Mede-eigenaren van windmolens is het misschien al opgevallen: het heeft vorig jaar aanzienlijk minder gewaaid dan in andere jaren. Dit bevestigt klimaatexpert Peter Siegmund: "We zagen veel minder wind boven land, maar boven de Noordzee bleef het gelijk"

Het was een windstil jaar, en dat zien we terug in de cijfers. "Op Schiphol bijvoorbeeld, daar was in 2010 voor het laatst zo weinig wind in een jaar. En als je in Eelde kijkt, waar het KNMI ook meet, daar is in 30 jaar niet zó weinig wind geweest als in 2021", vertelt klimaatexpert Peter Siegmund van het KNMI.

Toeval of niet?

Een mogelijke oorzaak van het uitzonderlijke windstille jaar, hebben we volgens Siegmund aan onszelf te wijten: "Dat komt door de toegenomen bebouwing. Die heeft de wind een beetje afgeremd en dat zien we terug." Dat is dan ook de reden waarom er op zee geen verschil is geweest in de hoeveelheid wind in 2021 ten opzichte van de jaren daarvoor.

Er is natuurlijk geen bebouwing op de zee en dat zorgt ervoor dat de wind daar constant is gebleven. Over het algemeen kunnen we volgens de klimaatexpert alleen niet zeggen dat het zo weinig blijft waaien. "Het kan volgend jaar zo weer anders zijn, want dit jaar was het een samenloop van omstandigheden."

Bron: KNMI

Vulkaanuitbarstingen

We zitten volgens de expert in een windarme periode en dat kan ook te maken hebben met het natuurkundige verband tussen vulkaanuitbarstingen in de tropen en de wind in ons land. "De as van een vulkaan die in de lucht komt, absorbeert extra zonlicht", vertelt hij. Daardoor wordt het daar extra warm en nemen de temperatuurverschillen op grote hoogte tussen de tropen en de pool toe.

"Deze temperatuurverschillen zorgen voor meer westenwind", legt de klimaatexpert uit. "Maar we hebben in de tropen relatief weinig vulkaanuitbarstingen gehad de afgelopen jaren. De laatste was in de Filipijnen, de Pinatubo in 1992", vertelt Siegmund.

Extra energie

In bestaande windparken kunnen turbines schuiner gezet worden door de software aan te passen. "Je moet het doen binnen je hele windpark. Dus voor al je molens. Als je dat doet, kun je 2 procent meer energie uit een windpark halen", concludeert Van Wingerden.

Dat lijkt misschien weinig, maar het maakt wel degelijk uit voor de hoeveelheid energie die uit een windmolenpark komt. "Bij moderne parken gaat het dan om 18.000 extra huishoudens die je energie kan leveren, dus die 2 procent is echt fantastisch", vertelt de hoogleraar.

Lastig voor de windmolen

Dat er vorig jaar minder wind was, is volgens Siegmund niet schadelijk. Wel is het hinderlijk voor de energie die we halen uit windmolens. De winst hieruit wordt uiteraard lager als het minder waait. Daarom werkt de TU Delft aan software die dit probleem kan oplossen.

Als een turbine energie uit wind haalt, neemt de windsnelheid af en wordt de wind turbulenter, waardoor de turbines er achter minder energie uit de wind kunnen halen. "Als we de turbines schuiner neerzetten, blijft er meer energie over voor de andere turbines", vertelt Jan-Willem van Wingerden, hoogleraar regeltechnieken aan de TU Delft.

Meer orkanen

Het windstille jaar is, voor de verandering, geen gevolg van het opwarmende klimaat. Toch kunnen we op de lange termijn wel andere soorten wind verwachten door de klimaatverandering, vooral in de zomer. "Denk maar aan de valwind in Leersum vorig jaar. Daar gaan we vaker mee te maken krijgen", vertelt klimaatexpert Siegmund.

"De zee wordt ook warmer en daardoor worden orkanen heftiger", legt hij uit. Meestal bereiken de orkanen Europa niet, maar hoe warmer de zee wordt, hoe langer het duurt voordat de orkanen uitdoven. "Ierland heeft bijvoorbeeld in 2017 nog een flinke orkaan gehad en daar krijgen wij ook een staartje van mee. Dat is iets nieuws in ons klimaat."

Wind in het DNA

Al met al blijft het volgens de klimaatexpert altijd waaien in Nederland, in meer of mindere mate. Daar maken we als Nederlanders ook gretig gebruik van. Denk aan het NK tegenwindfietsen, de typisch Nederlandse molens of de verhalen van kinderen die 20 kilometer naar school moesten fietsen met forse tegenwind.

De klimaatexpert ziet dat ook."Ook de watersnoodramp hoort in dat rijtje, daar zijn we door onze samenwerking groot mee geworden. De wind heeft Nederland helpen vormen. Het zit in ons DNA", vindt Siegmund.

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.