'Is er geen blanke zuster?': weinig aandacht voor racisme in de zorg, terwijl het een groot probleem is

Dagelijks racistische opmerkingen naar je hoofd geslingerd krijgen: het gebeurt regelmatig bij medewerkers in de zorg. Dat heeft gevolgen voor de mensen die het meemaken en uiteindelijk voor de hele maatschappij. Toch is er vaak weinig aandacht voor.

'Daar is die zwarte kop weer.' Het is een van de vele opmerkingen die Vera dos Santos tijdens haar werk in een verzorgingshuis van zorginstelling Laurens naar het hoofd geslingerd krijgt van een bewoner met dementie.

'Hij wilde een blanke zuster'

"Als ik hem 's ochtends begroette, vroeg hij of er geen blanke zuster was die hem kon helpen", vertelt Vera. En zij is niet de enige die het lange tijd te verduren krijgt: "Zo riep hij tegen een collega met een hoofddoek: 'Jullie zijn allemaal dieven'."

Als Vera een racistische opmerking naar haar hoofd geslingerd krijgt van de bewoner, gaat ze meestal even de kamer uit. Dat is voor haar de enige manier om haar werk vol te houden. Maar daarna moet ze toch weer terug, de man heeft nu eenmaal verzorging nodig. Als ze dan zijn kamer weer binnenkomt, gaat het schelden gewoon verder.

Collega's niet collegiaal

Dat de scheldende bewoner echt dementie had, betwijfelt Vera. 'Het kan best dat hij deze dingen bij zijn volle verstand roept', denkt ze soms. Maar voor hoe het allemaal bij haar binnenkomt maakt dat niet uit, pijn doet het sowieso.

Van collega's krijgt ze in die tijd nauwelijks steun. "Soms zijn collega's niet collegiaal." Het gebeurt weinig dat collega's met haar willen ruilen, zodat Vera met een andere bewoner kan werken. Haar leidinggevende wuift de gebeurtenissen weg: 'Ach joh, hij is dement, daar moet je niet te veel van aantrekken'.

'Ik kon niet meer'

Vera moet dus zelf uitvogelen hoe ze het beste kan omgaan met het racisme op de werkvloer. Doordat ze de bewoner moet blijven verzorgen, stapelen de vervelende gevoelens zich op tot ze niet meer kan, vertelt Vera.

Het gaat mis als ze ook een lastige periode in haar privéleven meemaakt en geen reserves meer heeft. "Toen de bewoner tijdens het eten 'Verdomme, dit eten is koud. Jullie zwarten kunnen ook niks anders dan de hoer spelen!' riep, ben ik weggelopen en heb mijn collega - een zzp'er - laten weten dat ik echt niet meer kon."

Opnieuw naar leidinggevende

Op dat moment hebben Vera's collega's nog altijd niet in de gaten dat ze iets kunnen doen, of ze willen niet helpen, vertelt ze. Echte hulp komt pas thuis, van haar dochter. "Ik kwam thuis en kon alleen maar huilen. Ik vertelde mijn dochter, die bijna klaar was met een juridische studie, wat er aan de hand was. Zij vond dat ik erover moest praten met mijn leidinggevende. 'Dit betreft niet alleen jou, maar ook andere collega's', zei ze.'"

Aangespoord door haar dochter brengt Vera de zaak opnieuw onder de aandacht van haar leidinggevende en langzaamaan dringt door dat er iets moet gebeuren. Er word advies gevraagd bij anti-discriminatiebureau Radar in Rotterdam en dat advies biedt handvatten voor Vera en de instelling.

Elke dag bespreken

Sinds een tijdje heeft Vera een leidinggevende bij wie ze wel terecht kan als ze te maken krijgt met discriminatie of racisme tijdens haar werk: Elouise Tahapary. Zij is zelf ook regelmatig racistisch bejegend. Beter omgaan met racisme op de werkvloer is een van haar speerpunten.

"Ik bespreek het elke dag bij de overdracht: is er racisme geweest, wat is er gezegd? Ik zorg dat er meldingen gedaan kunnen worden en ik vraag collega's wat zij van mij verwachten. Je wil namelijk dat het laagdrempeliger wordt om erover te praten", vertelt ze.

'Geen idee hoe pijnlijk dit is'

Mensen makkelijker laten praten over wat ze meemaken is één ding, maar collega's die niet of nauwelijks met racistische bejegening te maken hebben, hebben vaak geen idee hoe pijnlijk en ondermijnend dat is.

Tahapary: "Gisteren hadden we overleg over een bewoner die racistische uitingen doet naar een donkere medewerker met een hoofddoek. De verzorgende brengt het in en je ziet dan dat de behandelaren aan tafel (de psycholoog, geestelijk verzorger en de fysio, red.) er niet op reageren. Daar praat ik dan over met ze, zo van: dit wordt aangegeven en er gebeurt niets mee."

Mogelijk geen zorg

Tahapary maakt er ook een gewoonte van de contactpersonen van de bewoners op de hoogte te stellen als zij zich schuldig maken aan racisme: "Ik bel altijd de eerste contactpersoon of wettelijk vertegenwoordiger op en die vinden dat altijd verschrikkelijk om te horen. Ze schamen zich enorm en zijn bang dat moeder of vader hier niet meer kan blijven wonen."

En als dementie nu veroorzaakt dat bewoners ongeremd racistische uitspraken doen? "Ik maak als teamleider in de zorg duidelijk dat ik dat niet accepteer. Het is zeker lastig, maar er zijn grenzen. Het kan zijn dat als moeder of vader racistische opmerkingen maakt, zij of hij geen zorg krijgt. Dat er een time-out genomen moet worden en we later terugkomen als de collega op adem is."

Elke dag racisme

Ondanks wat ze meemaakt, wil Vera dos Santos in elk geval niet stoppen met haar werk als verzorgende in de ouderenzorg. De meeste bewoners discrimineren niet en bovendien: "Ik kom elke dag, overal, racisme tegen. Daar kun je niet voor weglopen. Ik wil liever leren hoe ik daar het beste mee om kan gaan."

En wat werk betreft: "Het zou ontzettend veel schelen als collega's solidair zijn en proberen in te voelen hoe het is om dit naar je hoofd geslingerd te krijgen."