Nederland moet salafistische organisaties kunnen verbieden. Dat vindt VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra. In salafistische kringen worden dingen gezegd die ‘ondermijnend zijn voor onze democratische rechtsstaat’, zegt Zijlstra. 

Opnieuw komt het salafisme daarmee negatief in het nieuws. Eind vorig jaar wilde een meerderheid van de Tweede Kamer het OM laten onderzoeken of een verbod op salafistische organisaties mogelijk is. 

Wat is salafisme precies? En waarom is er zoveel discussie over? Vijf vragen en antwoorden.

Wat is het salafisme?

Het is een fundamentalistische stroming binnen de soennitische islam. Salafisten willen leven zoals de eerste drie generaties moslims en de profeet Mohammed dat deden, omstreeks het jaar 600. Dit noemen ze de ‘zuivere islam’.

Binnen het salafisme zijn drie richtingen die sterk verschillen: de apolitieke salafisten richten puur zich op het prediken van het geloof en op de manier waarop ze hun eigen religieuze leven leiden. Politiek leidt mensen af van de islam, vinden ze. Ze zonderen zich af van niet-moslims. De politieke salafisten mengen zich wel in het politieke debat om ook daar hun boodschap te verspreiden. Ook richten ze politieke partijen op.

Het jihadi-salafisme is extreem: het verkettert andersgelovigen en keurt geweld goed. Een voorbeeld hiervan is terreurbeweging al-Qaeda of Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh.

Hoe gevaarlijk is salafisme voor Nederland?

De inlichtingendienst AIVD maakt zich grote zorgen, bleek uit een vorig jaar verschenen rapport. Salafisme zou een voedingsbodem voor radicalisering zijn. Kamerlid Ahmed Marcouch (PvdA) noemde het in de Tweede Kamer ‘een voorportaal naar het gewelddadig jihadisme’. Salafisme moet bestreden worden, vindt hij. Coalitiepartijen VVD en PvdA willen dat salafistische organisaties verboden kunnen worden. Een motie die daartoe opriep werd met brede steun aangenomen. Het kabinet besloot salafisme niet te verbieden. Dit omdat een verbod ingaat tegen de godsdienstvrijheid.

Halbe Zijlstra zei in een interview in Trouw te vrezen voor onze waarden en de rechtstaat. ‘De politieke en de jihadistische stroming zijn, dat erkent ook iedereen, zo actief uit op het omver werpen van de westerse democratie, die moet je bestrijden.’ Maar ook is hij bezorgd over de apolitieke salafisten, die onze maatschappij zouden verwerpen. De AIVD benadrukt in het onderzoeksrapport juist niet alle salafisten als een probleem te zien.

Hoeveel salafisten zijn er in Nederland?

Het gaat om een minderheid van de moslims, volgens de AIVD. Aantallen noemt de inlichtingendienst niet: het is lastig te bepalen wie salafist is en wie niet. Maar wel zegt de AIVD dat de invloed van het salafisme de afgelopen jaren is toegenomen. Dit komt onder andere door de oorlog in Syrië.

Eerder werden er wel aantallen genoemd: In 2007 ging het volgens het ministerie van Binnenlandse zaken om 20.000 tot 30.000 moslims. Het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) aan de Universiteit van Amsterdam stelde in 2010 dat 8% van de moslims (53.000 mensen) in Nederland als ‘orthodox beschouwd kan worden en gevoelig is voor salafisme’.

Hoe komt het salafisme hier terecht?

De stroming is vooral populair in de Golfstaten. Sinds de jaren ’70 zijn landen in die regio bezig met het verspreiden van het salafisme. Sinds de jaren ’80 gebeurt dat ook in Nederland: lesmateriaal wordt verspreid in moskeeën en onderwijs- en welzijnsstichtingen, zegt de AIVD.

In 2009 merkt de AIVD op dat salafistische moskeeën extremisme actief buiten de deur houden. Maar predikers gaan online of op andere plekken verder. In 2014 groeit het salafisme weer, waar er eerder stagnatie was.. En meer dan voorheen zoeken predikers tegenwoordig de schijnwerpers op, merkt de AIVD. Ook verschillende conferenties komen in het nieuws vanwege de omstreden sprekers.

Invloed is er ook via moskeeën. Verschillende gebedshuizen krijgen geld uit landen als Saoedi-Arabië, Koeweit of Qatar, bijvoorbeeld voor nieuwbouw. De vrees is dat salafisten op die manier invloed krijgen binnen die moskeeën.

In 2015 was er onenigheid over de bouw van een grote moskee in Gouda: die zou mogelijk gefinancierd worden door salafisten. Het Goudse college ontkende dit. De Kamer vroeg de AIVD onderzoek te doen naar de geldstromen. Binnenkort wordt bekend of dit onderzoek er komt.

Wat is de relatie tussen salafisme en terrorisme?

Terroristen die op basis van het islamitische geloof hun daden legitimeren hebben vaak een salafistische achtergrond, zei islamoloog Joas Wagemakers in Radio EenVandaag. Maar niet alle salafisten zijn terroristen. Wagemakers: ‘De puriteinen (a-politieke salafisten) willen absoluut niet geassocieerd worden met Al-Qaeda. Als je kijkt naar wat ze in de praktijk doen, zie je ook heel grote verschillen. Er is wel een ideologische basis die ze gemeen hebben.’

Arabist Jan Jaap de Ruiter wijst erop dat salafistische moskeeën in Nederland tegen geweld zijn. Daarom vindt hij een verbod op salafistische organisaties een slecht idee.

En terreurorganisatie Islamitische Staat (IS)? Die heeft salafistische wortels, en gaat uit van wat er in de bronnen staat, zegt Wagemakers: ‘Maar dat gebeurt op een soort hapsnap-manier.’ Volgens de islamoloog zoeken ze in de religieuze teksten naar rechtvaardiging voor hun daden: zoals de onthoofdingen of het verbranden van de Jordaanse piloot vorig jaar. Maar die daden zelf lijken vooral ingegeven door PR-doeleinden, denkt Wagemakers.

 Luister hier het gesprek met Wagemakers terug:

De chemische industrie in de Rotterdamse haven heeft het zwaar door hoge energieprijzen en belasting op CO2. Moet het kabinet extra geld uittrekken om bedrijven tegemoet te komen? "Een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen."

Veel producten die we dagelijks gebruiken komen uit de chemische industrie. Denk bijvoorbeeld aan shampoo en schoonmaakmiddelen, maar ook isolatiemateriaal en leidingen voor in huis. Die industrie heeft het nu dus heel moeilijk in Nederland.

Na 21 jaar sluiten

In de Rotterdamse haven sluit binnenkort de Amerikaanse chemiefabriek LyondellBasell. "21 jaar geleden hebben we deze fabriek met trots opgestart. Dit kostte ons een miljard euro", vertelt vicepresident Ronald van Klaveren.

Vijf jaar geleden werd nog eens 250 miljoen euro geïnvesteerd om de fabriek te vergroenen. "En nu komt er helaas een einde aan. Dit is een fabriek die je normaal 80 tot 100 jaar laat draaien. Nu moeten we die al na 21 jaar sluiten. Financieel komen we er gewoon niet uit."

Vier keer hogere energieprijzen

Ook chemiebedrijf Huntsman Holland merkt dat het moeilijk is om chemische producten te blijven maken in Nederland. De Amerikaanse directie heeft besloten alleen nog maar het minimale te produceren en geen investeringen meer te doen. "We zitten hier meer dan 50 jaar, maar het is gewoon heel moeilijk om hier geld te verdienen", vertelt directeur Kal Khogali.

Dat komt vooral door onze hoge energieprijzen vergeleken met andere landen, zegt hij. "De energieprijs in Nederland is drie tot vier keer duurder dan in de rest van Europa." Daar komt voor hem ook nog een extra toeslag voor groene energie bovenop: de fabriek draait daar volledig op.

'Niks dat niet uit chemicaliën bestaat'

De vraag is of Nederland meer moet doen om de chemie-industrie hier te behouden. Beide bedrijven hameren in elk geval op het belang ervan. "Er is niks om je heen dat niet uit chemicaliën bestaat", zegt Khogali.

"Dat is de naïviteit in Nederland en andere landen in Europa: dat we alles in de toekomst kunnen doen met nieuwe technologie. Maar dan vergeten we dat daar chemicaliën voor nodig zijn." Van Klaveren benadrukt dat: "Zonder chemische industrie is er geen defensie en verduurzaming mogelijk."

Niet aantrekkelijk

Hoofdeconoom Marieke Blom van ING vertelt dat Nederland altijd aantrekkelijk was voor de chemie. Vroeger werd energie voor grote energieverbruikers goedkoop gehouden met regelingen, maar die zijn in de afgelopen jaren afgeschaft.

"Daarnaast komt er ook een extra CO2-heffing aan", zegt Blom. Dit is een belasting die industriële bedrijven moeten betalen per ton CO2 dat wordt uitgestoten. "Dat maakt de kostprijs voor bedrijven hoger."

Europese onafhankelijkheid

Toch weet ze niet of geld investeren in de industrie, om deze in Nederland te behouden, zich uiteindelijk gaat uitbetalen. "Op lange termijn verwacht ik dat deze industrie kleiner wordt. Ik verwacht dat steun die je nu geeft aan de industrie, uiteindelijk niet rendeert", zegt Blom.

"Ik kan daar ook geen zekerheid over geven, want er zullen ook delen van de chemische industrie wel blijven bestaan."

Afhankelijkheid

Ronald van Klaveren noemt het vooral onverstandig dat Nederland zichzelf afhankelijk maakt van landen buiten Europa. Bijvoorbeeld China heeft een gigantische chemie-industrie. "Het is een complete waardevernietiging als we dit weggooien met z'n allen en daarmee afhankelijkheid creëren elders."

"We hebben laten zien dat we hier concurrerend kunnen produceren. Als de energiekosten omlaag gaan, hebben we nog steeds een heel goed waardemodel om hier industrie te behouden. Daarmee houden we een stukje onafhankelijkheid in stand voor Europa."

Minister wil industrie behouden

Minister Hermans van Klimaat en Groene Energie ziet ook dat chemische bedrijven het in Nederland moeilijk hebben. "Ik ben samen met andere collega's in het kabinet voor de voorjaarsnota van volgende maand aan het kijken wat we kunnen doen om de druk te verlichten."

Hermans wil de industrie graag in Nederland houden. "We hebben de bedrijven keihard nodig voor een sterke, veilige en weerbare economie. Waarin we producten hier maken en we die niet uit andere landen moeten halen."

Vanaf 7 april mogen coffeeshops in tien gemeenten alleen nog maar gereguleerde cannabis verkopen. Maar ondanks uitstel en vertraging komt de nieuwe fase van de 'wietproef' volgens veel coffeeshophouders tóch te snel. "De markt is hier niet klaar voor."

Maandag is het zover: dan gaat de nieuwe fase van het wietexperiment van start. In tien gemeenten door het land mogen coffeeshops alleen nog maar legaal geproduceerde wiet verkopen, om zo te kijken of de keten gereguleerd kan worden. Maar er klinkt veel kritiek. Coffeeshophouders maken zich zorgen en pleiten ervoor de startdatum uit te stellen.

Menukaart beperkt

Willem Vugs is eigenaar van coffeeshop Toermalijn in Tilburg, en heeft zijn twijfels over de startdatum. "Het is een dubbel gevoel. De coffeeshops staan aan de kant van het experiment. Maar ik heb wel de vrees dat een deel van ons assortiment niet meer aangeboden kan worden aan de klanten die daarvoor komen. En dat is toch zeker zo'n kwart van onze klanten."

Volgens hem is het door de Staat gereguleerde aanbod nog niet voldoende, zowel in kwantiteit als kwaliteit. "We zijn bang dat onze menukaart dermate beperkt wordt, dat je eigenlijk in de marge aan het werken bent. Dat houdt in dat de dingen die je hebt snel op gaan, en niet alles wat je hebt aan de kwaliteit voldoet."

De geschiedenis van de coffeeshop

Nederland en cannabis. In de jaren 60 ontstond er in Nederland een nieuwe jongerencultuur: hasj en wiet werden steeds populairder, mede door de hippiebeweging. Dit leidde tot een groeiende zwarte markt en meer politie-ingrijpen. Om de overlast en criminaliteit te verminderen, introduceerde Dries van Agt als minister van Justitie in 1976 het gedoogbeleid.

Deze veranderingen maakten Nederland wereldwijd bekend om zijn liberale drugsbeleid en legden de basis voor het huidige systeem van coffeeshops. In de jaren 90 worden de regels verder aangescherpt, onder andere met strengere controles en afstandsregels voor coffeeshops.

'Legaliseren keten noodzakelijk'

Het zorgt er alleen ook voor dat er een systeem ontstaat dat criminaliteit in de hand werkt, zegt expert cannabisbeleid Nicole Maalsté. "Het grote probleem is dat je een illegale achterdeur in stand houdt waarbij je niet kunt letten op kwaliteit en op de omstandigheden, maar waarbij ook de betrokken mensen allerlei risico's lopen. "

Volgens haar is het legaliseren van de keten noodzakelijk. "Deze gedoog-situatie duurt al tientallen jaren en dat is nooit de bedoeling geweest. Er worden hier producten gekocht waarvan niemand weet hoe ze hier naar binnen zijn gekomen." Ze gaat verder: "Er zijn allerlei mensen aan het werk aan de achterkant van een coffeeshop, die in feite niet bestaan. Maar daar zit natuurlijk een hele organisatie achter, en daar wil je grip op krijgen."

'Gesloten coffeshopketen'

Daarom startte de overheid het experiment 'gesloten coffeeshopketen'. Een compleet gecontroleerde keten van de teelt naar het gebruik, zonder illegale kweek. Een product bovendien waarvan je als consument weet wat erin zit. Daartoe selecteerde de overheid tien producenten om staatswiet en -hasj te telen.

In 2017 wordt het experiment aangekondigd, maar liep meermaals vertraging op. Eind 2023 werd de eerste legale wiet in Brabantse gemeentes verkocht, naast het illegale spul. Vanaf maandag begint de experimenteerfase.

Breda tevreden

Paul Depla, burgemeester van Breda, pleit al lang voor een legale keten. Volgens hem had de startdatum dan ook niet eerder kunnen komen. "Met het huidige systeem, dan blijf je een volstrekt hypocriet systeem houden. Je weet totaal niets van de manier waarop het geproduceerd wordt. Dus als we daarmee doorgaan, dan is de volksgezondheid de dupe en de criminaliteit de lachende derde. Dat wil ik niet."

Breda is een van de eerste steden geweest waar in 2023 legale wiet over de toonbank ging. Een succes, volgens Depla: "Ik hoor namelijk van de grote coffeeshops dat ze echt tevreden zijn, ook over de kwaliteit van de spullen die worden geleverd. Je ziet dat ze heel erg blij zijn dat ze afscheid kunnen nemen van de illegale achterdeur."

Tijd nodig

Hoewel onderzoeker Maalsté positief is over het experiment als geheel vindt ook zij, in tegenstelling tot de burgemeester, de startdatum te snel. "Je hebt een bestaande markt en die ben je helemaal anders aan het organiseren. Alles verandert."

"Ik denk dat het goed is dat dit gebeurt, alleen dat kun je niet zomaar op data vastpinnen, dus je moet dat langzaam maar zeker die kant op laten groeien. Het gaat de goede kant op, maar mensen hebben gewoon tijd nodig om eraan te wennen en de telers hebben tijd nodig om de producten te maken waar de consument om vraagt."

Hobbels logisch in experiment

Toch is er geen ontkomen aan, volgens burgemeester Depla. "Want op dit moment houd je elkaar gevangen. Telers gaan pas telen omdat ze zeker weten dat er coffeeshops zijn die het afnemen, en shops gaan pas afnemen als ze zekerheid hebben dat ze niet meer afhankelijk van die illegale teelt zijn. En dat is de reden waarom ik nu heb gezegd: laten we gewoon een datum pakken, dan weet iedereen waar ze aan toe zijn."

Hoewel hij erkent dat er hobbels op de weg zijn, is dat volgens hem ook de bedoeling. "Dat het een experiment is geeft ook aan dat je dingen tegenkomt dat je van tevoren niet had bedacht. Anders noem je het geen experiment."

Illegaal betere kwaliteit

Willem Vugs heeft nog zo zijn twijfels. "Er is wel hasj momenteel verkrijgbaar, alleen de kwaliteit daarvan is nog niet op het niveau wat de consument acceptabel vindt. De hasj die legaal is en wel goed is, is van een dermate beperkte voorraad dat die heel snel is uitverkocht.

Hij is bang dat zijn klanten de illegale markt zullen opzoeken. "Dan heb je de kans dat die klanten uit zicht verdwijnen, dan óf de illegaliteit ingaan, of naar een stad waar nog wel gedoogde producten verkopen. Wij zijn daar wel bang voor."

Veel onzekerheid

De coffeeshophouders uiten hun zorgen, en het leidt ertoe dat er de eerste 2 maanden van het experiment nog niet op hasj wordt gehandhaafd. Er zou nog te veel onzekerheid zijn of er voldoende hasj aanwezig is om de coffeeshops te bevoorraden. Op het moment komt de meeste illegale hasj uit Marokko.

Een goede stap, zegt Vugs. Maar of die 2 maanden voldoende zijn? "Dat is de vraag. Zoiets zou meer organisch moeten kunnen in plaats van daar echt een strenge tijd aan te hangen."