Dicht op elkaar in de rij voor het stembureau en allemaal een vinkje zetten met hetzelfde rode potlood. Kun jij het je nog voorstellen? De minister bedacht verschillende oplossingen voor coronaproof verkiezingen in maart, maar de Kiesraad vreest fraude.

Een van de oplossingen waar minister Kajsa Ollongren mee komt, is dat we straks door drie mensen gemachtigd kunnen worden om hun stem uit te brengen. Normaal gesproken zijn dat er twee. Ook is de minister van plan om elke 70-plusser de mogelijkheid te bieden om per brief te stemmen. En in elke gemeente gaat een aantal stembureaus 2 dagen eerder open, om de drukte zoveel mogelijk te spreiden.

'Dit werkt fraude in de hand'

Maar elke 70-plusser een briefstembiljet toesturen is niet verstandig, zegt Rudy Andeweg van de Kiesraad, die adviseert over de verkiezingen. "Dan loop je het gevaar dat je briefstemmen rond gaat strooien die nooit gebruikt zullen worden, dat werkt fraude in de hand." Volgens Andeweg zouden mensen die per brief willen stemmen dat daarom van tevoren moeten aanvragen.

En als het dan toch wordt toegestaan, moeten ook mensen van andere leeftijden de mogelijkheid krijgen om per post te stemmen, vindt hij. Mensen die om gezondheidsredenen niet naar het stembureau kunnen komen, bijvoorbeeld. Ook Tweede Kamerlid Joost Sneller voor D66 en partijgenoot van de minister, vindt dat onderzocht moet worden of de optie van briefstemmen voor iedereen zou moeten gelden. En of een briefstem aangevraagd zou moeten worden om daarmee fraude te voorkomen.

Goed idee

GroenLinks-senator Farah Karimi was verkiezingswaarnemer tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen, waar vooral veel Democraten stemden per post. Volgens haar is briefstemmen een hele goede manier om de opkomst te verhogen. "Ik vind dat we dat in Nederland ook zouden moeten invoeren."

Als er per brief gestemd wordt, zou het kunnen dat de uitslag van de verkiezingen een paar dagen later komt dan normaal. Dat is geen probleem, vindt Kamerlid Sneller. "Liever een goede uitslag dan een snelle."

Volmachten

Ook is de Kiesraad kritisch over het uitbreiden van het maximale aantal volmachten van twee naar drie personen. "Volmachten zijn fraudegevoelig, dat blijkt bij elke verkiezing", zegt Andeweg. "Kijk maar naar de gemeente Den Haag, daar onderzoekt het Openbaar Ministerie nu of er een zaak begonnen kan worden tegen een raadslid dat stemmen geronseld zou hebben." Hij doelt daarmee op Richard de Mos.

Eerder zagen we ook fraudezaken in Limburg rondom Jos van Rey. De Kiesraad ziet geen reden om het aantal volmachten tijdens corona uit te breiden. "Wij zien geen tekort aan volmachtstemmers voor alle mensen in thuisisolatie. Het is niet verstandig, ook niet in coronatijd." Sneller van D66 vindt de risico-afweging van de minister juist wel begrijpelijk. Sneller: "Je wilt mensen die kwetsbaar zijn beschermen en zorgen dat ze hun stemrecht kunnen gebruiken."

Niet benijden

"Gemeenten komen voor een enorme uitvoeringsopdracht te staan. Het risico is dat als je veel verschillende stemmogelijkheden hebt - vroeg stemmen, per brief stemmen, en op de dag zelf stemmen - er verwarring gaat ontstaan bij het vaststellen van de uitslag. Daar moeten gemeentes heel zorgvuldig op letten", zegt Andeweg.

In het land wordt bezorgd gereageerd op de botsing tussen Trump en Zelensky. Ook daalt het vertrouwen in de NAVO flink nu verhoudingen tussen lidstaten zijn verslechterd. In november had 61 procent vertrouwen, daar is nu nog 39 procent van over.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 16.000 leden van het Opiniepanel, vlak na de ruzie tussen de presidenten Trump en Zelensky in het Witte Huis. Mensen reageren in het onderzoek bezorgd over de verslechterde verhoudingen tussen westerse landen.

'Een beschamende vertoning'

'Verbijsterend', 'schandalig' en 'gevaarlijk': verreweg de meeste panelleden zijn uitgesproken over het gebekvecht tussen de leiders. Kiezers van links tot rechts vinden het een beschamende vertoning van de president en vice-president van de Verenigde Staten.

Een PVV-kiezer: "Trump heeft Zelensky zeer amateuristisch en onheus bejegend. Hij zat hem als een klein kind de les te lezen. Van de president van Amerika mag je toch iets meer professionaliteit verwachten." Een paar mensen in het onderzoek noemen het juist 'dom' van de Oekraïense president Zelensky. "Als je een deal wil, moet je niet gaan zitten provoceren", vindt iemand.

De machtsverhoudingen verschuiven

De zorgen bij panelleden na de gebeurtenissen van vrijdag zijn groot. "Je ziet de machtsverhoudingen voor je neus verschuiven. Met twee idioten aan het roer van de grootste en sterkste krijgsmacht", beschrijft een van hen de president en vice-president van Amerika.

Mensen maken zich zorgen over de relatie tussen de VS en Europa (69 procent), over wat dit betekent voor de oorlog in Oekraïne (72 procent), en over een oorlog tussen Rusland en andere Europese landen (57 procent). "Rusland heeft een vrijbrief van Trump gekregen om de aanval op Oekraïne op te voeren. Na Oekraïne worden Estland, Letland en Litouwen aangevallen, en we krijgen geen bescherming meer van de VS", zegt iemand in het onderzoek.

'De NAVO is dood'

Het geloof in de NAVO, waar Amerika het machtigste lid van is, is flink lager dan in november vorig jaar. Van een meerderheid (61 procent) toen, gelooft nu nog maar een minderheid (39 procent) erin. Iemand zegt: "De NAVO is dood. De Amerikanen gaan de verdedigingsverplichtingen niet waarmaken en ik maak mij dan ook ernstig zorgen over de toekomst van de Baltische Staten."

De recente ruzie tussen Trump en Zelensky speelt een rol bij het kelderende geloof in de NAVO, maar uit de open reacties blijkt dat de terugval al langer aan de gang is. "De NAVO is een paar weken na de verkiezing van Trump eenzijdig opgeheven", schrijft een deelnemer.

NAVO- en EU-lidmaatschap Oekraïne?

Toch vinden de meeste mensen (59 procent), net als een paar weken geleden, dat Oekraïne toe moet treden tot de NAVO. 29 procent ziet dat graag zo snel mogelijk gebeuren. 30 procent wil dat de NAVO Oekraïne op langere termijn onder de vleugel neemt. De steun voor een EU-lidmaatschap van Oekraïne is even groot.

Daar tegenover staat een derde van de panelleden die niet wil dat het land van Zelensky toetreedt tot de EU of de NAVO. "Ook al heb ik te doen met Oekraïne, ik maak me zorgen over de corruptie in dat land. En ik kan het Poetin dan niet kwalijk nemen als hij dat als ultieme provocatie zal zien", zegt een panellid bezorgd.

Meer bevoegdheden EU

Het aantal mensen dat meer macht voor de EU wil, is de afgelopen tijd flink groter geworden. Ongeveer een jaar geleden zei nog 12 procent dat de Europese Unie meer bevoegdheden zou moeten krijgen. Inmiddels is dat gestegen naar 22 procent. Die bevoegdheden gaan voornamelijk over gezamenlijke defensie-uitgaven.

Een deelnemer schrijft: "Er moeten gezamenlijke leningen komen voor defensie, dus moet er meer verantwoordelijkheid naar Brussel. Ook een Europese legereenheid is keihard nodig." Er zijn zelfs panelleden die pleiten voor een gezamenlijk, Europees kernwapen, om krachtiger tegenover grootmachten als de VS, Rusland en China te staan.