Justitieminister David van Weel wil af van de cobra's in Nederland. Het aantal explosies wil hij in 2025 'het liefst' naar nul. "Ik weet niet of dat een realistische doelstelling is, maar ik wil wel echt zien dat het tij gekeerd is."

Ruim 2 weken geleden was er een grote explosie aan de Tarwekamp in Den Haag. Hoewel de oorzaak van deze explosie nog wordt onderzocht, zijn er steeds vaker aanslagen met explosieven in woonwijken. "Oprecht hoop ik dat er potentiële daders zijn die hebben gezien wat er in de Tarwekamp is gebeurd, hoe daar zes mensen bij zijn omgekomen en gaan nadenken dat je hier toch echt niks mee te maken wil hebben", zegt David van Weel, sinds een half jaar minister van Justitie en Veiligheid.

Oorlogsgebied

Hij was er zelf 2 dagen na de explosie en trof een ravage aan. "Ik ben in veel oorlogsgebieden geweest", vertelt de ex-militair en oud-diplomaat. "Door mijn verleden deed dit me daar erg aan denken. Je zag dat gewoon een volledig huizenblok weg was gevaagd."

De mensen die hij er sprak, waren geschokt en verbaasd dat dit hun wijk trof. "Ik denk dat dat een rode draad is bij al die explosies: het gebeurt niet op plekken waarvan men denkt dat het gebeurt. Het gebeurt overal." Van Weel sprak als eerste over een misdrijf. "Omdat er toen inmiddels signalen waren dat daar sprake van was. Dat het niet te maken zou hebben met een gasexplosie."

1.100 aanslagen

Het totaal aantal explosies gaat dit jaar voorbij de 1.100, becijferde de Nationale Politie onlangs. Alleen al in de afgelopen periode waren er verschillende explosies met doden en zwaargewonden, met de aanslag in de Tarwekamp als triest dieptepunt. Eerder verloor in het Brabantse Nieuwkuijk een vrouw haar been bij een explosie. Meer recent raakte bij een explosie in Purmerend een tienerjongen zwaargewond in de vlammenzee na een explosie.

Van Weel: "Dit fenomeen gaat nog veel meer slachtoffers kosten als we daar niet wat aan doen." Vlak voor het kerstreces stuurde hij een brief naar de Tweede Kamer waarin hij cobra's - het vuurwerk waarmee de meeste aanslagen worden gepleegd - per direct onder de Wet wapens en munitie laat vallen. "Dit zijn gewoon explosieven met dezelfde kracht als een handgranaat en met hetzelfde verwoestende effect. Ik wil ervan af. Geen cobra meer in Nederland. Dat zou dit probleem meteen oplossen."

Weg naar de voordeur

De Wet wapens en munitie kan direct worden toegepast, waardoor mensen die cobra's gebruiken nu meteen vervolgd, gefouilleerd, aangehouden en veroordeeld kunnen worden voor bezit of inzet van deze explosieven. Er staat tot 8 jaar gevangenisstraf op. Ook is er het Strategisch Offensief Tegen Explosies, geleid door de burgemeester van Rotterdam, Carola Schouten.

Daarnaast is Van Weel ook op Europees niveau bezig. Ze worden nog in enkele EU-landen geproduceerd, voor legale doeleinden weliswaar. "Het schijnt dat er één festival in Spanje is waar cobra's enorm geliefd zijn. De fabriek die ze produceert draait het hele jaar door. De meeste cobra's vinden hun weg naar onze voordeur, dus daar moeten we wat aan doen."

Veel daders opgepakt

Van Weel benadrukt dat van de ruim 1.000 explosies, zo'n 500 daders gepakt zijn. "Dat is echt ongekend hoog." Al is het probleem daarmee niet opgelost. "Heel vaak zijn het jonge jongens die voor een paar honderd euro via Telegram zo'n opdracht aannemen en zo een explosief aan de deur hangen."

Je wilt natuurlijk de opdrachtgever vinden, zegt Van Weel. "En op het moment dat je weet wie dat is, wordt hij natuurlijk van z'n bed gelicht", zegt de minister. "Maar dat is niet altijd makkelijk. Ook door de manier waarop dit soort opdrachten wordt gegeven: via Telegram-kanalen, vrij anoniem." Opdrachtgevers en plaatsers van explosieven komen elkaar niet eens tegen. "Dat maakt het vanuit de opsporing wel lastig."

'Drempel blijkbaar heel laag'

Uit recent onderzoek door de politiek blijkt 'slechts' de helft van de explosies een link te hebben met criminaliteit. "We zien dat het ook in de relationele sfeer wordt gebruikt, of tussen concurrenten", schetst Van Weel. Hij verwijst naar de 'dakdekkers-oorlog' in Den Bosch. "Blijkbaar is de drempel om dit soort explosieven in te zetten in Nederland heel erg laag."

Volgens Van Weel zijn de aanslagen met cobra's met name een Nederlands probleem. "Dat is in de ons omringende landen niet zo", zegt hij. "We moeten dus echt op zoek naar waarom dit zo'n Nederlandse fenomeen is en wat we daaraan kunnen doen." Een Europees verbod op dit soort vuurwerk zou wel 'enorm helpen'.

'Doe het niet'

De drempel om dit soort aanslagen te plegen moet hoger worden. "Hoe kunnen we de jongens die dit doen, meegeven dat je hiermee mogelijk moord of doodslag pleegt? En dat je dat de rest van je leven meedraagt?"

Aan die mensen, jongeren, die zo'n aanslag overwegen heeft de minister een duidelijke boodschap: doe het niet. "Dit is geen speelgoed, dit is geen vuurwerk, dit zijn explosieven. Daar moet je ver van blijven en ze zeker niet aan iemand anders' voordeur hangen."

Slechts één op de vijf asielzoekers in Nederland die volgens de regels naar een ander EU-land moeten terugkeren, wordt daadwerkelijk overgedragen. Dat blijkt uit cijfers die EenVandaag heeft opgevraagd bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).

In 2023 werden 11.440 zogenoemde overdrachtsverzoeken ingediend. Maar slechts 2.420 asielzoekers vertrokken daadwerkelijk naar het land waar ze hun procedure zouden moeten afwachten. Voor 2024 ligt het aantal verzoeken op 8.820, waarvan er tot nu toe maar 1.550 zijn gehonoreerd. Volgens de IND kunnen overdrachten door lange procedures meer dan een jaar duren.

Grote verschillen tussen EU-landen

De bereidheid van EU-landen om asielzoekers terug te nemen, verschilt sterk. Duitsland accepteert bijna de helft van de verzoeken, terwijl Italië vrijwel nooit reageert. In de afgelopen 3 jaar is er geen enkele asielzoeker vanuit Nederland naar Italië teruggestuurd, ondanks ruim 4.000 verzoeken.

Griekenland en Hongarije krijgen vanuit Nederland zelfs helemaal geen verzoeken meer. Deze landen weigeren structureel om asielzoekers terug te nemen, waardoor het aantal succesvolle overdrachten al 5 jaar op nul staat.

Nederlandse rechters blokkeren soms overdrachten

Soms voorkomen Nederlandse rechters dat een asielzoeker wordt teruggestuurd. In de afgelopen 2,5 jaar gebeurde dat bijvoorbeeld twee keer bij overdrachten naar België. Dit omdat asielzoekers daar een 'onmenselijke behandeling' te wachten zou staan.

De meeste asielzoekers die volgens de zogeheten Dublinverordening naar een ander EU-land zouden moeten vertrekken, verdwijnen uit het zicht van de autoriteiten. Ze worden als "met onbekende bestemming vertrokken" geregistreerd, waardoor overdracht niet meer mogelijk is.

Veel asielzoekers verdwijnen in de illegaliteit

Volgens migratiedeskundige aan de Universiteit Leiden Mark Klaassen, die ook lid is van de Adviesraad Migratie, is het voor het kabinet geen prioriteit om deze groep te volgen of te dwingen te vertrekken. "Daar is nu geen effectief beleid voor", zegt hij.

"De overheid zou beter haar best moeten doen om mensen in een opvangvoorziening te houden."

Asielzoekers die in een ander Europees land zijn aangekomen, mogen hier worden geweigerd door de IND. Als ze na 1,5 jaar niet zijn teruggestuurd, mogen ze blijven. "Er zijn in ons land heel veel mensen die deze mensen helpen onderduiken."

Mohammad uit Iran is opgelucht. Hij heeft van zijn advocaat te horen gekregen dat de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) zijn asielprocedure in behandeling heeft genomen. Hij is een politieke vluchteling en loopt gevaar in zijn geboorteland. Hij moest volgens de Dublinverordening zijn asielaanvraag eigenlijk in Kroatië afwachten.

'Ik wilde niet terug naar Kroatië'

Daar werd hij, voordat hij bijna 2 jaar geleden in Nederland aankwam, door de Kroatische politie opgepakt en voor het eerst geïdentificeerd. Toen hij vervolgens naar Nederland doorreisde en bij de IND asiel aanvroeg, kreeg hij daar te horen dat ze zijn aanvraag niet in behandeling zouden nemen.

"Ik moest terug naar Kroatië", vertelt Mohammad. "Daar zouden ze mijn asielaanvraag in behandeling nemen. Maar ik wilde niet terug naar Kroatië. Ik heb hier in Nederland familie wonen en ben nierpatiënt. Hier heb ik mensen die mij kunnen helpen, in Kroatië niet."

Dublinverordening

De Dublinverordening bepaalt dat het land waar een vreemdeling Europa binnenkomt, verantwoordelijk is voor de behandeling van zijn of haar asielverzoek. Deze regels werden in 2003 ingevoerd om te voorkomen dat asielzoekers Europa rondreizen om in verschillende lidstaten een procedure te beginnen. Maar ook om te zorgen dat niet ieder land zijn handen van een zaak af kan trekken.

Zodra iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in verschillende databases gecontroleerd of diegene eerder in een andere EU-lidstaat is geweest. Als dat zo is, gaat de IND niet verder met de asielprocedure. Nederland verzoekt de andere lidstaat dan om de asielzoeker terug te nemen. Dat wordt een 'Dublinclaim' genoemd.

Lastig in de praktijk

Vervolgens heeft de andere lidstaat 2 maanden om op dat verzoek in te gaan. Is er na die periode nog geen reactie, dan geldt: wie zwijgt, stemt toe. De asielzoeker kan dan worden overgedragen.

Dat is de bedoeling, zegt universitair docent migratierecht Mark Klaassen, maar de praktijk is vaak anders. "De Dublinverordening werkt tussen lidstaten, en de effectiviteit hangt dus af van de bereidwilligheid van de verschillende landen. In de praktijk komt er van de Dublinregels niet veel terecht, omdat het andere land niet meewerkt. Of omdat de asielzoeker niet meewerkt."

Een op zes Dublinclaims ingewilligd

Dat blijkt ook uit cijfers die EenVandaag bij de IND heeft opgevraagd. Slechts één op de zes Dublinclaims die Nederland in de afgelopen 5 jaar heeft gedaan, heeft geleid tot overdracht van een asielzoeker naar een ander land.

Het valt op dat er tussen de verschillende lidstaten grote verschillen zijn in bereidwilligheid. Zo neemt Duitsland asielzoekers bij bijna de helft van de claims daadwerkelijk terug, terwijl Italië nauwelijks op dit soort verzoeken reageert. In de afgelopen 3 jaar is geen enkele asielzoeker vanuit Nederland teruggestuurd naar Italië, ondanks de ruim 4.000 verzoeken die er zijn gedaan.

Termijn van 1,5 jaar

Daar kunnen asielzoekers gebruik van maken. 'Dublin' houdt een land namelijk niet voor eeuwig verantwoordelijk voor de opvang: als iemand na 18 maanden niet is overgedragen aan de verantwoordelijke lidstaat, verloopt de claim en kan hij of zij alsnog ergens anders een asielprocedure beginnen.

Klaassen: "Je ziet bij de cijfers vaak staan: 'Met onbekende bestemming vertrokken.' Dat zijn mensen die uit de asielzoekerscentra zijn vertrokken en uit het zicht van de overheid zijn geraakt. In de Dublinverordening staat dat na 18 maanden de Dublinclaim vervalt. Als iemand dan nog niet naar het land van aankomst is teruggestuurd, kan Nederland niet langer iemand weigeren. En wordt dan alsnog verantwoordelijk voor de asielprocedure."

Asielzoekers duiken onder

Volgens asieladvocaat Sonya Taheri weten veel asielzoekers precies hoe dat werkt, en anticiperen ze er ook op. "Ze hebben een paar maanden om een netwerk op te bouwen. Dan vertel ik ze op een zeker moment: het is nu het moment om uit het centrum te vertrekken. Dan duiken ze onder."

"Er zijn veel mensen in Nederland die deze groep willen helpen, omdat ze begrijpen dat ze hier willen blijven", ziet Taheri. "Omdat ze hier familie hebben, of omdat de landen waar ze naar terug moeten veel slechtere omstandigheden hebben."

Organisaties helpen 'Dubliners'

EenVandaag sprak meerdere kerkelijke organisaties die deze 'Dubliners' helpen. Geen van de organisaties wil hiermee in de publiciteit treden. Ze geven aan kwetsbare asielzoekers te helpen om die 18 maanden door te komen, en zo te voorkomen dat ze op straat moeten zwerven.

De gemeente Amsterdam helpt een deel van deze groep asielzoekers in hun opvang voor ongedocumenteerden. "We willen voorkomen dat kwetsbare mensen op straat moeten slapen, want dat is het alternatief", zegt verantwoordelijk wethouder Rutger Groot Wassink. "Dat vinden wij voor die mensen onwenselijk, en het zorgt uiteindelijk voor meer overlast voor de stad."

Drie jaar ook overbruggen

Groot Wassink maakt zich zorgen over de nieuwe regels die volgend jaar zomer van kracht gaan. Dan wordt de termijn voordat een Dublinclaim vervalt 3 jaar in plaats van 18 maanden. "Dat zal betekenen dat mensen nog langer in de illegaliteit moeten leven, met alle gevolgen van dien. Wij zien als gemeente in de praktijk wat het gevolg is van regels die niet goed werken."

Asieladvocaat Taheri maakt zich er geen zorgen over dat asielzoekers die hier willen blijven met een Dublinclaim die 3 jaar niet zullen weten te overbruggen. "Er zijn hele Facebookgroepen waarin mensen in het geheim mensen tijdelijk opvangen. Het zal misschien net wat lastiger worden, maar mensen laten zich niet zo gemakkelijk afschrikken als ze duidelijk hun toekomst in Nederland voor zich zien."