Kleine hokken, onveilige situaties en overal poep: 'probleemboeren' kunnen ongestraft hun dieren blijven verwaarlozen
Onder toeziend oog van de NVWA kunnen 'probleemboeren' soms jarenlang doorgaan met het verwaarlozen van hun vee. Tot frustratie van inspecteurs zelf: "Er verandert niets."
Kalfjes in te krappe hokken, zonder voer en drinkwater. Scherpe en uitstekende delen in de stal, waar dieren zich aan kunnen verwonden. Ernstig kreupele koeien, besmeurd met mest. Rottend diervoer en poep in drinkwaterbakken. En een ziek, pijn lijdend varken dat direct moet worden afgemaakt.
Erbarmelijke situatie
Inspecteurs van de NVWA treffen op 24 maart 2021 een erbarmelijke situatie aan op het erf van een bij hen bekende veehouder. Helemaal verrast zijn ze niet. Dit bedrijf staat al negen jaar lang op een lijst met structurele welzijnsovertreders. In 2012 kreeg deze boer zijn eerste waarschuwing. In de jaren erna stapelden de overtredingen zich op. Vrijwel altijd dezelfde.
Tijdens een inspectie in april 2020 constateerden de inspecteurs nog dat de situatie was verbeterd. Maar ook dan zijn ze niet optimistisch. "Gezien de historie van het bedrijf is het de vraag of de verbeteringen in stand blijven", noteren de toezichthouders in hun inspectierapport.
Dieren blijven
Ze krijgen gelijk. Een klein jaar later blijkt er weer van alles mis. Er lopen op dat moment nog negen 'herstelmaatregelen'. De veehouder voldoet aan geen enkele. Uit het inspectierapport wordt duidelijk dat de toezichthoudend dierenarts vindt dat de dieren weggehaald zouden moeten worden. Toch negeert de NVWA dat advies. "In overleg met het team bestuurlijke maatregelen is besloten geen dieren mee te nemen", vermeldt het rapport. En dus blijven de 214 koeien, 151 schapen, 6 varkens en 3 paarden op het bedrijf achter.
Het voorbeeld van deze veehouder is typerend, zegt directeur Frederieke Schouten van dierenwelzijnsorganisatie Dier en Recht. "In sommige gevallen zien we dat de inspecteur zegt: 'Deze dieren zouden beter kunnen worden weggehaald'. Maar in overleg met hogerop in de NVWA zeggen ze: 'We hebben die dieren toch achtergelaten'. Een paar maanden later komen ze er weer en staan die beesten weer in de stront."
Fors ingekort
Al jarenlang bezorgt een relatief kleine groep probleemboeren de NVWA handenvol werk. In 2018 telde de toezichthouder 308 van deze 'aandachtsbedrijven'. Bijna de helft, 131 bedrijven, worden in dat jaar bezocht.
Daarna gebeurt iets opvallends: de NVWA gaat de bedrijven anders noemen, en de lijst wordt fors ingekort. De dienst spreekt voortaan van 'risicobedrijven' en 'bedrijven onder verscherpt toezicht', zogeheten VeTo-bedrijven. Van die eerste categorie werden er in heel 2022 slechts 19 bezocht. En van het aantal VeTo-bedrijven telde de NVWA er eind vorig jaar 35. Het aantal inspecties daalde dan ook fors: tegenover de 131 bedrijfsbezoeken in 2018, staan er in 2021 nog maar 51. En net als in 2018 is het dierenwelzijn dan in meer dan de helft van de gevallen niet in orde.
Cosmetische truc
Volgens de NVWA was het ontbreken van objectieve criteria aanleiding voor de verandering van werkwijze. Ook zou met de nieuwe opzet beter risicogericht toezicht kunnen worden gehouden.
Maar inspecteurs denken dat andere motieven een rol speelden. "Men had geen belang bij een aandachtslijst met 300 bedrijven, dan kom je toch negatief in beeld als NVWA", aldus een inspecteur. Een collega vult aan: "Via een cosmetische truc is de lijst met bedrijven sterk ingekort. Aan die andere bedrijven mogen we geen aandacht meer besteden."
Frustratie
Ze zijn er gefrustreerd over. Want bij de bedrijven die van de lijst zijn afgevallen is het dierenwelzijn lang niet altijd ineens op orde, weten ze.
Ook Dier en Recht-directeur Schouten is verontwaardigd. "Als inspecteurs niet meer naar bedrijven mogen omdat het een negatief imago geeft. Wat moet je daarop zeggen? We laten dus dieren creperen, omdat we anders slecht in het nieuws komen." Ze vervolgt: "Het is duidelijk dat de belangen van dieren niet voorop staan. En wiens belang dan wel hiermee gediend is, dat is echt een grote vraag. Dit is structureel falend toezicht van de NVWA, dus van de overheid."
Falend toezicht
Inspecteurs balen dat ze de deur plat lopen bij steeds dezelfde bedrijven, die steeds in hetzelfde gedrag terugvallen. "We praten maar over 1 of 2 procent van de veehouders. Toch duurt het soms 10 jaar voordat er een eind komt aan het aanmodderen en ze geen dieren meer mogen houden", zegt een inspecteur.
"We blijven dweilen", verzucht een ander. "Je volgt een bedrijf een aantal jaar, je doet herinspecties. Maar er verandert niets. Herhaling wordt geaccepteerd. Je zou zeggen: na twee gele kaarten volgt een rode kaart. Maar dat was juridisch lastig."
Bedrijven kapot maken
Binnen de NVWA worden medewerkers die er tegen willen optreden weggezet als 'activisten'. Een inspecteur: "We zouden bedrijven kapot maken. Nou, als het prutsende boeren zijn is het goed dat ze stoppen. Dat beschouwen wij ook als een succes. Ze hoeven niet te stoppen, maar wel handelen binnen de kaders van de wet."
Ook hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, gespecialiseerd in toezicht, is verbaasd dat overtredingen zo lang door kunnen gaan. "Als een inspecteur dit al jaren signaleert en hij maakt een rapport op, dan zou je normaal gesproken zeggen: dit is serieus, er is werk aan de winkel. We gaan hier ingrijpen. De NVWA kan een last onder dwangsom opleggen, of een bedrijf sluiten of een strafrechtelijke procedure beginnen. Er zijn allerlei instrumenten die ter beschikking staan."
Strafbare feiten
Volgens Schouten van Dier en Recht laat de NVWA juist na door te pakken, terwijl er overduidelijk sprake is van strafbare feiten. "De wet zegt duidelijk: je mag dieren niet onnodig laten lijden en je mag geen pijn veroorzaken, en dat gebeurt hier structureel."
Schouten vindt dat verwaarloosde dieren per direct weggehaald moeten worden. "En alle dieren op bedrijven onder verscherpt toezicht, al die dossiers, moeten naar het Openbaar Ministerie, zodat strafrechtelijk onderzoek mogelijk wordt. En de overheid moet onderzoeken wat er misgaat bij de NVWA en waarom dierenwelzijn zo lang zo structureel verwaarloosd wordt."
Meer instrumenten nodig
Volgens de NVWA is de lijst met aandachtsbedrijven fors ingekort, omdat de dienst meer risico-gericht toezicht wil houden. "We kijken naar alle bedrijven waar dieren worden gehouden", zegt inspecteur-generaal Gerard Bakker in een interview met EenVandaag. "Maar wij kijken met een extra accent naar de bedrijven waar de risico's het grootst zijn."
Bakker zegt meer instrumenten te willen om notoire probleemboeren aan te pakken. Hij is blij dat er een Kamermeerderheid is voor een zogeheten houdverbod: een veehouder zou dan geen dieren meer mogen houden. Volgens Bakker kan de NVWA nu alleen corrigeren, en geen bedrijven stilleggen.
Over EenVandaag Vraagt
Met EenVandaag Vraagt heb je invloed op wat we maken. Wil je meedoen? Download dan de Peiling-app van EenVandaag, ga dan naar 'Instellingen' en zet je notificaties voor EenVandaag Vraagt aan. Je vindt de vragen en antwoorden terug bij 'Doe mee'. De Peiling-app van EenVandaag is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.
Na de invasie van Oekraïne schoot Iran Rusland te hulp door raketten en militaire drones te leveren. Nu is Iran zelf verwikkeld in een oorlog met Israël. Jullie vroegen ons in de chat welke gevolgen dit kan hebben voor de oorlog in Oekraïne.
Op militair gebied is Iran een van de belangrijkste bondgenoten van Rusland. Nu zijn beide landen in gewapend conflict met landen die door het Westen worden gesteund. We vroegen drie defensie- en wapenexperts om uitleg.
Samen tegen het Westen
De afgelopen jaren zijn Rusland en Iran naar elkaar toegegroeid. Dat begon met de Russische invasie van Oekraïne in 2022, weet Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden.
"Vanaf dat moment zijn deze landen steeds nauwer gaan samenwerken. Dat heeft met verschillende zaken te maken. In de eerste plaats staan ze aan dezelfde kant van de lijn als China en Noord-Korea." Volgens De Wijk willen deze landen dat de westerse dominantie in de wereld verdwijnt.
Gelegenheidspartners
"Door die samenwerking krijgen zij veel meer inspraak in de gebeurtenissen van de wereld. Daar zijn ook afspraken over gemaakt tussen de Chinese president Xi en de Russische president Poetin, aan de vooravond van de inval van Oekraïne."
Het is daarom geen toeval dat juist deze landen zijn gaan samenwerken, legt De Wijk uit. "Het gaat vooral om landen waar Amerika, maar ook de westerse bondgenoten, zich altijd tegen verzet hebben. Die landen zien dat de wind anders gaat waaien in de wereld, waardoor zij kansen krijgen."
Avash-drones
Volgens De Wijk is de band tussen Iran en Rusland vooral een gelegenheidspartnerschap. "Rusland gebruikt Iran als doorvoerland van goederen, als wapenleverancier, maar ook als bondgenoot in de strijd tegen het Westen."
In het begin van de Russische oorlog in Oekraïne heeft Iran een stuk of honderd drones geleverd aan Rusland, zegt Wim Zwijnenburg, projectleider Humanitaire Ontwapening bij vredesorganisatie PAX.
Eigen fabrieken
"Daarna is Rusland met een licentie van Iran een eigen dronefabriek gestart", weet hij. "Sinds 2023 produceert het land dus zelf een versie van de Iraanse Shahed-drones, die zij gebruiken voor de aanvallen op Oekraïne." Dit zijn grotendeels hetzelfde soort drones dat Iran nu afvuurt op Israël, weet Zwijnenburg.
"Maar Iran vuurt nu ook een nieuw type drone af op Israël, de Avash-drone. Rusland heeft ook deze drones nagebouwd, onder de naam Geran 2 en Geran 3. Deze drones zien er hetzelfde uit, maar worden lokaal geproduceerd in een fabriek in Centraal-Rusland. Onlangs is deze fabriek aangevallen door Oekraïense drones."
Iraanse blauwdrukken
In die fabriek worden de romp en de navigatiesystemen van de drone geïnstalleerd. "Maar voor de rest worden motortjes voornamelijk geïmporteerd uit China", zegt Zwijnenburg. Rusland zou personeel ronselen in Afrika om de drones in elkaar te zetten.
Rusland heeft ongeveer 160 miljoen dollar betaald aan Iran voor de blauwdrukken van de Avash-drones, aldus Zwijnenburg. "Ook ontving Iran een aantal westerse wapens die Rusland veroverd heeft voor de Iraanse wapenindustrie."
Extra gevaarlijk
Rusland produceert de Iraanse drones nu dus zelf, voor relatief weinig middelen, legt Zwijnenburg uit. "Het kost tussen 20.000 en 50.000 euro om zo'n drone in elkaar te zetten."
"Als je een eigen productie-industrie hebt, kun je dat gemakkelijk doen met commercieel verkrijgbare onderdelen die vaak online te koop zijn." Tegelijkertijd kun je daar op heel lange afstand doelwitten mee raken, waarschuwt Zwijnenburg.
Populair bij staten en gewapende groepen
Het maakt de Iraanse drone ook buiten Rusland populair. "Het is een methode die waarschijnlijk in een aantal landen zeer snel gekopieerd gaat worden. Wat ook weer een grote bedreiging zal worden voor de escalatie van conflicten en voor burgers."
Zwijnenburg wijst naar de oorlog in Soedan, waar de drones worden ingezet om havenstad Port Soedan en een aantal olie-installaties en elektriciteitscentrales te bombarderen. "Ze zijn nu heel populair aan het worden bij zowel staten als gewapende groepen. Omdat ze zo goedkoop zijn, makkelijk te bedienen en makkelijk in elkaar te zetten."
Impact op oorlog in Oekraïne
Het is volgens hoogleraar De Wijk niet helemaal duidelijk of Rusland nog steeds drones uit Iran gebruikt in de oorlog tegen Oekraïne. "Maar dat Rusland drones van Iraans ontwerp aanpast, produceert en inzet tegen Oekraïne staat vast." Volgens hem is het daarom niet zo dat drones die Iran afvuurt op Israël de Russische inzet in Oekraïne beperken.
"Er zal ongetwijfeld nog hier en daar een drone vanuit Iran naar Rusland gaan, maar je kunt niet zeggen dat elke drone die op Israël wordt afgevuurd niet naar Rusland gaat. Iran moet natuurlijk een heel groot arsenaal aan drones, kruisraketten en ballistische raketten zelf houden voor zijn verdediging", legt de Wijk uit.
Doe mee!
Bij EenVandaag heb je de mogelijkheid om vragen en ideeën in te sturen. Dat kan altijd in onze chat, of je kunt meedoen aan de gerichte EenVandaag Vraagt-oproepen die wij zo'n twee keer per week plaatsen in de Peiling-app. De Peiling-app is gratis te downloaden in de App Store of Play Store.
Andere prioriteiten
Begin juni besloot de Amerikaanse president Trump om tienduizenden anti-dronegranaten te verschepen naar Israël, in plaats van naar Oekraïne. Zo kan de verschuivende Amerikaanse aandacht gevolgen krijgen op het slagveld daar, zegt De Wijk.
"Deze beslissing raakte Oekraïne, omdat het zich minder goed kan verdedigen", zegt De Wijk. "En als de oorlog in het Midden-Oosten escaleert, is dat voor Poetin een aanleiding om extra hard tekeer te gaan in Oekraïne."
Jarenlange productie
Met het uitbreken van een grootschalige oorlog tussen Israël en Iran is het heel goed mogelijk dat Iran de leveranties aan Rusland helemaal heeft stopgezet, zegt Peter Wijninga, defensie-expert bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Het is niet bekend hoeveel drones Iran heeft, maar je kunt volgens hem rekenen op duizenden.
"Iran heeft jarenlang drones geproduceerd, en daar zijn ze ook gewoon mee doorgegaan. Ze hebben weliswaar op grote schaal ook aan Rusland geleverd, maar dat konden ze eigenlijk wel aan."
Minder afhankelijk
Wijninga denkt dat het mogelijk is dat de productie van drones in Iran op dit moment stilligt of sterk is beperkt. De vraag is wat de Israëlische bombardementen in Iran precies hebben geraakt.
"Als Iran inderdaad de leveranties aan Rusland stopzet, zou je op termijn wel een effect kunnen zien in Oekraïne", zegt Wijninga. "Maar ik verwacht dat dat gering zal zijn, omdat Rusland dus zelf al veel drones produceert. Ik denk dat Rusland zelf in staat zal zijn om de oorlog met Oekraïne verder voort te zetten."
Onaangename positie
De Wijk denkt dat het bondgenootschap van Iran en Rusland zich nog verder gaat ontwikkelen, ondanks dat de escalatie Poetin in een ongemakkelijke positie plaatst. "Poetin moet een keuze maken tussen het volop steunen van Iran enerzijds en het voorkomen dat hij de woede van Trump op zijn hals haalt anderzijds."
"De Russische president wil ervoor zorgen dat Amerika op afstand blijft. Vooral in Oekraïne, want dat is een enorme overwinning voor hem. Om die afstand te bewaren, is het voor Poetin van belang Iran niet volop te steunen, zelfs al is het een bondgenoot", besluit De Wijk.