Nog een paar dagen en dan begint de ramadan, de heilige maand voor moslims. Wat houdt deze maand precies in? En waarom moeten moslims meedoen? In dit artikel de antwoorden op veelgestelde vragen.

Via EenVandaag Vraagt kregen we vragen binnen over de vastenmaand, die in de islam geldt als periode voor bezinning en zelfreflectie. Wij spraken hierover met religiewetenschapper bij het Meertens Instituut Sakina Loukili en opleidingsdeskundige diversiteit & inclusie Farah Ramezani.

Een van de vijf zuilen

Vasten is volgens de islam bedoeld voor moslims om eigenschappen als zelfbeheersing, discipline en uithoudingsvermogen te ontwikkelen. Het doel is om moslims hiermee aan te leren om hun lusten en verlangens de baas te zijn. Moslims vasten daarom een maand lang tussen Fajr (dageraad) en Maghrib (zonsondergang).

"De ramadan is verplicht vanuit de islam. Sterker nog, het vasten binnen deze maand valt onder een van de vijf zuilen van de islam en is daarom heel belangrijk, vanuit zowel verplichting als beloning", legt Loukili uit.

Afhankelijk van context

"De manier waarop de ramadan invulling krijgt, is in de praktijk afhankelijk van de context waarin het plaatsvindt. Denk aan het land, culturele praktijken, islamitische stroming en persoonlijke voorkeuren", somt de religiewetenschapper op.

De ramadan is een verplichting voor iedereen die zichzelf als moslim identificeert, zegt ze. Alleen verschilt het per persoon hoe zij deze verplichting in hun leven toepassen.

'Om te oefenen'

Loukili legt uit dat onder meer de leeftijd waarop iemand meedoet per persoon verschilt. "Kinderen zijn pas verplicht om mee te doen wanneer zij hun biologische volwassenheid hebben bereikt."

Hier wordt geen bepaalde leeftijd aan verbonden, vertelt ze. "In de praktijk zien we dat kinderen vaak een paar dagen of halve dagen meevasten 'om te oefenen', maar pas de hele maand meevasten wanneer ze de puberteit bereiken."

Niet voor iedere moslim verplicht

Het is niet voor iedere moslim verplicht om te vasten tijdens de ramadan. Sommigen zijn vrijgesteld. "Er is een aantal groepen mensen die vrijstelling krijgen voor het vasten: kinderen, ouderen, zieken, reizigers, zwangere vrouwen en menstruerende vrouwen", zegt Loukili daarover.

"De gedachte daarachter is dat de gezondheid en het welzijn altijd prioriteit moet krijgen. Het vasten is dus alleen een verplichting voor de mensen die daartoe in staat zijn, zowel fysiek als mentaal."

Vrijstelling

Maar daarover verschillen de interpretaties. "We zien dat er discussies zijn of de vrijstelling ook geldt voor bijvoorbeeld (top)sporters of mensen met een ander fysiek zwaar beroep", vertelt Loukili.

"Ook zijn er bijvoorbeeld discussies over een vrijstelling voor reizigers, want wat kan er wel of niet als een reis gedefinieerd worden? Moet je dan kijken naar reisafstand?"

Individuele beslissing

"Soms besluit een land of een culturele groep gezamenlijk dat alle moslims gaan vasten, maar vaak is het een individuele beslissing. Fatwa's van islamitische geleerden kunnen helpen bij het maken van die beslissing", zegt de religiewetenschapper. Een fatwa kun je volgens haar vertalen naar juridisch advies.

"Het vasten wordt moslims niet opgelegd om hun leven moeilijk te maken", voegt opleidingsdeskundige diversiteit & inclusie Farah Ramezani toe. "Binnen de islam wordt rekening gehouden met de situaties waarin iemand zich kan bevinden."

Verschil tussen iftar en suhoor

Vaak hoor je tijdens de ramadan termen als iftar en suhoor voorbijkomen. "De iftar is de maaltijd waarmee moslims het vasten verbreken en begint na Maghrib, oftewel het avondgebed", legt Loukili uit. Die vindt plaats nadat de zon is ondergegaan. "In de vroege ochtend, voordat de zon opkomt, wordt ook een maaltijd genuttigd: suhoor."

Het wordt moslims sterk aanbevolen om deze maaltijd te nuttigen, omdat het gezien wordt als 'een gezegende maaltijd'. "Zowel in spirituele als in wereldse zin. Deze maaltijd is vaak licht en daarbij wordt het aangeraden om in ieder geval een dadel te eten", zegt de religiewetenschapper.

Bekeerlingen en de ramadan

Maar de ramadan omvat veel meer dan alleen het vasten. Het is een maand van bezinning en zelfreflectie en een maand waarin extra aandacht wordt gegeven aan saamhorigheid, liefdadigheid en verdraagzaamheid. "Vanuit de islam is het een verplichting om extra aandacht en zorg te geven aan de 'kwetsbaren' in de samenleving", vertelt Loukili.

Vooral voor mensen die zich tot de islam hebben bekeerd, maar zelf geen islamitische familie hebben, kan de ramadan een eenzame maand zijn. "Er zijn initiatieven om deze moslims steun en samenhorigheid te bieden. Zo organiseert Stichting Bekeerling jaarlijks de Nationale Bekeerlingen-iftars, en worden er talloze andere iftars georganiseerd door moskeeën of betrokken individuen."

Terugkeerlingen

Ramezani onderschrijft dat. "Vanuit mijn referentiekader ervaar ik dat de islamitische gemeenschap actief omkijkt naar bekeerlingen, of zoals zij zichzelf liever noemen: terugkeerlingen. We hebben in Nederland een bepaald beeld van wie de moslim is en hoe de moslim eruit ziet. Er wordt heel snel gedacht aan de Turkse of Marokkaanse gemeenschap, maar dat zijn natuurlijk niet de enige moslims", zegt ze.

Ze wijst op moslims met andere etnische en culturele achtergronden. "Er zijn veel initiatieven om terugkeerlingen op te vangen en te omarmen. Maar spijtig genoeg zijn er natuurlijk ook situaties waarbij terugkeerlingen dit niet zo ervaren."

Ramadan in de cao

"Steeds meer (jonge) moslims in Nederland nemen het initiatief om ook verbinding te zoeken met niet-moslims. Bijvoorbeeld door het organiseren van een gezamenlijke iftar op de werkvloer", zegt Loukili. "Op dit moment is er nog geen officiële ruimte voor de ramadan in cao's, maar we zien al wel dat veel werkgevers besluiten om hun werknemers tegemoet te komen op de werkplek."

"Bijvoorbeeld door de mogelijkheid van het opnemen van vrije dagen voor Eid-al Fitr (Suikerfeest), of een flexibele opstelling met betrekking tot werktijden en thuiswerken", zegt ze.

Niet mee lunchen op werk

Er lijkt verandering in te komen, 'maar bedrijven en organisaties moeten wel meer kennis opdoen rondom religieuze diversiteit', zegt Ramezani. "Er zijn nog te veel bedrijven en organisaties die niet weten wanneer de ramadan plaatsvindt. Ze komen er vaak pas achter als de betreffende collega op het werk een keer niet mee luncht."

Terwijl er juist die maand ineens allerlei borrels, barbecues en heidagen staan gepland, zegt ze. "Gelukkig wordt diversiteit steeds vaker een onderwerp van het gesprek. Die nieuwsgierigheid en open houding naar elkaar is heel belangrijk."

Op meedogenloze wijze beroven criminele bendes nepagenten door het hele land ouderen. Met alleen een telefoon, een script en een vlotte babbel laten ze gedupeerden totaal geruïneerd achter. "Vier jaar cel doet geen recht aan de slachtoffers."

Ze spreken over slachtoffers als 'lekkere dikke vis', moedigen elkaar aan om complete woonplaatsen te ruïneren en willen zoveel mogelijk geld verdienen. De politie heeft verschillende bendes in het vizier die op grote schaal ouderen beroven met nepagenten, zegt cyberspecialist bij de Politie Oost-Nederland Yoanne Spoormans, die onderzoek doet naar het fenomeen.

Babbeltruc

"Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", ziet ze. Afgelopen zomer kwam een zaak aan het rollen na een melding van een slachtoffer die gebeld was door nep-politiemensen.

"De mevrouw vertelde dat ze wilden langskomen om waardevolle spullen veilig te stellen, omdat er inbrekers actief zouden zijn in de omgeving", vertelt Spoormans.

Bende opgerold

De vrouw vertrouwde het terecht niet. Het telefoontje werd het startpunt voor de zoektocht naar de personen achter deze belletjes. "Uiteindelijk hebben we bij een nieuw slachtoffer twee nepagenten kunnen onderscheppen."

Tegelijkertijd werd op een andere plek in het land een woning binnengevallen waar mensen op dat moment met het slachtoffer aan de telefoon hingen. De politie wist de hele bende op te rollen.

Telefoon, simkaart en een paar mensen

Ze vermoeden dat de groep misschien wel 50 belletjes per dag pleegde. "En dit is nog maar één groepering die zich hiermee bezighoudt. We weten dat het er veel meer zijn", zegt Spoormans. Op het moment lopen er verschillende onderzoeken naar nepagenten. "Hier zullen uiteindelijk meer aanhoudingen uit volgen."

Criminelen hebben niet veel nodig om dit misdrijf te plegen, schetst de specialist. "Je hebt alleen maar een telefoon, een simkaart en een paar mensen die de spullen ophalen nodig."

Volgens script

De nummers van potentiële slachtoffers worden van internet gehaald. Ze worden geselecteerd op kwetsbaarheid en of ze spullen van waarde hebben, maar: "Ze bellen soms ook gewoon op alfabetische volgorde", vertelt Spoormans.

De rollen binnen de groep zijn strak verdeeld. Iemand belt met het slachtoffer en praat op ze in, vrijwel altijd volgens hetzelfde script. "Er zijn inbrekers actief in uw buurt, we hebben er een paar aangehouden, maar een paar wisten te ontsnappen en we vonden een briefje met adressen en uw adres stond daarop, dus we vrezen dat de inbrekers die nog vrij rondlopen het op u gemunt hebben."

Strakke rolverdeling

Dat roept natuurlijk direct angst op bij mensen, stelt Spoormans. Als er beet is, moet de chauffeur direct op pad. Een coördinator stuurt de bende aan. "Die zorgt ervoor dat de mensen op straat, een chauffeur en een ophaler (degene die naar de deur gaat), weten waar ze moeten zijn, wanneer ze daar moeten zijn en ook wat ze moeten zeggen."

Daders gebruiken vaak de naam van de plaatselijke wijkagent. Dat wordt allemaal onderling afgesproken, net als wat de buit moet zijn. Als de chauffeur onderweg is, moet de beller aan de lijn blijven met het slachtoffer om de telefoonverbinding bezet te houden. Het slachtoffer moet alvast alle waardevolle spullen klaarleggen voor de nepagent.

Tasje vragen

Aan de deur komt soms iemand (gedeeltelijk) in uniform, maar soms ook in normale kleding. Dan zeggen ze bijvoorbeeld voor de recherche te werken, zegt Spoormans.

Eenmaal binnen willen ze ramen en deuren controleren op inbraakbeveiliging, om te kijken of er meer te halen is. "Vervolgens vragen ze dan een tasje aan het slachtoffer om al die spulletjes netjes in te doen en vertrekken ze met de buit."

Misbruik maken van vertrouwen

Deze werkwijze is helaas succesvol. In het afgelopen jaar registreerde de politie in totaal 8.329 incidenten met nepagenten. Dat zijn er vijftien keer meer dan het jaar ervoor. Er werden ruim 350 verdachten aangehouden. "We zien dit jaar dat de aantallen nog absoluut niet aflopen", zegt Spoormans.

Met name ouderen trappen in deze truc, omdat zij veel vertrouwen hebben in de politie, ziet ze. "Dat zorgt ervoor dat je direct al een voet tussen de deur hebt."

Vrijwillig overhandigen

En het is een eenvoudig misdrijf. "Mensen geven vrijwillig hun spullen weg, dus je hoeft er niet eens wapens voor mee te nemen of geweld te gebruiken: mensen doen zelf de deur open en geven al hun spullen aan je mee", ziet Spoormans. "Hoe mooi wil je het hebben als crimineel?"

De nepagenten halen ontzettend veel kostbaarheden op. "We hebben regelmatig mensen die meerdere duizenden euro's overhandigen." En dan gaat het niet alleen om contanten, maar ook om kostbare sieraden. "De oudere generatie heeft natuurlijk ook vaak juwelen, gouden sieraden, waar daders naar op zoek zijn."

Urn van de schoorsteenmantel

In sommige gevallen gaat het ook om spullen die ze gewoon mooi vinden. "We hebben zelfs een geval waarbij ze een urn van de schoorsteenmantel meenamen, gewoon omdat ze die er leuk uit vinden zien."

Het is een koelbloedige, geraffineerde vorm van criminaliteit. "Ik hoor soms mensen zeggen: daar trap je toch niet in? Dat wil ik echt uit de wereld halen, want dat is absoluut niet waar."

Schrijnende situaties

Spoormans noemt de situatie waarin de slachtoffers komen schrijnend. Ze moet denken aan een vrouw waarvan de partner net was overleden. "En dat zo'n oplichter dan zegt: god, wat erg voor u, maar dan zult u nu wel extra bang zijn voor inbrekers."

Er zijn slachtoffers waarbij oplichters met zeep de ringen van hun handen halen. "Het maakt ze niet uit hoeveel schade ze aanrichten", vertelt ze. "Ze zijn alleen maar gericht op snel geld verdienen. En dat zie je ook in de manier waarop ze onderling met elkaar communiceren over dit soort criminaliteit: het is laatdunkend en kleinerend richting slachtoffers, echt verschrikkelijk."

Recht doen aan slachtofferschap

Nepagenten kunnen worden vervolgd voor oplichting. "Daarvoor staat in de basis maximaal vier jaar gevangenisstraf. Dat doet natuurlijk totaal geen recht aan het slachtofferschap wat dit veroorzaakt", vindt Spoormans. "We zouden eigenlijk die slachtoffers ook daarin veel meer genoegdoening willen geven."

Ze vergelijkt nepagenten liever met een woningoverval, waar negen tot twaalf jaar cel voor staat. "We zien ook dat slachtoffers vergelijkbare klachten melden." Om iemand te vervolgen voor een overval is het gebruik van of dreigen met geweld nodig. "En daar is hier geen sprake van, omdat die slachtoffers zo ingepalmd zijn dat ze zelf de spullen vrijwillig afgeven."

Oproep: praat erover en wees alert

Het fenomeen is lastig te bestrijden, vreest Spoormans. "Ik kan niet verbieden dat iemand een telefoon heeft."

De politievrouw wil waarschuwen. "Wees alert en praat hier ook over met je ouders, grootouders of misschien een buurvrouw op leeftijd. Vertel ze dat dit gebeurt en geef ook aan wat ze kunnen doen."

Omgeving beschermen

De politie hoort het graag als iets opvalt in de wijk. "Twee jonge mensen die aan de deur staan bij je seniore buurvrouw: ook voor dit soort situaties mag je 112 bellen als dit ongebruikelijk is."

Ze merkt dat niet iedereen een melding maakt en drukt mensen op het hart dat wel te doen. "Ook als je alleen maar gebeld bent en je zelf al opgehangen hebt. Laat het ons weten. We kunnen je omgeving helpen beschermen door waarschuwingsberichten te versturen."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.