Nog dagelijks worden kinderen in de gesloten jeugdzorg opgesloten in hun eigen kamer of in een isoleercel. En dat terwijl het aantal gedwongen afzonderingen vanaf volgend jaar op nul moet staan. Die deadline wordt ondanks de beloftes niet gehaald.

Uit onderzoek in opdracht van Jeugdzorg Nederland blijkt dat van september vorig jaar tot maart dit jaar 1.613 keer een kind gedwongen werd afgezonderd. In de meeste gevallen (71 procent) gebeurde dat op de eigen kamer, maar ruim 300 keer werd de jongere geïsoleerd in een speciale separeercel; een kale ruimte zonder meubilair en met de deur op slot.

Deadline niet gehaald

Dat terwijl demissionair minister Hugo de Jonge in april 2018 juist had aangekondigd dat de gesloten jeugdzorg vanaf volgend jaar zou moeten stoppen met het gedwongen afzonderen van jongeren, omdat het te traumatisch voor hen zou zijn. Die deadline wordt niet gehaald, geven de instellingen toe.

Wel zegt brancheorganisatie Jeugdzorg Nederland dat er grote vorderingen zijn gemaakt waardoor het aantal afzonderingen in 3 jaar tijd fors is teruggedrongen. Ook hebben instellingen veel geplande momenten van isolatie geschrapt, bijvoorbeeld vaste rustmomenten overdag waarop jongeren verplicht op hun kamer moeten blijven.

Bekijk ook

Merendeel gebruikt isoleercellen nog

Toch oordeelt Peer van der Helm, lector Residentiële Jeugdzorg aan de Hogeschool Leiden hard. "Het is mislukt, het doel wordt niet gehaald." Het is belangrijk dat het is geprobeerd, zegt hij. "Maar je moet eerlijk en duidelijk zijn over de conclusie: het is niet gelukt."

Want uit een rondgang van EenVandaag langs alle instellingen voor gesloten jeugdzorg, blijkt dat het merendeel nog steeds isoleercellen in gebruik heeft. Slechts een aantal heeft de separeerruimtes definitief gesloten.

Video: Stephanie (18) werd 9 maanden opgesloten in een isoleercel

Stephanie Molenaar gaat al sinds ze 13 is van de ene ggz-instelling naar de andere. Maandenlang zat ze 'voor haar eigen bestwil' in een eenzame isoleercel, maar dat maakte haar problemen alleen maar erger. "Ik leef in angst dat ik weer opgesloten wordt."

Witte raven

Van der Helm noemt hen de 'witte raven'. "Er is een aantal instellingen dat vooroploopt. Die doen het heel goed en hebben ook al veel bereikt."

"Dat is omdat er mensen aan de top zitten die er echt van overtuigd zijn: dit moet stoppen", vertelt hij. "Maar dat laat ook zien dat er nog instellingen zijn die heel erg achter lopen."

info

Aantal gedwongen isolaties

Cijfers over het aantal jongeren dat wordt opgesloten in de gesloten jeugdzorg waren er tot voor kort niet. Jeugdzorg Nederland liet de afgelopen jaren daarom onderzoek doen. Jeugdzorginstellingen moesten twee keer gedurende een half jaar het aantal afzonderingen registreren.

Tijdens de eerste meting in 2020 werden in totaal bijna 4.600 gedwongen isolaties geteld. Bij de tweede meting was dat gedaald naar ruim 1.600. Wel verbleven tijdens de tweede periode beduidend minder jongeren in de instellingen.

Ook plaatsen de onderzoekers kanttekeningen bij de cijfers: volgens medewerkers van Jeugdzorg zouden niet alle afzonderingen daadwerkelijk zijn geregistreerd. Daarnaast zou corona invloed hebben gehad: door het wegvallen van school, duidelijke regels en veel dezelfde medewerkers op een groep werd er minder afgezonderd dan normaal.

Onherstelbare schade

Uit het onderzoek 'Ik laat je niet alleen' in opdracht van Jeugdzorg Nederland blijkt dat de duur van afzondering in de isoleercel tijdens de laatste onderzoeksperiode zelfs is toegenomen. Van der Helm: "Dat vind ik verontrustend. Als je te lang separeert, krijgen kinderen een permanente hersenbeschadiging. Dat is niet meer te herstellen."

"Ze worden depressiever, angstig en wantrouwend", legt hij uit. "Jongeren ontwikkelen een laag zelfbeeld en gaan zichzelf haten, en in sommige gevallen zich zelfs van het leven beroven."

Wettelijk verbod invoeren

Nu het doel niet is gehaald, is er in de ogen van Van der Helm nog maar één oplossing: een wettelijk verbod op het isoleren van jongeren. "Als instellingen er niet mee om kunnen gaan, moeten ze de deuren sluiten. Het kan anders, dat toont een aantal instellingen wel aan. Het is nu te vrijblijvend. De staatssecretaris moet ingrijpen en vóór volgend jaar een verbod aankondigen."

Jeugdzorg Nederland-bestuurslid Bas Timman onderschrijft de noodzaak van een wettelijk verbod. "Sterker nog, het ministerie had het al moeten regelen. Wat ons betreft mag het vandaag nog worden ingevoerd."

Bekijk ook

Meer persoonlijke aandacht

Volgens Timman is het wel nodig dat er 'boter bij de vis' wordt gedaan. Zo willen instellingen hun zorg graag kleinschaliger opzetten, met kleinere groepen jongeren en waardoor ze meer persoonlijke aandacht kunnen bieden, maar ontbreken daarvoor de middelen.

"Of je nu met 2 begeleiders op 10 jongeren staat, of met 2 op 6, maakt echt een wereld van verschil. Met nabijheid en meer echt persoonlijk contact met jongeren kunnen we echt terug naar nul. Maar daarvoor komen we nu simpelweg geld tekort."

'We zijn er nog lang niet'

Verantwoordelijk staatssecretaris Paul Blokhuis zegt op dit moment geen algeheel verbod op isoleren na te streven, omdat dit 'in de praktijk nog niet haalbaar lijkt'. Wel werkt hij aan een 'Nee, tenzij'-beleid. Jongeren zouden dan alleen nog gesepareerd mogen worden onder strengere voorwaarden, bijvoorbeeld als er geen andere, minder zware alternatieven mogelijk zijn of als de eigen veiligheid of die van anderen in het geding is.

Volgens Blokhuis laat het onderzoek zien 'dat we er nog lang niet zijn'. Hij wijst erop dat het kabinet de afgelopen 2 jaar een kleine 40 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld voor het weghalen van separeerruimtes en het geschikt maken van jeugdzorginstellingen voor meer kleinschalige zorg.

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.