ChristenUnie pleit voor een drugsvrije samenleving en een van de argumenten die de partij daarvoor geeft is het aantal drugsdoden. "Elke werkdag valt er één drugsdode", zei ChristenUnie-Kamerlid Stieneke van der Graaf op Radio 1. Klopt deze uitspraak ook?

Dit cijfer klopt als je alleen de slachtoffers van harddrugs rekent. Als je de doden door alcohol, tabak en softdrugs meerekent, is het getal vele malen hoger. In de berekening wordt uitgegaan van 365 dagen per jaar en 104 weekenddagen. Als je deze dagen aftrekt van het aantal dagen per jaar houd je 261 dagen over, dat zouden dus 261 doden door harddrugs per jaar zijn. Dit komt bijna overeen met de meest recente cijfers van het CBS, zij registreerden 262 drugsdoden in 2017. De stelling van Van der Graaf klopt dus.

Directe en indirecte doodsoorzaak

Als iemand een overdosis neemt en overlijdt daaraan, dan is het een directe dood ten gevolge van drugs. Maar er zijn ook indirecte drugsdoden. "Dit is dan iemand die bijvoorbeeld hepatitis C of hiv oploopt door de drugsspuit die wordt gebruikt of iemand die heel lang cocaïne rookt en daar longschade door oploopt", zegt Esther Croes, arts-epidemioloog aan het Trimbos instituut.

De indirecte sterfgevallen staan niet geregistreerd als drugsgerelateerd in de statistieken volgens Croes. Ook liquidaties of andere doden door de criminaliteit worden niet bijgehouden. Als die erbij zouden komen, is het getal dus nog vele malen hoger.

262 doden alleen door harddrugs

De 262 is een ondergrens, want dat gaat alleen over doden door harddrugs. Als je alle doden door legaal verkrijgbare drugs, tabak en alcohol er ook bij optelt, zijn het er volgens Floor van Bakkum, teammanager preventie bij Jellinek, nog veel meer. Zij berekent een totaal van 22.000 doden per jaar: "20.000 doden door tabak en 2000 door alcohol en dan nog eens die 262 door harddrugs. Dat geeft het correcte plaatje weer van de op dit moment ernstigste middelen."

Harddrugs is alles dat op lijst 1 staat van de Opiumwet, bekende voorbeelden hiervan zijn GHB, cocaïne en XTC. Alle legaal verkrijgbare drugs is softdrugs en staat op lijst 2 van de opiumwet, hieronder vallen onder andere wiet en hasj. Officieel gezien is tabak ook een softdrugs maar toch is het legaal. De reden hiervoor is simpelweg "omdat het al eeuwen mag", zegt staatssecretaris Blokhuis in een brief aan een meisje van 7 die dit zich afvroeg.

Tabak- en alcoholsterfte

Van de 20.000 slachtoffers door tabak, sterven veruit de meesten aan ziekten als gevolg van het roken. Volgens expertisecentrum Jellinek krijgen ze bijvoorbeeld longkanker, COPD, hart- en vaatziekten of diabetes, deze ziekten worden veroorzaakt door de teer, nicotine en koolmonoxide die vrijkomen tijdens het roken van de sigaret.

Overmatig drankgebruik is per persoon verschillend. Het ene lichaam kan meer alcohol aan dan de andere. Als je meer drinkt dan je lichaam aan kan, loop je risico op hart-en vaatziekten, alcoholvergiftiging en hersenaandoeningen zoals het syndroom van Korsakov.

Drugs verbannen of juist legaliseren?

De ChristenUnie is fel tegen drugs, de partij wil alle drugs illegaal maken en de coffeeshops sluiten. Volgens hen zijn we softdrugs ten onrechte als normaal gaan beschouwen terwijl het slecht is voor de volksgezondheid en een slechte invloed heeft op de jeugd. "Door het credo 'het moet gewoon kunnen' hebben we jarenlang de pretgebruiker gefaciliteerd, maar hebben we probleemgebruiker aan zijn lot overgelaten. Deze kwetsbare mensen verdienen onze steun", zegt Stieneke van der Graaf.

Dit staat lijnrecht tegenover D66. Zij publiceerden juist een manifest om drugs te reguleren en willen met meer toezicht en soepelere regels de criminaliteit terugdringen. "Door de onmacht om drugscriminaliteit effectief aan te pakken, lijken we juist door te schieten naar het tegenovergestelde. Maar méér bestrijding, méér drugswetten, méér repressie en méér stoere taal gaat het verschil niet maken."

Het kabinet heeft besloten een pilot voor de opvang van dakloze arbeidsmigranten met drie jaar te verlengen. De gemeente Venlo is verheugd: daar is het project een groot succes. "De straten zijn veel leger. En je wil voorkomen dat mensen doodgaan."

De naar schatting tienduizend dakloze arbeidsmigranten uit de EU die in Nederland verblijven hebben zonder langdurig verblijf of inschrijving bij de gemeente geen recht op opvang of zorg, met alle gevolgen van dien.

Duizenden arbeidsmigranten

Met zeven miljoen euro van het Rijk hebben gemeenten die meedoen aan een pilotprogramma extra plekken ingericht om de arbeidsmigranten toch op te kunnen vangen. Venlo is een van die gemeenten. In de regio Noord-Limburg werken zo'n 53.000 arbeidsmigranten, waarvan 13.500 in Venlo.

Wethouder Jacques Smeets doet daarom graag mee. Venlo trekt als grensgemeente en als grootste tuinbouwgebied in de EU veel bedrijvigheid. "Mensen worden door uitzendbureaus hierheen gehaald, maar ze raken hun werk kwijt en staan opeens op straat, zonder onderdak en inkomsten. Dat veroorzaakt overlast."

Overleven

"Mensen slapen overal: in tentjes, in de bossen, in parkeergarages. Ze vallen soms mensen lastig. Je moet je voorstellen wat dat mentaal met arbeidsmigranten doet, als je zo moet overleven. De verleiding om drank en drugs te gebruiken is dan groot", zegt Smeets.

De gemeente Venlo biedt nu structureel een tijdelijke opvang aan arbeidsmigranten om hen zo opnieuw naar werk en onderdak te begeleiden, of hen met de juiste hulp vrijwillig te laten terugkeren naar hun land van herkomst.

'Voorkomen dat mensen doodgaan'

Deze aanpak is noodzakelijk, denkt de wethouder. "Op de toptijd zagen we 40 tot 75 arbeidsmigranten op straat leven. Je wil voorkomen dat er mensen doodgaan op straat. Door de aanpak zien we dat het aantal daklozen terugloopt. Het probleem wordt beheersbaarder. Je krijgt grip op deze doelgroep."

De pilot in Venlo omvat een speciale opvanglocatie voor dakloze arbeidsmigranten. Het Leger des Heils werkt hier samen met stichting Barka, die ervaring heeft met de doelgroep. Het voormalige verzorgingstehuis Beerendonck biedt plek aan maximaal vijftien mensen. De meerderheid is afkomstig uit Polen.

Intensieve begeleiding

Het gaat vooral om mensen die al langere tijd of meerdere keren dakloos zijn geweest. Vaak hebben ze te maken met psychische problemen of verslavingsproblematiek. Niet iedereen komt er binnen: de opvang is tijdelijk en bedoeld om mensen door middel van intensieve begeleiding weer aan het werk te helpen.

Krzysztof is zo'n arbeidsmigrant die hoopvol naar Nederland trok, maar zijn werk verloor en wekenlang op straat belandde. Hij vond het leven op straat zwaar. Hij voelde zich eenzaam, vernederd en onzeker over de toekomst.

'De straat is niet mijn wereld'

In De Beerendonck kwam hij tot rust en kreeg hij psychische hulp. Hij is heel dankbaar: er is nu zicht op een baan in de logistiek en onderdak. "Ik kan nu snel herstellen. Ik wil niet op straat leven, want dat is niet mijn wereld", vertelt hij.

"Ik heb hulp gezocht, en gelukkig heb ik die gekregen. Ik weet nu dat ik volgende week een baan heb en accommodatie. Zo kan ik verder bouwen aan mijn leven."

80 procent geholpen

In maart kwam de gemeente Venlo met een tussentijdse evaluatie van de pilot, die succesvol lijkt. De andere vijf gemeenten waren al eerder begonnen en kwamen tot dezelfde conclusie.

Meer dan 80 procent van de deelnemers werd door het project geholpen. De helft van de 44 mensen die zich aanmeldden vond een nieuwe baan. Zes keerden vrijwillig terug naar hun land van herkomst en acht mensen worden nog steeds begeleid.

'De straten zijn leger'

Voor de overige 20 procent heeft de pilot niet gewerkt. Eén persoon werd doorverwezen naar de maatschappelijke opvang, en bij zeven anderen is het traject stopgezet door slecht gedrag. In de opvanglocatie geldt een zerotolerancebeleid met betrekking tot alcohol en drugs.

Wethouder Smeets is erg blij met deze resultaten. "De straten zijn echt een stuk leger. Het project doet ertoe." De mogelijkheid om vroeg in te grijpen maakt het verschil, denkt hij. "Zo kunnen we mensen naar een duurzame oplossing begeleiden, of naar ander werk."

Terugkeer

"Hulp bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst is ook een oplossing", vervolgt Smeets. Dit was het geval bij Andrzej. Na het verlies van zijn baan was hij zijn alcoholverslaving niet meer de baas, en besloot hij met hulp van Stichting Barka vrijwillig terug te gaan naar Polen.

Daar werkt hij nu als kok in een gemeenschap van Stichting Barka, waar hij ook voor zijn alcoholverslaving wordt behandeld. "Het was moeilijk, maar ik kon kiezen om terug te gaan naar Polen. Ik heb daar geen spijt van. Hier kan ik helpen en zijn ze blij met me, omdat ik kok ben van beroep. Het alternatief was dat ik weer op straat zou belanden."

In gesprek met sector

Het doel van de pilot is volgens wethouder Smeets ook om het systeem aan te pakken. Werkgevers en de uitzendbranche moeten ook veranderen, vindt hij. "Die halen mensen hierheen. Dat mag, in Europa mag je vrij reizen, maar het leidt soms tot excessen."

Een groot gedeelte van de bedrijven doet het goed, ziet Smeets, maar een deel niet. Met die bedrijven moeten afspraken worden gemaakt. "We moeten in gesprek met de branche en een convenant afspreken." Dat ben je aan de arbeidsmigranten verplicht, stelt de wethouder.

Waarschuwen

Smeets: "Mensen worden onder valse voorwendselen van heinde en verre hierheen gehaald, en vallen op een gegeven moment terug. Zonder dak boven hun hoofd, zonder baan."

Andrej waarschuwt jongeren in Polen nu om niet dezelfde fouten te maken die hij maakte toen hij naar Nederland kwam. "Jonge mensen komen naar Nederland en hun eerste vraag gaat niet over waar de supermarkt is en ze eten kunnen krijgen, maar waar de dichtstbijzijnde coffeeshop en dealer zijn."

Nieuwe fondsen

Na 2025 stopt de pilot, maar de gemeenten hebben vorige week het nieuws gekregen dat de financiering in de voorjaarsnota geregeld is voor de opvang tot 2028. Er komt acht miljoen euro per jaar beschikbaar.

"Dat is positief nieuw", zegt wethouder Smeets. "Begin mei verwachten we een Kamerbrief daarover. Hoe de verdeling van middelen tussen de gemeenten eruit ziet, is nu nog niet duidelijk."

Apple en Meta krijgen van de Europese Commissie samen een boete van zo'n 700 miljoen euro voor het overtreden van de Digital Markets Act. Deze wet richt zich op techbedrijven die zo groot zijn dat ondernemers en consumenten bijna niet zonder hen kunnen.