Is een permanente stop op asiel in Nederland mogelijk via een opt-out? En andere vragen beantwoord

Het kabinet-Schoof wil een 'opt-out' voor asiel. Via zo'n uitzonderingsconstructie kan een EU-lidstaat zich onttrekken aan bepaalde Europese wetgeving en afspraken. We vroegen wat jullie hierover wilden weten.

Minister Faber van Asiel en Migratie heeft vandaag de 'opt-out' voor asiel aangevraagd bij de Europese Commissie, zoals al aangekondigd was in het regeerprogramma. De eerste reactie van een woordvoerder van de Europese Commissie is nu dat de opt-out niet wordt toegekend: De EU-regels voor asiel en migratie "blijven bindend voor Nederland", zei hij tijdens een persconferentie.

Wat een opt-out precies is, wat er gebeurt als andere EU-lidstaten die niet accepteren, en andere vragen worden beantwoord door Henri de Waele, hoogleraar Internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit en de Universiteit Antwerpen.

1. Wat is een opt-outsysteem en waarom bestaat de mogelijkheid tot een opt-out?

"Systeem is eigenlijk een te groot woord", begint De Waele. "Alsof de opt-out een vast onderdeel is binnen de Europese Unie, terwijl het niet meer is dan een mogelijkheid. Een land kan overwegen om niet meer mee te doen aan alle EU-afspraken, maar het is niet zo dat dit naar vaste gewoonte gebeurt."

"Er is ook niet vastgelegd dat landen mogen vragen om een opt-out, het is meer een praktijk die de afgelopen decennia is ontstaan. Er zijn voorbeelden van landen die een opt-out vroegen voor een nieuwe afspraak die in de EU werd gemaakt", vertelt hij. "Bijzonder aan de opt-out die het Nederlandse kabinet nu nastreeft: die gaat over afspraken die al jaren geleden zijn gemaakt."

"Het idee van een opt-out is om ruimte te bieden voor specifieke omstandigheden van verschillende lidstaten", legt De Waele uit. "De EU bestaat uit landen met uiteenlopende belangen en situaties. Een opt-out kan helpen om landen tegemoet te komen die moeite hebben om zich aan nieuwe of gewijzigde regels aan te passen."

2. Kan elk land gebruikmaken van een opt-out?

"Ja, in principe kan elke EU-lidstaat een opt-out voorstellen", vertelt De Waele. "Het is de afgelopen decennia een aantal keer gebeurd. Bekende voorbeelden zijn Denemarken, dat in de jaren '90 opt-outs heeft afgesproken op het gebied van asiel en defensie. En het Verenigd Koninkrijk, dat ook in die tijd opt-outs heeft gekregen om niet mee te hoeven doen aan de invoering van de euro."

Dit waren opt-outs die vooraf gingen aan nieuwe afspraken. "Het Verenigd Koninkrijk is eigenlijk het enige voorbeeld van een land dat eerder een opt-out heeft gevraagd voor al gemaakte afspraken: namelijk net voor de brexit", vervolgt hij. "Toen zei de regering in Londen: terugkijkend op wat we hebben afgesproken, willen wij een nieuwe regeling. Het ging er daarbij onder meer om dat men bepaalde sociale toeslagen voor werknemers uit de EU zou kunnen verlagen."

"Er zijn ook landen waarvan ik de afgelopen jaren al een opt-out verwacht zou hebben, maar die niet hebben aangevraagd, zoals Hongarije", vertelt De Waele. "Blijkbaar houdt premier Orbán er meer van om te blokkeren en vertragen binnen het Europese systeem. Maar andere landen zeggen: 'Nou, we hebben eigenlijk liever dat de Hongaren er helemaal uitstappen, of dat ze duidelijk aangeven wat ze willen.' Het is best gek dat zo'n land nooit met een opt-outverzoek is gekomen."

Bekijk ook

• 

  Het is nog maar de vraag of het kabinet een goede reden heeft om een asielcrisis uit te roepen, zegt hoogleraar

  • 13-09-2024

Bron: eigen beeld

3. Is een permanente asielstop mogelijk binnen een opt-outsysteem?

"Nee, een permanente asielstop kan er niet zomaar komen met alleen een opt-out", zegt De Waele. "Dat komt doordat Nederland ook vastzit aan andere afspraken, zoals die uit het VN-vluchtelingenverdag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Daarin staat onder andere dat vluchtelingen recht hebben om asiel aan te vragen."

"En die verdragen blijven geldig, ook na een opt-out binnen het EU-recht. Die verdragen zou je natuurlijk ook kunnen opzeggen, maar het Vluchtelingenverdrag is door bijna alle landen ter wereld ondertekend, en het EVRM in heel West-Europa. Dit zou dus wel een hele grote en opvallende stap zijn."

4. Is een opt-out nodig voor Nederland, en wat zijn de voordelen van een opt-out en mogelijke asielstop?

"Een opt-out en mogelijke asielstop zouden maar voor een deel helpen, omdat Nederland nog gebonden is aan andere internationale regels. Je zou alleen niet meer aan EU-recht zijn gebonden, maar dat is dus maar een deel van het verhaal. Dus de voordelen zijn eigenlijk best verwaarloosbaar", zegt De Waele. "Ook omdat asielzoekers slechts een klein percentage zijn van de mensen die ons land binnenkomen."

"Het idee leeft dat, als je het aantal asielzoekers terugdringt, je dan ook problemen met woningen en uitkeringen oplost. Maar als je dat wil bereiken, moet je ook kijken naar bijvoorbeeld de grote aantallen arbeidsmigranten. Oplossingen voor asielproblemen zijn niet als een duizend-dingen-doekje dat alle problemen in Nederland als sneeuw voor de zon kan laten verdwijnen."

Bekijk ook

• 

  Dit is hoe realistisch de wensen van het nieuwe kabinet voor de EU zijn

  • 02-09-2024

5. Hoe zouden andere EU-landen reageren als een land besluit geen asielzoekers meer op te nemen via een opt-out?

"Dat hangt af van welke landen je bekijkt", zegt De Waele. "Leiders zoals Viktor Orbán in Hongarije of Giorgia Meloni in Italië zouden het misschien begrijpen en zeggen: 'We snappen het, mensen zijn klaar met asielzoekers.' Zij zouden best bereid kunnen zijn om mee te denken."

"Maar iemand als bondskanselier Scholz of premier Sánchez van Spanje zit waarschijnlijk op een hele andere lijn. Zij zijn niet alleen van een andere Europese partijfamilie, maar lijken ook meer het belang te zien van Europese samenwerking." Hij legt dat verder uit: "De vluchtelingenstroom komt op de hele EU af. Als iedereen samenwerkt en een deel opneemt, is het makkelijker om het probleem aan te pakken. Eén land dat zegt: 'Wij doen niet meer mee', maakt dat moeilijker."

Als Nederland dat doet, is het niet in het belang van andere landen, waarschuwt hij. "Als één land stopt, blijven de andere met meer vluchtelingen zitten. Als iedereen dat zou doen, krijg je een neerwaartse spiraal. Dan komt er van alles binnen de EU ter discussie te staan. Dat risico wil men niet nemen. Daarom is het is onwaarschijnlijk dat andere EU-landen akkoord gaan."

6. Wat zou een land moeten aanbieden in ruil voor een opt-out in Europa?

"Dat is lastig", begint De Waele. "Je moet jezelf afvragen: wat hebben andere landen erbij te winnen als Nederland buiten de lijntjes mag kleuren? Het is moeilijk om te bedenken wat voor ruilmiddel dat zou kunnen zijn."

Hij vergelijkt het met het Verenigd Koninkrijk: "Zij hadden destijds wat bescheiden wensen, die werden ingewilligd in ruil voor het blijven in de EU. Premier Cameron zei toen: 'Als jullie ons dit geven, dan pleiten wij voor blijven en houden jullie een belangrijke lidstaat aan boord.' Maar we weten allemaal hoe dat afliep met het brexit-referendum."

Volgens De Waele kan dat voorbeeld nu tegen Nederland werken. "Er is altijd een risico dat, ondanks concessies, een referendum of desinformatie toch leidt tot een exit. Het Verenigd Koninkrijk bewees dat 51 procent genoeg is. Dat maakt landen misschien terughoudender om nogmaals zo'n risico te nemen."

Bekijk ook

• 

  Gemeente Almere reageert op het nieuwe asielbeleid: 'Soberder dan dit kan niet'

  • 14-09-2024

7. Wat gebeurt er als niet alle EU-landen akkoord gaan? Kan een land toch zelf besluiten om te stoppen met het opnemen van asielzoekers?

"In theorie zou Nederland dat kunnen proberen", zegt De Waele. "Maar als Nederland ineens zijn ogen sluit voor Europese afspraken en internationale verdragen, riskeren we flinke imago-schade."

Volgens hem zou zo'n stap als 'onbetrouwbaar' worden gezien. "In de internationale politiek geldt: afspraak is afspraak. Als je iets wilt veranderen, moet je netjes onderhandelen. Eenzijdig je verplichtingen naast je neerleggen? Dat komt diplomatiek echt niet goed over."

8. Wat gebeurt er als het kabinet-Schoof een asielcrisis uitroept? Beïnvloedt dat de kansen voor een opt-out?

Het uitroepen van een asielcrisis kan in eigen land een manier zijn om noodwetgeving mogelijk te maken, maar juridisch is dit discutabel. Er is nu al veel kritiek op, vertelt De Waele. "Eigenlijk is zulke noodwetgeving bedoeld voor dingen als een pandemie, een overstroming of een buitenlandse invasie."

"Als de asielcrisis daarom juridisch niet wordt geaccepteerd, zal Brussel zo'n crisis al helemaal niet accepteren als legitieme reden voor een opt-out. Dan is de noodtoestand een vlieger die niet opgaat, een ballon waar Brussel doorheen prikt. Dan zal men daar ook zeggen dat een opt-out eigenlijk het verkeerde antwoord is, omdat de problemen in Nederland op dit moment ook op te lossen zijn zonder opt-out."

Het kan wel dat een opt-out misschien in de toekomst een keer nodig is, en dan ook iets makkelijker wordt toegekend. "Er is namelijk een nieuw Europees pact gesloten op het gebied van asiel en migratie, dat uiterlijke halverwege 2026 in alle lidstaten moet worden toegepast. Hierin is bijvoorbeeld afgesproken dat er betere asielopvang komt aan de buitengrenzen van de EU. En in dat nieuwe pact zou het net wat makkelijker kunnen worden om van de afspraken af te wijken en beperkingen in te stellen, wanneer problemen in een bepaalde lidstaat te knellend worden."

"Maar het systeem verandert ook weer niet zo radicaal dat opeens de hele PVV-droom mogelijk wordt. Ook in het nieuwe systeem zal een uitzondering alleen goedgekeurd worden, wanneer er echt onoverkomelijke problemen zijn waardoor een land geen of minder asielzoekers kan opnemen."