Is het salafisme gevaarlijk voor Nederland?

Nederland moet salafistische organisaties kunnen verbieden. Dat vindt VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra. In salafistische kringen worden dingen gezegd die ‘ondermijnend zijn voor onze democratische rechtsstaat’, zegt Zijlstra. 

Opnieuw komt het salafisme daarmee negatief in het nieuws. Eind vorig jaar wilde een meerderheid van de Tweede Kamer het OM laten onderzoeken of een verbod op salafistische organisaties mogelijk is. 

Wat is salafisme precies? En waarom is er zoveel discussie over? Vijf vragen en antwoorden.

Wat is het salafisme?

Het is een fundamentalistische stroming binnen de soennitische islam. Salafisten willen leven zoals de eerste drie generaties moslims en de profeet Mohammed dat deden, omstreeks het jaar 600. Dit noemen ze de ‘zuivere islam’.

Binnen het salafisme zijn drie richtingen die sterk verschillen: de apolitieke salafisten richten puur zich op het prediken van het geloof en op de manier waarop ze hun eigen religieuze leven leiden. Politiek leidt mensen af van de islam, vinden ze. Ze zonderen zich af van niet-moslims. De politieke salafisten mengen zich wel in het politieke debat om ook daar hun boodschap te verspreiden. Ook richten ze politieke partijen op.

Het jihadi-salafisme is extreem: het verkettert andersgelovigen en keurt geweld goed. Een voorbeeld hiervan is terreurbeweging al-Qaeda of Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh.

Hoe gevaarlijk is salafisme voor Nederland?

De inlichtingendienst AIVD maakt zich grote zorgen, bleek uit een vorig jaar verschenen rapport. Salafisme zou een voedingsbodem voor radicalisering zijn. Kamerlid Ahmed Marcouch (PvdA) noemde het in de Tweede Kamer ‘een voorportaal naar het gewelddadig jihadisme’. Salafisme moet bestreden worden, vindt hij. Coalitiepartijen VVD en PvdA willen dat salafistische organisaties verboden kunnen worden. Een motie die daartoe opriep werd met brede steun aangenomen. Het kabinet besloot salafisme niet te verbieden. Dit omdat een verbod ingaat tegen de godsdienstvrijheid.

Halbe Zijlstra zei in een interview in Trouw te vrezen voor onze waarden en de rechtstaat. ‘De politieke en de jihadistische stroming zijn, dat erkent ook iedereen, zo actief uit op het omver werpen van de westerse democratie, die moet je bestrijden.’ Maar ook is hij bezorgd over de apolitieke salafisten, die onze maatschappij zouden verwerpen. De AIVD benadrukt in het onderzoeksrapport juist niet alle salafisten als een probleem te zien.

Hoeveel salafisten zijn er in Nederland?

Het gaat om een minderheid van de moslims, volgens de AIVD. Aantallen noemt de inlichtingendienst niet: het is lastig te bepalen wie salafist is en wie niet. Maar wel zegt de AIVD dat de invloed van het salafisme de afgelopen jaren is toegenomen. Dit komt onder andere door de oorlog in Syrië.

Eerder werden er wel aantallen genoemd: In 2007 ging het volgens het ministerie van Binnenlandse zaken om 20.000 tot 30.000 moslims. Het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) aan de Universiteit van Amsterdam stelde in 2010 dat 8% van de moslims (53.000 mensen) in Nederland als ‘orthodox beschouwd kan worden en gevoelig is voor salafisme’.

Hoe komt het salafisme hier terecht?

De stroming is vooral populair in de Golfstaten. Sinds de jaren ’70 zijn landen in die regio bezig met het verspreiden van het salafisme. Sinds de jaren ’80 gebeurt dat ook in Nederland: lesmateriaal wordt verspreid in moskeeën en onderwijs- en welzijnsstichtingen, zegt de AIVD.

In 2009 merkt de AIVD op dat salafistische moskeeën extremisme actief buiten de deur houden. Maar predikers gaan online of op andere plekken verder. In 2014 groeit het salafisme weer, waar er eerder stagnatie was.. En meer dan voorheen zoeken predikers tegenwoordig de schijnwerpers op, merkt de AIVD. Ook verschillende conferenties komen in het nieuws vanwege de omstreden sprekers.

Invloed is er ook via moskeeën. Verschillende gebedshuizen krijgen geld uit landen als Saoedi-Arabië, Koeweit of Qatar, bijvoorbeeld voor nieuwbouw. De vrees is dat salafisten op die manier invloed krijgen binnen die moskeeën.

In 2015 was er onenigheid over de bouw van een grote moskee in Gouda: die zou mogelijk gefinancierd worden door salafisten. Het Goudse college ontkende dit. De Kamer vroeg de AIVD onderzoek te doen naar de geldstromen. Binnenkort wordt bekend of dit onderzoek er komt.

Wat is de relatie tussen salafisme en terrorisme?

Terroristen die op basis van het islamitische geloof hun daden legitimeren hebben vaak een salafistische achtergrond, zei islamoloog Joas Wagemakers in Radio EenVandaag. Maar niet alle salafisten zijn terroristen. Wagemakers: ‘De puriteinen (a-politieke salafisten) willen absoluut niet geassocieerd worden met Al-Qaeda. Als je kijkt naar wat ze in de praktijk doen, zie je ook heel grote verschillen. Er is wel een ideologische basis die ze gemeen hebben.’

Arabist Jan Jaap de Ruiter wijst erop dat salafistische moskeeën in Nederland tegen geweld zijn. Daarom vindt hij een verbod op salafistische organisaties een slecht idee.

En terreurorganisatie Islamitische Staat (IS)? Die heeft salafistische wortels, en gaat uit van wat er in de bronnen staat, zegt Wagemakers: ‘Maar dat gebeurt op een soort hapsnap-manier.’ Volgens de islamoloog zoeken ze in de religieuze teksten naar rechtvaardiging voor hun daden: zoals de onthoofdingen of het verbranden van de Jordaanse piloot vorig jaar. Maar die daden zelf lijken vooral ingegeven door PR-doeleinden, denkt Wagemakers.

 Luister hier het gesprek met Wagemakers terug: