niet voorop staan. En wiens belang dan wel hiermee gediend is, dat is echt een grote vraag. Dit is structureel falend toezicht van de NVWA, dus van de overheid."

Falend toezicht

Inspecteurs balen dat ze de deur plat lopen bij steeds dezelfde bedrijven, die steeds in hetzelfde gedrag terugvallen. "We praten maar over 1 of 2 procent van de veehouders. Toch duurt het soms 10 jaar voordat er een eind komt aan het aanmodderen en ze geen dieren meer mogen houden", zegt een inspecteur.

"We blijven dweilen", verzucht een ander. "Je volgt een bedrijf een aantal jaar, je doet herinspecties. Maar er verandert niets. Herhaling wordt geaccepteerd. Je zou zeggen: na twee gele kaarten volgt een rode kaart. Maar dat was juridisch lastig."

Bedrijven kapot maken

Binnen de NVWA worden medewerkers die er tegen willen optreden weggezet als 'activisten'. Een inspecteur: "We zouden bedrijven kapot maken. Nou, als het prutsende boeren zijn is het goed dat ze stoppen. Dat beschouwen wij ook als een succes. Ze hoeven niet te stoppen, maar wel handelen binnen de kaders van de wet."

Ook hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, gespecialiseerd in toezicht, is verbaasd dat overtredingen zo lang door kunnen gaan. "Als een inspecteur dit al jaren signaleert en hij maakt een rapport op, dan zou je normaal gesproken zeggen: dit is serieus, er is werk aan de winkel. We gaan hier ingrijpen. De NVWA kan een last onder dwangsom opleggen, of een bedrijf sluiten of een strafrechtelijke procedure beginnen. Er zijn allerlei instrumenten die ter beschikking staan."

Strafbare feiten

Volgens Schouten van Dier en Recht laat de NVWA juist na door te pakken, terwijl er overduidelijk sprake is van strafbare feiten. "De wet zegt duidelijk: je mag dieren niet onnodig laten lijden en je mag geen pijn veroorzaken, en dat gebeurt hier structureel."

Schouten vindt dat verwaarloosde dieren per direct weggehaald moeten worden. "En alle dieren op bedrijven onder verscherpt toezicht, al die dossiers, moeten naar het Openbaar Ministerie, zodat strafrechtelijk onderzoek mogelijk wordt. En de overheid moet onderzoeken wat er misgaat bij de NVWA en waarom dierenwelzijn zo lang zo structureel verwaarloosd wordt."

Meer instrumenten nodig

Volgens de NVWA is de lijst met aandachtsbedrijven fors ingekort, omdat de dienst meer risico-gericht toezicht wil houden. "We kijken naar alle bedrijven waar dieren worden gehouden", zegt inspecteur-generaal Gerard Bakker in een interview met EenVandaag. "Maar wij kijken met een extra accent naar de bedrijven waar de risico's het grootst zijn."

Bakker zegt meer instrumenten te willen om notoire probleemboeren aan te pakken. Hij is blij dat er een Kamermeerderheid is voor een zogeheten houdverbod: een veehouder zou dan geen dieren meer mogen houden. Volgens Bakker kan de NVWA nu alleen corrigeren, en geen bedrijven stilleggen.

Dit jaar vierde de koning zijn verjaardag in Doetinchem in de Achterhoek. Een streek waar 'lokaal, eerlijk en lekker eten' centraal straat, volgens de burgemeester. Stadsboerin Ellen Willems serveerde een Achterhoeks maal aan de koninklijke familie.

Met de dood van de door velen geliefde paus Franciscus kwam een einde aan een tijdperk. Wie volgt hem op en wat betekent die wisseling van de wacht voor de toekomst van de Katholieke Kerk? "De nieuwe paus mag zeker behoudender zijn."

Vandaag neemt de wereld afscheid van paus Franciscus. Met de uitvaart komt er niet alleen een einde aan zijn pontificaat van bijna 12 jaar, ook begint de zoektocht naar zijn opvolger.

'Kerk heeft diplomatieke paus nodig'

Franciscus heeft de Rooms-Katholieke Kerk veranderd. Hij brak met tradities en liet een laagdrempelige en menselijke kant van de kerk zien. Hij bleef bewust bij zijn eenvoudige levensstijl en pleitte voor meer rechtvaardigheid in de wereld. Voor het beschermen van aarde en klimaat. De vraag is nu of die koers wordt voortgezet.

Hoogleraar kerkgeschiedenis Paul van Geest verwacht inderdaad dat een nieuwe paus de naar buiten gerichte koers van Franciscus zal aanhouden: "De kerk kan niet om het charisma en om de richting heen, die hij is ingeslagen. We krijgen nu niet opeens een naar binnen gekeerde paus."

Grotere onrust in de wereld

Maar, vervolgt hij: "Gezien de veranderingen in de wereld, de grotere onrust, zou het goed zijn dat de nieuwe paus diplomatiek sterk is op politiek vlak."

"Een stuk diplomatieker dan Franciscus in ieder geval."

Niet iedereen blij met koers

Franciscus probeerde de kerk menselijker en toegankelijker te maken, maar dat leidde soms ook tot spanningen met conservatieve stromingen binnen de kerk.

Want niet iedereen binnen de Katholieke Kerk was blij met de koers van de overleden paus. Zijn open houding tegenover homoseksuelen en gescheiden gelovigen, en zijn plannen om het Vaticaan te hervormen, vielen in conservatieve kringen behoorlijk slecht.

'Nieuwe paus mag wat meer een theoloog zijn'

Veel jonge gelovigen staan achter vernieuwing, maar dat geldt niet voor iedereen: "De nieuwe paus mag van mij wel wat meer een theoloog worden, die de klassieke leer naar buiten brengt", zegt Nino Hoffmans, die samen met andere jonge katholieken naar de uitvaart kijkt. "Conservatiever? Nou, ik zou zeggen: zeker behoudender."

Medegelovige Chris van der Voort hoopt op een jonger iemand: "Een persoon die vol in het leven staat en kracht heeft om te strijden, want de nieuwe paus gaat geen makkelijke tijd tegemoet. Ik hoop dat het iemand is die op dezelfde lijn staat en het werk van Franciscus kan voortzetten. Liefde voor mensen, naastenliefde, dat is belangrijk in deze tijd."

'Sede Vacante'

Nu het Vaticaan officieel 'Sede Vacante' is, wat betekent dat de pauselijke zetel leeg is, bereiden de kardinalen zich voor op het conclaaf. De komende periode zullen zij achter gesloten deuren stemmen over wie de nieuwe leider van de Katholieke Kerk moet worden.

Wordt het iemand die de koers van Franciscus voortzet? Of kiest men voor een meer traditionele paus die de teugels weer strakker aantrekt? De gesprekken zijn in ieder geval al begonnen

'Er wordt al flink genetwerkt'

"Er zijn nu al veel van de 135 kardinalen in Rome, en de meesten blijven ook hangen om over de nieuwe Paus te praten", vertelt Paul van Geest.

"De vergaderingen zijn al begonnen, er wordt stevig genetwerkt. Zo'n conclaaf is best heel prozaïsch, er worden al veel verkennende gesprekken gevoerd en gekeken of men het eens kan worden over een kandidaat."