Trans vrouwen mogen op bepaalde schaaktoernooien voorlopig niet meer meedoen aan vrouwenwedstrijden. Dat heeft de internationale bond besloten. Is er bij schaken dan zo'n groot verschil tussen mannen en vrouwen? We vroegen het hoogleraar Erik Scherder.

De FIDE, de internationale schaakbond, krijgt de afgelopen jaren steeds vaker verzoeken van trans vrouwen die aan vrouwencompetities mee willen doen. Die werden altijd individueel behandeld, waardoor het soms wel 2 jaar kon duren voordat er een besluit lag. De bond heeft nu besloten dat het voorlopig helemaal niet mag.

Denksport

Schaaktoernooien zijn vaak open toernooien, waarbij mannen en vrouwen tegen elkaar spelen. Op sommige evenementen, zoals de World Cup in Azerbeidzjan, zijn ook wedstrijden die alleen voor vrouwen zijn. Van die wedstrijden zijn trans vrouwen nu dus uitgesloten.

Meerdere sporten sluiten trans vrouwen uit bij vrouwenwedstrijden. Vaak gaat het dan wel om sporten waarbij er sprake is van grote fysieke inspanning. Vandaar dat het besluit van de FIDE nogal wat vragen oproep bij sommige mensen. Want is er ook bij deze denksport dan zo'n groot verschil tussen mannen en vrouwen?

Bekijk ook

Geen keiharde bewijzen

In hoeverre het mannelijk en vrouwelijk brein van elkaar verschillen, zeker als het gaat om schaken, weet hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. Onlangs is hij namelijk nog de literatuur ingedoken voor het 150-jarig jubileum van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond.

"Het is belangrijk om te weten dat er geen keiharde bewijzen zijn", begint hij. "Je moet altijd kijken wat de meeste onderzoeken zeggen." En die laten vier mogelijke verklaringen zien voor het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke schakers.

Jongens schaken meer

Een hele simpele verklaring voor waarom mannen net iets beter zouden zijn in schaken, is dat jongens veel meer schaken dan meisjes. Hoewel schaken een stuk populairder is geworden, zeggen de cijfers van de KNSB genoeg. Slechts 7 procent van hun leden is vrouw.

"Jongens groeien er meer mee op", zegt de hoogleraar. "Het aantal mannen dat schaakt is dus veel groter. Daarom zijn zij ook eerder en vaker kampioen."

Bekijk ook

Linker- en rechterhersenhelft

Een andere reden die door de literatuur wordt gegeven, is discutabel, geeft Scherder toe. "Je zou kunnen denken dat het mannelijke brein iets meer met de rechterhelft bezig is, meer ruimtelijk ingesteld. En dat vrouwen meer met hun linkerhersenhelft werken, de analytische kant. Schaken draait wel om het ruimtelijke."

"Maar dat staat niet vast", zegt hij er snel bij. Wat volgens de hoogleraar wel vaststaat is dat het verschil binnen een groep mannen (of een groep vrouwen) groter is dan het verschil tussen een man en een vrouw. "Dat kan ook zo zijn binnen een groep trans vrouwen." Het gemiddelde verschil tussen iemand die goed is in schaken en iemand die dat minder goed kan, is dus groter dan het gemiddelde verschil tussen een man en een vrouw.

Energieverbruik

Een derde verklaring heeft te maken met het energieverbruik van de hersenen. Dat ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen, vertelt de hoogleraar. "Je bent als vrouw eerder moe dan een man als je je mentaal inzet. Dat is een biologisch gegeven, net als dat mannen meer spierkracht hebben dan vrouwen. Daar is niet zoveel aan te doen."

Bij schaken span je je mentaal aardig in, "dus dan treedt het uitgeput raken eerder op bij vrouwen. Dat zou kunnen betekenen dat zij in de laatste fasen van het spel minder optimale zetten spelen." Kan je het dan niet trainen, net zoals je je lichaam kan trainen? "Helaas is daar nog geen onderzoek naar gedaan", zegt Scherder daarover.

Bekijk ook

Agressieve speelstijl

Als laatste draait het om de speelstijl. "Die verschilt tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn in hun spel minder agressief dan mannen. Ze zijn wat terughoudender", zegt Scherder. "Je ziet dat vrouwen anders spelen als ze tegen een vrouw of een man moeten, blijkt uit onderzoek. Tegen een man voelt een vrouw eerder de druk. Dan spelen ze met een ander uitgangspunt."

Onderzoekers zagen dat vrouwen eerder kiezen voor een agressiever speltype als ze tegen een man speelden. "Maar als je dat niet gewend bent, omdat je tegen een vrouw terughoudender speelt, maak je misschien minder optimale zetten. En dan verlies je."

'Des vrouws'

Verschilt dat dan ook niet eerder in groepen onderling, in plaats van tussen man en vrouw? "Volgens het onderzoek zou dat wel echt 'des vrouws' zijn", vertelt Scherder. "En dat is te herkennen op meerdere fronten, dat vrouwen toch vaak wat milder zijn dan mannen."

En dat zijn dus vier mogelijke verklaringen voor het verschil tussen een man en een vrouw, concludeert Scherder. Maar toch belangrijk om te onthouden, zegt hij: "Dat is niet allemaal in cement gegoten."

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.