Trans vrouwen mogen op bepaalde schaaktoernooien voorlopig niet meer meedoen aan vrouwenwedstrijden. Dat heeft de internationale bond besloten. Is er bij schaken dan zo'n groot verschil tussen mannen en vrouwen? We vroegen het hoogleraar Erik Scherder.

De FIDE, de internationale schaakbond, krijgt de afgelopen jaren steeds vaker verzoeken van trans vrouwen die aan vrouwencompetities mee willen doen. Die werden altijd individueel behandeld, waardoor het soms wel 2 jaar kon duren voordat er een besluit lag. De bond heeft nu besloten dat het voorlopig helemaal niet mag.

Denksport

Schaaktoernooien zijn vaak open toernooien, waarbij mannen en vrouwen tegen elkaar spelen. Op sommige evenementen, zoals de World Cup in Azerbeidzjan, zijn ook wedstrijden die alleen voor vrouwen zijn. Van die wedstrijden zijn trans vrouwen nu dus uitgesloten.

Meerdere sporten sluiten trans vrouwen uit bij vrouwenwedstrijden. Vaak gaat het dan wel om sporten waarbij er sprake is van grote fysieke inspanning. Vandaar dat het besluit van de FIDE nogal wat vragen oproep bij sommige mensen. Want is er ook bij deze denksport dan zo'n groot verschil tussen mannen en vrouwen?

Geen keiharde bewijzen

In hoeverre het mannelijk en vrouwelijk brein van elkaar verschillen, zeker als het gaat om schaken, weet hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder. Onlangs is hij namelijk nog de literatuur ingedoken voor het 150-jarig jubileum van de Koninklijke Nederlandse Schaakbond.

"Het is belangrijk om te weten dat er geen keiharde bewijzen zijn", begint hij. "Je moet altijd kijken wat de meeste onderzoeken zeggen." En die laten vier mogelijke verklaringen zien voor het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke schakers.

Jongens schaken meer

Een hele simpele verklaring voor waarom mannen net iets beter zouden zijn in schaken, is dat jongens veel meer schaken dan meisjes. Hoewel schaken een stuk populairder is geworden, zeggen de cijfers van de KNSB genoeg. Slechts 7 procent van hun leden is vrouw.

"Jongens groeien er meer mee op", zegt de hoogleraar. "Het aantal mannen dat schaakt is dus veel groter. Daarom zijn zij ook eerder en vaker kampioen."

Linker- en rechterhersenhelft

Een andere reden die door de literatuur wordt gegeven, is discutabel, geeft Scherder toe. "Je zou kunnen denken dat het mannelijke brein iets meer met de rechterhelft bezig is, meer ruimtelijk ingesteld. En dat vrouwen meer met hun linkerhersenhelft werken, de analytische kant. Schaken draait wel om het ruimtelijke."

"Maar dat staat niet vast", zegt hij er snel bij. Wat volgens de hoogleraar wel vaststaat is dat het verschil binnen een groep mannen (of een groep vrouwen) groter is dan het verschil tussen een man en een vrouw. "Dat kan ook zo zijn binnen een groep trans vrouwen." Het gemiddelde verschil tussen iemand die goed is in schaken en iemand die dat minder goed kan, is dus groter dan het gemiddelde verschil tussen een man en een vrouw.

Energieverbruik

Een derde verklaring heeft te maken met het energieverbruik van de hersenen. Dat ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen, vertelt de hoogleraar. "Je bent als vrouw eerder moe dan een man als je je mentaal inzet. Dat is een biologisch gegeven, net als dat mannen meer spierkracht hebben dan vrouwen. Daar is niet zoveel aan te doen."

Bij schaken span je je mentaal aardig in, "dus dan treedt het uitgeput raken eerder op bij vrouwen. Dat zou kunnen betekenen dat zij in de laatste fasen van het spel minder optimale zetten spelen." Kan je het dan niet trainen, net zoals je je lichaam kan trainen? "Helaas is daar nog geen onderzoek naar gedaan", zegt Scherder daarover.

Agressieve speelstijl

Als laatste draait het om de speelstijl. "Die verschilt tussen mannen en vrouwen. Vrouwen zijn in hun spel minder agressief dan mannen. Ze zijn wat terughoudender", zegt Scherder. "Je ziet dat vrouwen anders spelen als ze tegen een vrouw of een man moeten, blijkt uit onderzoek. Tegen een man voelt een vrouw eerder de druk. Dan spelen ze met een ander uitgangspunt."

Onderzoekers zagen dat vrouwen eerder kiezen voor een agressiever speltype als ze tegen een man speelden. "Maar als je dat niet gewend bent, omdat je tegen een vrouw terughoudender speelt, maak je misschien minder optimale zetten. En dan verlies je."

'Des vrouws'

Verschilt dat dan ook niet eerder in groepen onderling, in plaats van tussen man en vrouw? "Volgens het onderzoek zou dat wel echt 'des vrouws' zijn", vertelt Scherder. "En dat is te herkennen op meerdere fronten, dat vrouwen toch vaak wat milder zijn dan mannen."

En dat zijn dus vier mogelijke verklaringen voor het verschil tussen een man en een vrouw, concludeert Scherder. Maar toch belangrijk om te onthouden, zegt hij: "Dat is niet allemaal in cement gegoten."

Iran en de Verenigde Staten zitten vandaag om de tafel in Oman om een nieuw atoomakkoord af te sluiten. President Donald Trump stapte in 2018 uit het vorige akkoord, waarom zijn de landen nu weer in gesprek? "Alternatief is bombardementen."

Iran-deskundige en analist bij het Haagsche Instituut Geopolitiek Damon Golriz verwacht dat beide landen heel positief de gesprekken van vandaag ingaan. "En dat er ook eigenlijk een rail wordt gelegd voor de bewegingen die meer richting diplomatie gaan in plaats van oorlogsretoriek."

'Amerika wel kernwapens tegenhouden'

De gesprekken gaan dus over een nieuw atoomakkoord tussen Iran en de VS, waarin de landen afspraken maken over het nucleaire programma van Iran en wat ze met die technologie doen. "Het heeft alleen maar een politiek besluit nodig om zometeen kernwapens te maken. En dat wil Amerika tegenhouden."

De reden dat de VS toenadering zoekt heeft volgens Golriz te maken met de rivaliteit tussen de VS en China, waar het Midden-Oosten tussen zit. "Het is een veld waarin energie en logistiek een belangrijke rol spelen", legt hij uit. "En wat Iran wil is eigenlijk minder sancties, omdat de Amerikanen heel veel sancties hebben opgelegd de afgelopen paar jaar. En natuurlijk ook dat er geen oorlog komt."

De vorige 'Iran-deal'

Dit is niet de eerste keer dat Iran en de VS praten over kernprogramma's. In 2015 waren de landen het al eens geworden over het Iraanse kernprogramma. Iran zou volgens dit plan afzien van het maken van kernwapens. In ruil daarvoor beloofde landen zoals de Verenigde Staten en Europese landen om economische sancties tegen Iran op te heffen.

Toen Donald Trump in 2018 begon aan zijn eerste termijn als Amerikaanse president stapte hij uit het akkoord, ook kondigde hij nieuwe sancties aan op Iran. Sindsdien houdt Iran zich ook steeds minder aan de afspraken uit het akkoord.

'Iran moet gesprek aangaan'

Volgens de Iran-deskundige is dit het juiste moment om te praten over een nieuw akkoord. "Iran is ontzettend verzwakt na 7 oktober door de aanvallen van Israël op bijvoorbeeld Hezbollah, Hamas en de Houthis." Dat zijn allemaal groepen die militair gesteund worden door Iran.

"Er is ook een militaire opbouw in de regio door Amerika die ongekend is in de afgelopen 20 jaar", vertelt Golriz. "Dat samen zorgt ervoor dat Iran het gesprek moet aangaan, omdat het alternatief bombardementen is."

'Regime wordt niet gedragen door bevolking'

Volgens Golriz heeft Iran nu ook te maken met veel interne problemen, wat een belangrijke reden is om in gesprek te gaan. Zo waren er de afgelopen jaren veel demonstraties voor vrouwenrechten. "Het regime wordt niet gedragen door de bevolking. Jonge mensen willen meer vrijheid, een westerse manier van leven. Dit regime kan dat niet geven."

"Economisch gaat het ook heel slecht", gaat hij verder. "Het land is gesanctioneerd op allerlei manieren. Je kan hier bijvoorbeeld geen geld over maken naar Iran als je familieleden hebt." Ook mogen veel bedrijven niet handelen met Iran, hierdoor is het land economisch grotendeels afgesloten van de rest van de wereld.

'Trump wil voor vrede zorgen'

De reden dat de VS het gesprek opnieuw aangaat, heeft volgens Golriz vooral te maken met president Trump zelf. "Hij wil een deal sluiten omdat hij de president wil zijn die voor vrede zorgt", legt hij uit.

President Trump wil volgens de Iran-deskundige het land naar zich toetrekken, om meer invloed te krijgen in het Midden-Oosten. "Waar dus energie en logistiek een belangrijke rol spelen. En dat samen zorgt ervoor dat er voldoende politieke wil is om deze bijeenkomst te laten slagen."

Het aantal meldingen van frauduleuze belletjes is enorm gestegen. Volgens expert Dave Maasland zijn de daders vaak Nederlandse jongeren die door bendes hiervoor geronseld worden. ”Het lijkt steeds meer op georganiseerde misdaad.”

Steeds meer criminelen proberen via de telefoon geld af te troggelen bij niets vermoedende slachtoffers. Dat blijkt uit recente cijfers van de fraudehelpdesk. In de eerste drie maanden van dit jaar kwamen er 9.793 meldingen binnen bij het anti-fraude instituut. In 2024 lag dit aantal in dezelfde periode nog op 3.031 meldingen.

Grote criminele bendes

Cybercrime-expert Dave Maasland is niet verbaasd over deze toename. "Deze vorm van misdaad begint echt de vorm aan te nemen van georganiseerde misdaad", legt hij uit.

Er zitten volgens hem steeds vaker grote criminele bendes achter deze vorm van oplichting. "Die weten hoeveel geld hiermee te verdienen valt."

'We zijn gewend alles online te delen'

Daarnaast maakt nieuwe technologie als AI het stuk makkelijker voor deze criminelen om hun slag te slaan, zegt Maasland. "De opkomst van kunstmatige intelligentie speelt zeker een rol en die versnelt deze opmars alleen maar. Je hebt nu voor het klonen van een Nederlandse stem, nog maar 10 seconden nodig van de oorspronkelijke stem", legt hij uit. "Dus dat wordt steeds beter en makkelijker."

"Maar dat is zeker niet de enige factor", benadrukt de expert. Ons eigen online gedrag speelt oplichters ook vaak behoorlijk in de kaart. "We zijn zo gewend om alles online te delen, omdat we elkaar vertrouwen. Deze gegevens lekken ook vaak uit. Maar dat zorgt er wel voor dat criminelen heel geloofwaardig deze telefoontjes kunnen plegen."

'Kan iedereen overkomen'

"Ze zijn echt zo geraffineerd deze oplichters", gaat Maasland verder. "Ze bellen je dus op en gebruiken in zo'n telefoontje allemaal gegevens van jou. Ze weten je naam, je adres en soms zelfs ook je banksaldo. Dan wordt het zo geloofwaardig allemaal."

Maasland heeft zelf van dichtbij gezien hoe deze criminelen te werk gaan. "Ik heb wel eens telefoontjes van de politie mogen mee luisteren. De manier waarop deze oplichters dat doen, is echt zo extreem gehaaid en geloofwaardig", vertelt hij. "Zo klantvriendelijk ook. Ik me voorstellen dat iedereen hier in mee zou kunnen gaan. Het kan dus echt iedereen overkomen."

Geronselde jongeren hebben 'geen idee'

Wat Maasland ook zorgen baart, is de leeftijd van de daders die zich met deze vorm van oplichting bezig houden. "Het zijn vooral veel jongeren ook die geronseld worden door deze bendes, helaas ook in vriendengroepen. Want veel van deze fraudeurs zitten gewoon in Nederland. Daar waarschuwt de politie voor."

"Ze vertellen deze jongeren niet dat ze geld stelen van ene mevrouw Jansen, maar dat ze stelen van de verzekering of van de bank", gaat hij verder. "In de rechtszaal komen ze er soms pas achter dat mevrouw Jansen het slachtoffer is en haar hele pensioenpotje weg is. Ze hebben echt geen idee."

'Let op urgentie'

De expert heeft tot slot nog een gouden tip hoe je kunt voorkomen dat je in de val van deze oplichters loopt. "Let op urgentie, dat komt bij al deze vormen van oplichting voor, of ze nou kunstmatige intelligentie gebruiken of niet."

"Ze roepen altijd hun slachtoffer op om direct iets te doen, meteen iets over te maken", legt hij Maasland uit. "Want anders verlies je je geld of je telefoon. Als je wordt opgedragen direct te handelen, moeten alle alarmbellen afgaan."

Deze cyberexpert waarschuwt dat iedereen slachtoffer kan worden van telefoonfraude: 'Zijn bendes die extreem geraffineerd werken'