Wie uit protest de snelweg blokkeert of een schilderij besmeurt, moet vervolgd worden voor verstoring van de openbare orde en vernieling. Dat wil David van Weel, de nieuwe justitieminister. Gaat dat werken? "Denk niet dat mensen thuisblijven."

Het was al aangekondigd in het hoofdlijnenakkoord: een 'scherper onderscheid tussen (vreedzaam) demonstreren en ordeverstorende acties'. De coalitiepartijen willen dat 'wanordelijkheden, bedreigingen tegen anderen en openbaar geweld' niet meer worden getolereerd. En ze sporen daarom het Openbaar Ministerie, het lokaal gezag en de Nationale Politie aan om flink op te treden wanneer demonstranten over de grenzen van het strafrecht heengaan.

Dialoog aangaan

Minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD) laat op dit moment onderzoeken of en hoe de wet kan worden aangepast. De uitkomst van dat onderzoek duurt nog zeker een jaar, maar in de tussen tijd wil de minister het gesprek aangaan met de demonstranten. Het is zijn doel om ze tot bezinning brengen. "Binnen de huidige wetgeving kunnen we een hele boel doen, als we het dialoog aangaan", merkt Van Weel op.

"Er moet alle ruimte zijn om je boodschap kwijt te kunnen, maar dat wil niet zeggen dat de wet dan niet meer geldt", gaat hij verder. De aankondiging van Van Weel komt ruim twee weken voordat Extinction Rebellion Nederland opnieuw van plan is om op zaterdag 14 september de A12 in Den Haag te bezetten.

Rechter geeft demonstranten gelijk

Rozemarijn van 't Einde van Extinction Rebellion nam zelf vaak deel aan klimaatacties zoals bij de eerdere blokkades van de snelweg. In een document op haar laptop houdt ze het aantal keer bij dat ze al door de politie is weggesleept of aangehouden.

Meer dan 20 keer werd ze van de weg geplukt, ruim 15 keer belandde ze ook daadwerkelijk in een politiecel. Ze heeft al heel wat boetes thuis ontvangen. "Maar ik heb nooit een boete hoeven betalen", zegt ze. "We hebben als Extinction Rebellion steeds bezwaar gemaakt tegen de boetes en de rechter heeft ons steeds in het gelijk gesteld en onze acties geschaard onder het demonstratierecht."

Bemoeienis

Van 't Einde vindt het dan ook zorgelijk dat de minister van Justitie en Veiligheid zich nu hoogstpersoonlijk gaat bezighouden met de acties. "Klimaatactivisten zijn degenen die de noodklok luiden over wat er misgaat met het klimaat en wat er aan directe klimaatmaatregelen nodig is. Je moet niet de mensen die de noodklok luiden criminaliseren."

De klimaatactivist denkt dat de minister zich met de strafrechtelijke aanpak juist een overbelasting van de strafrechtketen op de hals haalt en dat zijn voorstel tot meer werkdruk voor de politie zal leiden.

Frustratie bij politie

Maar de voorzitter van de Nederlandse Politiebond, Nine Kooiman, herkent de frustraties waar minister Van Weel over spreekt maar al te goed. "Tijdens de acties op de A12 in februari werden activisten weggesleept en met bussen naar het stadion van ADO Den Haag vervoerd. Toen de eerste mensen daar werden vrijgelaten, bleek dat ze zich weer bij de blokkade voegden. Dat was heel frustrerend. Politiemensen voelen zich een veredelde wegsleepdienst."

"We moeten de balans bewaken tussen het recht om te demonstreren en het bewaken van de veiligheid. Nu voelen we ons vaak speelbal tussen de politiek, de activisten en de boeren", legt ze uit. Kooiman zou het fijn vinden als bewindslieden ook een stap naar voren zetten. "Nu mag de politie het steeds opknappen, met duizenden uren inzet, maar wat ook nodig is, is dat ministers in gesprek gaan met actievoerders. Die willen gezien en gehoord worden."

'Demonstreren is nodig'

Gaat Extinction Rebellion dan echt minder demonstreren als activisten strafrechtelijk zullen worden aangepakt? "Nee, ik denk niet dat er mensen hierom thuis zullen blijven", reageert Van 't Einde.

"Mensen staan daar niet te demonstreren omdat ze het leuk vinden, maar omdat het nodig is. En dan nog, bij de rechter gaan deze strafzaken toch stuklopen, en anders zeker bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens", zegt tot slot.

Meerdere natuurbranden en een sproeiverbod in Brabant: het is erg droog. En dat terwijl het pas begin april is. Wapenen we ons wel goed genoeg tegen droogte? "Er is in de winter vrij veel regen gevallen, maar dat water is voor een groot deel afgevoerd."

De kogel is door de kerk: de publieke omroep wordt grondig hervormd. Van de dertien omroepen blijft een handvol 'omroephuizen' over en de NTR verdwijnt, waardoor nog onduidelijk is wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal gaat maken.

Minister Eppo Bruins, die verantwoordelijk voor is mediabeleid, heeft zijn plannen vandaag in een brief naar de Tweede Kamer gestuurd. Volgens hem moet de publieke omroep beter inspelen op veranderingen in de samenleving en de opkomst van de grote techbedrijven, die de digitale media domineren. Ook wil Bruins 157 miljoen euro bezuinigen.

'Iedereen een plek geven'

"Wat we nodig hebben is een publieke omroep die beter samenwerkt, waar men met elkaar ervoor zorgt dat er meer geluid vanuit de samenleving terechtkomt in de omroepen en de programma's", zegt Bruins over het doel van zijn plannen. "Wat ik hoop is dat we over een paar jaar nog die mooie programma's zien die we nu ook zien, maar dat we merken dat iedereen een plek krijgt in het bestel."

In het huidige omroepbestel gaat dat nu niet goed, vindt de minister. Om een nieuw geluid te laten horen moet je eerst een compleet nieuwe omroep oprichten, met het daarbij minimaal 50.000 leden en een volledig nieuwe organisatie. Tussen een idee en het eerste programma zit volgens hem te veel tijd.

Vier of vijf 'omroephuizen'

Om dit te veranderen, en om kosten te besparen, moeten de huidige dertien omroepen van Bruins - als alles meezit - in 2029 opgaan in vier of vijf 'omroephuizen'. Daarmee is het bijna onvermijdelijk dat bekende omroepnamen zullen verdwijnen. In de toekomst hoeven omroepen bovendien geen leden meer te hebben en kunnen er geen nieuwe omroepen meer toetreden tot het bestel.

Maar om ervoor te zorgen dat alle geluiden die te horen zijn in de maatschappij ook daadwerkelijk een plek krijgen op televisie, radio en internet, wil de minister de omroephuizen verplichten om 'mee te bewegen met veranderende geluiden in de samenleving'. Hoe dat er in de praktijk uit moet gaan zien en wie daar toezicht op houdt, moet nog worden uitgewerkt, erkent hij.

Wat merkt de kijker?

Wel is het 'onvermijdelijk' dat de kijker of luisteraar iets gaan merken van de plannen, erkent de minister. Dat komt door de jaarlijkse bezuiniging van bijna 160 miljoen euro, maar ook door het verdwijnen van een omroep als de NTR. Die maakt educatieve programma's en (educatieve) jeugdprogramma's. Denk aan Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal, maar ook programma's als Andere Tijden.

De hervormingen van de publieke omroepen leveren volgens Bruins daarnaast niet genoeg geld op om te voorkomen dat in de toekomst ook programma's van andere omroepen op radio en televisie geschrapt zullen moeten worden.

'Meer herhalingen'

"Dit zal leiden tot meer herhalingen en minder productie", verwacht mediahistoricus en omroepdeskundige Huub Wijfjes van de Rijksuniversiteit Groningen. Ook is het volgens hem de vraag wie programma's als Het Klokhuis en het Sinterklaasjournaal - 'die breedgedragen zijn' - zal overnemen.

"De minister wil dat de educatieve taken naar andere omroepen gaan", legt hij uit. "Maar wie neemt dat soort programma's over? Of de geschiedenisprogramma's? Dat is onduidelijk."

Terug naar oude systeem

De mediahistoricus zegt dat Nederland met het nieuwe omroepbestel terugkeert naar het systeem dat voor 1968 bestond: omroepen die voor eeuwig in het bestel zitten omdat nieuwe omroepen niet kunnen en mogen toetreden.

En met het opheffen van de NTR, een zogenoemde 'taakomroep' die culturele en educatieve programma's moet uitzenden, keren we volgens Wijfjes terug naar de situatie van voor 1992. "Mijn grootste zorg is: hoe wordt de kwaliteit overeind gehouden met minder geld?"

'Eindelijk alles op de schop'

VVD-Kamerlid Claire Martens is juist tevreden dat het omroepbestel nu eindelijk op de schop gaat. Haar partij pleit al jaren voor een grondige stelselherziening omdat de publieke omroep niet meer bij de tijd zou zijn.

In het plan van minister Bruins zegt Martens grotendeels haar eigen plannen terug te zien. "Focus op waar wat ons betreft eigenlijk de publieke omroep voor is. Dus meer op journalistiek, en op het maken van culturele programma's."

Minder geld, minder kwaliteit?

Het Kamerlid zegt dat het 'een feit' is dat de publieke omroep het moet gaan doen met minder geld. "Maar dat betekent niet dat de mensen thuis daar last van gaan hebben", vertelt ze. "Wij willen al die managementlagen, al die bestuurslagen gaan afzwakken. Dus minder geld naar de publieke omroep betekent niet minder geld naar de journalistiek."

Maar volgens omroepdeskundige Wijfjes is dat nog maar de vraag: "De hervorming hinkt op twee gedachten: enerzijds bezuinigen, maar anderzijds investeren in de publieke omroep en journalistiek. Dat is moeilijk met elkaar te verenigingen."