Schulden bij de Belastingdienst of bij online aankopen steeds kiezen voor achteraf betalen. Jongeren zijn financieel kwetsbaar. Anne* en Stefanie weten er alles van. Zij hadden schulden die ze niet zomaar konden afbetalen. "Steek je kop niet in het zand."

"Ik had nooit verwacht dat dit mij zou overkomen", vertelt de 22-jarige Anne* uit Emmen. Met een schuld van 10.000 euro klopte ze aan bij haar gemeente voor hulp. En ook Stefanie (28) uit Oss startte een paar jaar geleden met het aanpakken van haar schulden, toen 13.000 euro. Ze willen andere jongeren aansporen om eerder hulp te zoeken dan zij deden.

Zwanger en geen baan

Sinds haar 13de heeft ze altijd gewerkt, vertelt Anne. Maar dat is geen garantie voor een schuldenvrij leven. Daar weet ze inmiddels alles van. "Ik heb een hele tijd in Duitsland gewoond. Toen ik 16 was, verhuisde ik met mijn moeder naar Nederland en dan wil je er toch bijhoren." Voor haar betekende erbij horen dat ze geld uitgaf aan kleding.

Het ging mis toen Anne op haar 18de op kamers ging wonen. "Alle controle viel weg, ik kocht dingen waar ik eigenlijk geen geld voor had. Ik had destijds een vriend die nogal van merkkleding hield, dan geef je daar ineens 400 euro aan uit." En toen werd ze zwanger en raakte ze haar baan bij een fastfoodketen kwijt.

'Je slaapt slecht, je eet slecht'

Ze sloot allerlei leningen af om rond te komen, maar op een gegeven moment kon ze haar huur en zorgverzekering niet meer betalen. De schulden liepen daardoor op.

"Elke keer kwam er weer een brief binnen. Dat leverde ontzettend veel stress op", vertelt ze. "Je slaapt slecht, je eet slecht, je hebt nergens meer zin in. Je sluit je echt af van de rest."

Laat hulp gevraagd door schaamte

Op een gegeven moment werd het zo erg dat er deurwaarders aan Anne's deur kwamen. "Toen had ik wel zoiets van: dit kan zo niet langer." Maar uit schaamte stelde ze het hulp zoeken uit. Toch deed ze dat uiteindelijk toch.

"Voordat mijn dochter ter wereld komt, moet er iets veranderen, besliste ik." Via de gemeente kwam ze in contact met een maatschappelijk werker en toen ging het balletje rollen. Uiteindelijk kwam ze via die weg in een schuldhulpverleningstraject terecht. Hoewel er nog wel maanden overheen gingen voordat het traject echt begon, verminderde de stress.

100 euro weekgeld

Om kosten te besparen, ging Anne met haar inmiddels geboren dochter bij haar schoonfamilie wonen. De gemeente nam haar schulden over, maar ook haar inkomen. Dat inkomen bestaat uit studiefinanciering en daarvan maakt de gemeente weekgeld naar haar over. Ze begon met 59 euro per week, nu is dat 100 euro. Over een tijdje wordt het weekgeld omgezet in maandgeld.

In haar hulptraject moet Anne een tegenprestatie leveren. Ze hoopt dat te kunnen doen met haar stage, die hoort bij de opleiding maatschappelijke zorg die ze op dit moment volgt. "Op zich kan ik goed van mijn weekgeld rondkomen. Maar veel belangrijker vind ik dat ik geen stress meer heb", vertelt ze opgelucht.

'Voor het eerst écht gelukkig'

Als het goed is, is Anne over een jaar schuldenvrij. Daar kijkt ze naar uit, al vindt ze haar financiën zelf weer beheren ook spannend. "Maar in dit traject word ik stap voor stap losgelaten. Eerst ga je van weekgeld naar maandgeld en daarna moet je bijvoorbeeld zelf weer je zorgverzekering gaan betalen."

Stefanie uit Oss huilde van geluk toen ze in januari 2023 schuldenvrij werd verklaard. "Ik kan nu voor het eerst zeggen dat ik écht gelukkig ben", vertelt ze. In maart 2020 begon haar schuldhulpverleningstraject. Ze had toen 13.000 euro schuld.

Opleiding afgerond

Nadat Stefanie op haar 14de uit huis werd geplaatst, woonde ze in instellingen. Tot ze op haar 18de wettelijk niet meer onder Jeugdzorg viel. "Ik heb toen gevraagd of ik niet toch wat extra ondersteuning kon krijgen, en dat kon. Ik ging toen een soort van begeleid wonen. Maar toen ik zwanger raakte, moest ik die woning verlaten."

Via een urgentieregeling bij de gemeente kreeg Stefanie een nieuwe woning toegewezen en ze ging op zichzelf wonen, 19 jaar oud was ze toen. "Met mijn dikke buik ben ik een opleiding gaan doen en heb ik een mbo 4-diploma gehaald." Al die tijd ging het financieel gezien niet goed.

'Te trots om hulp te vragen'

"Dat had vooral te maken met mijn onwetendheid over hoe de Belastingdienst werkt en hoe het zit met toeslagen. Toen ik die moest terugbetalen, stak ik eerst mijn kop in het zand en dacht ik dat ik het zelf wel zou redden. Maar dat was niet zo en de schulden liepen op."

Daar kwam nog bij dat Stefanie's moeder acute leukemie kreeg. Ze voelde zich verantwoordelijk voor haar minderjarige broertje en zusje, was veel bij hen, waardoor ze minder tijd had om te werken. "Als mijn moeder hulp nodig heeft, laat ik alles vallen, met als gevolg dat ik mijn baan kwijtraakte. En ik was te trots op hulp aan te vragen. Uiteindelijk had ik een huurachterstand, schulden bij de Belastingdienst en betaalde ik mijn zorgverzekering niet meer."

Terug naar één schuldeiser

Net als bij Anne, duurde het bij Stefanie even voordat ze, na haar hulpvraag, het schuldhulpverleningstraject in kon bij de gemeente. De gemeente telde uiteindelijk alle schulden en schuldeisers op en nam die over met een zogenoemd saneringskrediet, vertelt ze.

"Toen had ik dus nog maar één schuldeiser en dat was de gemeente zelf. Dat bracht rust met zich mee." Ze kreeg leefgeld en besteedde veel tijd aan haar ontwikkeling. "Ik volgde EMDR-therapie en deed vrijwilligerswerk. Eerst kreeg ik 60 of 70 euro per week te besteden en kon ik met mijn zoontje naar de voedselbank. Maar toen veranderde mijn inkomen, werd het ongeveer 80 euro en kon ik niet meer naar de voedselbank. Ik verdiende daarvoor net te veel."

'Meedoen aan maatschappij heel belangrijk'

Rondkomen met leefgeld was voor Stefanie niet makkelijk, vertelt ze. "Je hoopt dan dat je moeder of zus vraagt of je komt eten. Of je een keertje komt aanschuiven. Dat zijn dan dingen die helpen. Ik moet ook zeggen dat ik heel veel steun heb gehad van de gemeente. Die zorgde bijvoorbeeld dat de zwemlessen voor mijn zoontje werden vergoed. Dan valt er zo'n last van je schouders."

"Het is belangrijk om mee te doen aan de maatschappij", vindt Stefanie. Dat kon ze een hele tijd niet. "Je sociale leven wordt veel kleiner als je de hele tijd 'nee' moet zeggen. Als je nooit mee kan naar een terrasje, dat soort dingen. Maar dat is nu gelukkig heel anders."

Nooit meer terug

"Het zat 'm er bij mij niet in dat ik niet capabel genoeg was om alles zelf te doen, maar ik stak mijn kop in het zand", erkent Stefanie. "En dan komen er ineens vorderingen van 7.000 euro binnen. Zie dat dan maar eens op te hoesten."

Dat ze nu geen schulden meer heeft voelt als een echte overwinning. "Wat er ook gebeurt in mijn leven, ik kom nooit meer op dat punt van toen", zegt ze. In middels heeft Stefanie een vast contract gekregen als maatschappelijk werker en persoonlijk begeleider bij een daklozenopvang. "Daar ben ik als vrijwilliger begonnen en nu heb ik een contract", vertelt ze trots.

'Schaam je niet'

Of Anne en Stefanie nog tips hebben aan andere jongeren? "Schaam je niet en trek aan de bel", roept Stefanie op. "En bestel niets als het niet kan", voegt Anne toe. "Maak reservepotjes, want als je dan onverwachtse uitgaven moet doen, kan je dat gewoon betalen."

"Schulden kunnen ineens heel snel oplopen, dat had ik niet verwacht. Trek liever te vaak aan de bel dan te weinig", besluit Stefanie.

*Anne is een verzonnen naam. Haar echte naam is bekend bij de redactie. Ook de achternaam van Stefanie is bekend bij de redactie.

Op meedogenloze wijze beroven criminele bendes nepagenten door het hele land ouderen. Met alleen een telefoon, een script en een vlotte babbel laten ze gedupeerden totaal geruïneerd achter. "Vier jaar cel doet geen recht aan de slachtoffers."

Ze spreken over slachtoffers als 'lekkere dikke vis', moedigen elkaar aan om complete woonplaatsen te ruïneren en willen zoveel mogelijk geld verdienen. De politie heeft verschillende bendes in het vizier die op grote schaal ouderen beroven met nepagenten, zegt cyberspecialist bij de Politie Oost-Nederland Yoanne Spoormans, die onderzoek doet naar het fenomeen.

Babbeltruc

"Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", ziet ze. Afgelopen zomer kwam een zaak aan het rollen na een melding van een slachtoffer die gebeld was door nep-politiemensen.

"De mevrouw vertelde dat ze wilden langskomen om waardevolle spullen veilig te stellen, omdat er inbrekers actief zouden zijn in de omgeving", vertelt Spoormans.

Bende opgerold

De vrouw vertrouwde het terecht niet. Het telefoontje werd het startpunt voor de zoektocht naar de personen achter deze belletjes. "Uiteindelijk hebben we bij een nieuw slachtoffer twee nepagenten kunnen onderscheppen."

Tegelijkertijd werd op een andere plek in het land een woning binnengevallen waar mensen op dat moment met het slachtoffer aan de telefoon hingen. De politie wist de hele bende op te rollen.

Telefoon, simkaart en een paar mensen

Ze vermoeden dat de groep misschien wel 50 belletjes per dag pleegde. "En dit is nog maar één groepering die zich hiermee bezighoudt. We weten dat het er veel meer zijn", zegt Spoormans. Op het moment lopen er verschillende onderzoeken naar nepagenten. "Hier zullen uiteindelijk meer aanhoudingen uit volgen."

Criminelen hebben niet veel nodig om dit misdrijf te plegen, schetst de specialist. "Je hebt alleen maar een telefoon, een simkaart en een paar mensen die de spullen ophalen nodig."

Volgens script

De nummers van potentiële slachtoffers worden van internet gehaald. Ze worden geselecteerd op kwetsbaarheid en of ze spullen van waarde hebben, maar: "Ze bellen soms ook gewoon op alfabetische volgorde", vertelt Spoormans.

De rollen binnen de groep zijn strak verdeeld. Iemand belt met het slachtoffer en praat op ze in, vrijwel altijd volgens hetzelfde script. "Er zijn inbrekers actief in uw buurt, we hebben er een paar aangehouden, maar een paar wisten te ontsnappen en we vonden een briefje met adressen en uw adres stond daarop, dus we vrezen dat de inbrekers die nog vrij rondlopen het op u gemunt hebben."

Strakke rolverdeling

Dat roept natuurlijk direct angst op bij mensen, stelt Spoormans. Als er beet is, moet de chauffeur direct op pad. Een coördinator stuurt de bende aan. "Die zorgt ervoor dat de mensen op straat, een chauffeur en een ophaler (degene die naar de deur gaat), weten waar ze moeten zijn, wanneer ze daar moeten zijn en ook wat ze moeten zeggen."

Daders gebruiken vaak de naam van de plaatselijke wijkagent. Dat wordt allemaal onderling afgesproken, net als wat de buit moet zijn. Als de chauffeur onderweg is, moet de beller aan de lijn blijven met het slachtoffer om de telefoonverbinding bezet te houden. Het slachtoffer moet alvast alle waardevolle spullen klaarleggen voor de nepagent.

Tasje vragen

Aan de deur komt soms iemand (gedeeltelijk) in uniform, maar soms ook in normale kleding. Dan zeggen ze bijvoorbeeld voor de recherche te werken, zegt Spoormans.

Eenmaal binnen willen ze ramen en deuren controleren op inbraakbeveiliging, om te kijken of er meer te halen is. "Vervolgens vragen ze dan een tasje aan het slachtoffer om al die spulletjes netjes in te doen en vertrekken ze met de buit."

Misbruik maken van vertrouwen

Deze werkwijze is helaas succesvol. In het afgelopen jaar registreerde de politie in totaal 8.329 incidenten met nepagenten. Dat zijn er vijftien keer meer dan het jaar ervoor. Er werden ruim 350 verdachten aangehouden. "We zien dit jaar dat de aantallen nog absoluut niet aflopen", zegt Spoormans.

Met name ouderen trappen in deze truc, omdat zij veel vertrouwen hebben in de politie, ziet ze. "Dat zorgt ervoor dat je direct al een voet tussen de deur hebt."

Vrijwillig overhandigen

En het is een eenvoudig misdrijf. "Mensen geven vrijwillig hun spullen weg, dus je hoeft er niet eens wapens voor mee te nemen of geweld te gebruiken: mensen doen zelf de deur open en geven al hun spullen aan je mee", ziet Spoormans. "Hoe mooi wil je het hebben als crimineel?"

De nepagenten halen ontzettend veel kostbaarheden op. "We hebben regelmatig mensen die meerdere duizenden euro's overhandigen." En dan gaat het niet alleen om contanten, maar ook om kostbare sieraden. "De oudere generatie heeft natuurlijk ook vaak juwelen, gouden sieraden, waar daders naar op zoek zijn."

Urn van de schoorsteenmantel

In sommige gevallen gaat het ook om spullen die ze gewoon mooi vinden. "We hebben zelfs een geval waarbij ze een urn van de schoorsteenmantel meenamen, gewoon omdat ze die er leuk uit vinden zien."

Het is een koelbloedige, geraffineerde vorm van criminaliteit. "Ik hoor soms mensen zeggen: daar trap je toch niet in? Dat wil ik echt uit de wereld halen, want dat is absoluut niet waar."

Schrijnende situaties

Spoormans noemt de situatie waarin de slachtoffers komen schrijnend. Ze moet denken aan een vrouw waarvan de partner net was overleden. "En dat zo'n oplichter dan zegt: god, wat erg voor u, maar dan zult u nu wel extra bang zijn voor inbrekers."

Er zijn slachtoffers waarbij oplichters met zeep de ringen van hun handen halen. "Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", vertelt ze. "Ze zijn alleen maar gericht op snel geld verdienen. En dat zie je ook in de manier waarop ze onderling met elkaar communiceren over dit soort criminaliteit: het is laatdunkend en kleinerend richting slachtoffers, echt verschrikkelijk."

Recht doen aan slachtofferschap

Nepagenten kunnen worden vervolgd voor oplichting. "Daarvoor staat in de basis maximaal vier jaar gevangenisstraf. Dat doet natuurlijk totaal geen recht aan het slachtofferschap wat dit veroorzaakt", vindt Spoormans. "We zouden eigenlijk die slachtoffers ook daarin veel meer genoegdoening willen geven."

Ze vergelijkt nepagenten liever met een woningoverval, waar negen tot twaalf jaar cel voor staat. "We zien ook dat slachtoffers vergelijkbare klachten melden." Om iemand te vervolgen voor een overval is het gebruik van of dreigen met geweld nodig. "En daar is hier geen sprake van, omdat die slachtoffers zo ingepalmd zijn dat ze zelf de spullen vrijwillig afgeven."

Oproep: praat erover en wees alert

Het fenomeen is lastig te bestrijden, vreest Spoormans. "Ik kan niet verbieden dat iemand een telefoon heeft."

De politievrouw wil waarschuwen. "Wees alert en praat hier ook over met je ouders, grootouders of misschien een buurvrouw op leeftijd. Vertel ze dat dit gebeurt en geef ook aan wat ze kunnen doen."

Omgeving beschermen

De politie hoort het graag als iets opvalt in de wijk. "Twee jonge mensen die aan de deur staan bij je seniore buurvrouw: ook voor dit soort situaties mag je 112 bellen als dit ongebruikelijk is."

Ze merkt dat niet iedereen een melding maakt en drukt mensen op het hart dat wel te doen. "Ook als je alleen maar gebeld bent en je zelf al opgehangen hebt. Laat het ons weten. We kunnen je omgeving helpen beschermen door waarschuwingsberichten te versturen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.