De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) moet toezicht houden op dierenwelzijn in de vee- en vleessector. Maar inspecteurs voelen zich tegengewerkt en geïntimideerd tijdens hun werkzaamheden. Waar gaat het mis?

Dierenartsen en inspecteurs moeten toezien op naleving van de regels op het gebied van dierenwelzijn. Daarvoor bezoeken ze boerenbedrijven, controleren ze veetransporten en inspecteren ze in slachthuizen.

Noordelijke slachthuizen

Ruim drie jaar geleden kwam al naar buiten dat dierenartsen van de NVWA worden tegengewerkt bij het optreden tegen misstanden. RTL Nieuws onthulde in mei 2019 dat ernstig zieke en kreupele koeien naar slachthuizen in het noorden van het land werden vervoerd om daar geslacht te worden. Inspecteurs die wilden handhaven werd dat onmogelijk gemaakt.

Toenmalig landbouwminister Carola Schouten kondigde een onderzoek aan. Dat onderzoek bevestigde een paar maanden later de berichtgeving van RTL Nieuws. Wrak, niet transportwaardig vee werd met regelmaat naar slachthuizen vervoerd, dierenartsen keken weg en waren te zeer verstrengeld met eigenaren van slachthuizen.

Beroepscode

Klokkenluiders binnen de NVWA trekken nu opnieuw aan de bel: zij zien weinig verandering sinds het rapport, en ervaren nog altijd tegenwerking wanneer ze willen optreden tegen overtredingen. Meerdere inspecteurs melden dat er nog altijd wrak vee naar slachthuizen gaat. Handhaven wordt ontmoedigd, of zelfs actief tegengewerkt. "Er is een breed gedragen gevoel dat mensen worden beperkt in hun handhavend werk", zegt een NVWA'er. "We zitten in een organisatie die misstanden niet aan het licht wil brengen", vult een ander aan.

Inspecteurs en dierenartsen raken gefrustreerd, melden zich ziek of krijgen gewetensbezwaren. "Als dierenarts heb ik een beroepscode, ik wil dat er gehandhaafd wordt op dierenwelzijn", aldus een van hen.

Economisch gedreven

NVWA-ers stellen zich hardop de vraag of dierenwelzijn er binnen de dienst wel toe doet, of het aflegt tegen andere belangen. "Ik vraag me tegenwoordig steeds vaker af: zijn wij als NVWA nog wel van het dierenwelzijn?", zegt een inspecteur. "Ik heb de indruk dat er andere machten spelen, die er voor zorgen dat wij als NVWA toch meer van het ministerie van Landbouw zijn, of van de veehouderij. Er hangen gewoon mensen aan de wagen, die staan met de hakken in het zand om ons tegen te werken."

Een ander is overtuigd: "De NVWA is economisch gedreven, niet gedreven door dierenwelzijn. De import en export van vee en vlees levert veel geld op. Dat is big business." Nog een collega zegt: "De NVWA predikt dierenwelzijn, maar het bedrijfsbelang staat het hoogst in het vaandel. Dat zie je ook bij de slachterijen waar een oogje wordt dichtgeknepen."

Belangen

Volgens hoogleraar bestuurskunde Heinrich Winter, gespecialiseerd in toezicht, klopt het dat de NVWA in een spanningsveld zit. "De NVWA heeft niet alleen te maken met dierenwelzijn, maar ook met belangrijke economische belangen. Dan gaat het over werkgelegenheid, de exportpositie van de landbouw."

"Dat speelt allemaal mee bij de afweging die de toezichthouder moet maken. Dan kan je wel zeggen: eigenlijk zouden ze dierenwelzijn voorop moeten stellen, maar mijn voorspelling is dat als ze dat meer zouden doen, er allerlei belangen strijden ontstaan en dan komen ze in de verdrukking."

Teamleider geschorst

Medewerkers die intern kritiek uiten op het handhavingsbeleid worden op het matje geroepen, vertellen NVWA'ers. "Tegenspraak wordt niet geduld, ons team wordt niet gedragen door de organisatie. We zijn te kritisch. Men wil niets slechts horen." Een ander vult aan: "Het personeel heeft weinig vertrouwen in het management, er is sprake van intimidatie en een angstcultuur."

In het uiterste geval worden kritische collega's de deur uitgewerkt. Een teamleider werd vorig jaar geschorst omdat ze zich 'niet constructief' zou opstellen. Uit een rechtbankvonnis blijkt de rechter daar korte metten mee te maken en de NVWA van slecht werkgeverschap te betichten. De medewerkster moest van de rechter weer aan het werk, maar ze besloot later zelf alsnog ontslag te nemen.

FNV kent signalen

FNV-bestuurder Mieke van Vliet kent de zaak. "Dat is wat gebeurt, vakmensen lopen weg en incompetente medewerkers blijven zitten. Dat is onmogelijk en dat is elkaar de hand boven het hoofd houden. Positie is dus belangrijker dan een goede uitoefening van je functie en het werk waar de NVWA voor staat."

Van Vliet zegt de verhalen van de klokkenluiders te kennen. "Wij krijgen heel veel signalen binnen dat medewerkers zaken willen melden, maar niet durven en dat aantal neemt toe. Dat heeft te maken met zaken als wegpesten, intimidatie. En waarom? Omdat ze bevindingen doen als inspecteur die de dienst niet wil horen. Omdat ze te streng optreden of omdat het bedrijfsleven dat liever niet wil."

Dood in de pot

Hoogleraar Winter denkt dat ook de kwaliteit van het inspectiewerk er onder kan gaan lijden. "Als die frontlijnsoldaten, wat die toezichthouders zijn, zaken zien die niet worden nageleefd, en ze willen dat aan de kaak stellen en dat wordt niet gewaardeerd. Dan ben je natuurlijk niet in staat om professioneel je werk te doen. Dat lijkt mij uiteindelijk de dood in de pot."

Volgens Winter zou de inspectie op dierenwelzijn onafhankelijker van het ministerie van Landbouw moeten worden. "Onafhankelijkheid is in algemene zin een belangrijk thema voor Nederlandse inspectiediensten. Die maken onderdeel uit van een ministerie, de minister is uiteindelijk verantwoordelijk voor het toezicht. Als de minister niet al te stevig stuurt in de richting van ingrijpen waar dat gewenst is, dan gebeurt dat dus niet. Het vergroten van de onafhankelijkheid van de toezichthouder zou het zeker ten goede komen dat er ook daadwerkelijk wordt opgetreden."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.