Ivan en Sergei zijn bang dat ze worden opgeroepen en vluchten weg uit Rusland: 'We worden kanonnenvoer'

Sinds president Vladimir Poetin de gedeeltelijke mobilisatie afkondigde, doen veel jonge Russen er alles aan om weg te komen. "Onder het Sovjet-regime zijn mensen eraan gewend geraakt dat een mens zich moet opofferen voor de staat. Ik kan daar niet bij."

Inmiddels hebben honderdduizenden Russen zich gemeld om gemobiliseerd te worden, maar niet iedereen die wordt opgeroepen meldt zich. Vlak voordat ze het land uit zouden vluchten, sprak correspondent Joost Bosman met twee mannen in Moskou. Anoniem, want ze willen niet het risico lopen dat de autoriteiten ze alsnog op het spoor komen.

'Mobilisatie raakt ons allemaal'

"Mijn eerste gedachte was: wat afschuwelijk, dit raakt ons allemaal. Dit kan ook mij overkomen", vertelt Ivan* over het moment waarop hij hoorde dat Vladimir Poetin de gedeeltelijke mobilisatie had afgekondigd. "De Staat is nu je eigen persoonlijke bestaan binnengekomen."

"De mobilisatie had ik misschien moeten zien aankomen, maar ik geloofde tot het einde dat die er niet zou komen", zegt Sergei*. Toch kondigde Poetin op 21 september de gevreesde mobilisatie af. "Een nieuwe deprimerende periode. Ik ervoer dezelfde stress als op 24 februari, toen de oorlog begon. Lichte paniek en het verlangen om eindelijk te vertrekken."

'Duidelijk dat er grote problemen zijn'

Ivan vertelt dat hij Rusland al eerder wilde ontvluchten. "Na het begin van de oorlog wilde ik wel weg. Maar al vrij snel merkte je dat het leven in Moskou op geen enkele manier veranderde. De angst van vlak na het uitbreken van de oorlog verdween. De oorlog raakte de mensen hier niet persoonlijk."

Dat is volgens Sergei nu wel anders. Dat er al veel Russische militairen zijn gesneuveld is ook mannen die nu mogelijk naar Oekraïne worden gestuurd niet ontgaan. "We worden kanonnenvoer", stelt hij vast. "Ik weet niet wat precies waar is, maar het feit dat er een mobilisatie is afgekondigd betekent dat er aan het front grote problemen zijn. Dat is duidelijk."

Nieuws via telefoon volgen

Hoewel je tijdens een oorlog nooit precies weet welke berichten kloppen, zijn beide mannen goed op de hoogte van wat er zich momenteel in Oekraïne afspeelt. Ivan legt uit dat hij het nieuws via onafhankelijke Russische en ook buitenlandse media volgt. "Via je telefoon kun je bijna deelnemer aan de gebeurtenissen zijn."

Sergei volgt naar eigen zeggen het nieuws uit Oekraïne al sinds 2014, eerst rond de grote protesten op het Maidanplein in Kiev en later door de annexatie van de Krim door Rusland. De nieuwe oorlog roept bij Sergei naar eigen zeggen 'negatieve emoties' op, 'zoals bij ieder normaal mens'. "Ik wil er niet mee verbonden zijn, me niet met een staat associëren die zoiets doet."

Tientallen telefoontjes per dag

En er zijn meer Russen die niets met de oorlog te maken willen hebben, ziet ook advocaat Kaloj Achiljgov. Hij staat dienstweigeraars bij. "In het begin kregen we tot honderd belletjes per dag. Nu hebben de mensen al een beetje meer informatie uit verschillende andere bronnen en hebben we nog zo'n dertig tot veertig telefoontjes per dag met hulpvragen."

Volgens hem zijn er manieren om onder de dienstoproep uit te komen, bijvoorbeeld vanwege gezondheidsredenen of studie. "Mensen zijn niet juridisch onderlegd, ze weten gewoonweg niet wanneer ze vrijgesteld kunnen worden", weet Achiljgov uit de praktijk.

'We willen geen vluchtelingen zijn'

Veel Russen besluiten niet het risico te lopen om naar Oekraïne gestuurd te worden en verlaten massaal het land. Aan de grenzen met verschillende buurlanden stonden de afgelopen weken lange files. Maar niet alle landen zitten te wachten op Russische dienstweigeraars. Zo weigeren meerdere Oost-Europese landen ze toe te laten.

"Ik denk dat iedereen die nu uit Rusland wegtrekt niet het type vluchteling is dat normaal in Europa aankomt", benadrukt Ivan. "Je hoeft ons niet te beschermen, te voeden en geld te geven. Je hoeft ons alleen maar de mogelijkheid te geven voor doorgang naar een land waar we mogen bestaan en legaal kunnen zijn. We willen geen vluchtelingen zijn, we willen alleen Rusland verlaten."

'Iedereen is bang en gedeprimeerd'

Russen die hun land ontvluchten krijgen van Oekraïners, maar ook van mensen in westerse landen, soms het verwijt dat ze niet in opstand komen tegen Poetin. Maar volgens Ivan is dat te makkelijk gedacht. "De staat heeft een zodanig systeem gecreëerd waarin protesten worden onderdrukt en vruchteloos zijn, en waarin mensen gedeprimeerd raken en iedereen bang is."

"Mensen zien geen mogelijkheid iets te veranderen in de huidige situatie", legt hij uit. Sergei ziet dat vooral mensen die nog onder het oude Sovjet-regime hebben geleefd het huidige bewind onder Poetin blijven steunen. "Ze zijn eraan gewend dat een mens zich moet opofferen voor de staat. Ik kan daar niet bij."

Zorgen om 'achterblijvers'

Niet iedereen heeft dan ook begrip voor zijn beslissing om de mobilisatie te ontvluchten. "Ik heb het geluk dat mijn vader het volkomen begrijpt", zegt Sergei, "maar mijn moeder was ontdaan. Ze kan me straks niet meer zien."

Ivan maakt zich ondertussen zorgen om de 'achterblijvers'. "Maar ik denk niet dat de autoriteiten zullen proberen me te vinden via familie. Ik ben uiteindelijk geen politicus, geen oppositielid of journalist. Ik ben geen gevaar voor hen. Het jaagt me slechts vrees aan dat zij in deze repressieve situatie achterblijven."

Hoop op terugkeer naar Rusland

Hij hoopt uiteindelijk weer terug te kunnen naar Rusland. "Ja, ik zou willen terugkeren, ik wil helemaal niet weg", legt Ivan uit. Toch is terugkeer voorlopig geen optie voor hem. "Ik wil leven in omstandigheden die mijn leven niet bedreigen, waar geen repressie is en geen oorlog. Maar de omstandigheden maken dat het nu gewoon te gevaarlijk is."

Ook Sergei hoopt ooit weer voet op vaderlandse bodem te kunnen zetten. "Ik wil hier blijven, ik hou van dit land", benadrukt hij. De Rus is ervan overtuigd dat alles goed komt, dat de oorlog zal stoppen. "Dat zal een keer gebeuren, het conflict eindigt ooit. Ik hoop dat we vrienden kunnen worden met de Oekraïners en dat we ons zullen verontschuldigen."

*De namen Ivan en Sergei zijn gefingeerd, hun echte namen zijn bij de redactie bekend.