Edwin Wagensveld van anti-islamorganisatie Pegida verscheurde zondag een koran voor het Tweede Kamergebouw. Het heilige boek voor moslims in brand steken mocht niet van de politie. Hoe ver mag je gaan tijdens een demonstratie? We vroegen het aan experts.

Of het in brand steken van een koran wel of niet mag, het feit dat Wagensveld afgelopen weekend een exemplaar verscheurde in Den Haag is in Turkije in ieder geval niet onopgemerkt gebleven. De Nederlandse ambassadeur in Ankara moest gisteren op het matje komen na de protestactie van de Pegida-voorman.

'Censuur is verboden'

Wat mag er wel en niet tijdens demonstraties? Kort gezegd komt het erop neer dat hoe aanstootgevend of beangstigend protestuitingen ook mogen zijn, ze niet op voorhand door de autoriteiten verboden mogen worden vanwege de inhoud van de boodschap.

"Je kan geen enkele uiting van tevoren verbieden, ook schokkende, aanstootgevende of in de ogen van velen walgelijke uitingen niet", legt Gerbrig Klos, specialist demonstratierecht bij Amnesty International, uit. "Dat is censuur en dat is verboden in een rechtsstaat."

Rol van burgemeester

Dat betekent niet dat de overheid helemaal geen zicht heeft op wat er gebeurt tijdens een demonstratie. "Burgemeesters gaan in Nederland over het reguleren van demonstraties", zegt universitair hoofddocent aan de Rijksuniversiteit Groningen Berend Roorda. Maar ingrijpen op basis van de inhoud, dat mogen burgemeesters niet.

"In de Wet openbare manifestaties, de demonstratiewet, staat expliciet dat de burgemeester zich niet mag bemoeien met de inhoud. Hoe onwenselijk de inhoud ook is", benadrukt hij. "Zelfs als er strafbare uitingen worden gedaan, mag de burgemeester zich er niet mee bemoeien."

Hakenkruizen verbieden?

Ook in extreme gevallen moet de burgemeester op z'n handen zitten. Al gebeurde dat in het verleden niet altijd, weet Roorda. "Het is Pegida in het verleden weleens verboden door de burgemeesters van Amsterdam en Den Haag om hakenkruizen te tonen tijdens een demonstratie."

Maar dat verbod hield vervolgens geen stand in de rechtszaal. "De rechter heeft beide burgemeesters op de vingers getikt, dat ze zich daar niet mee mogen bemoeien", vertelt hoofddocent Roorda, die is gepromoveerd op demonstratierecht.

Verstoring openbare orde

Betekent dat dat alles mag tijdens demonstraties? Nee, dat ook weer niet. Als een demonstrant daadwerkelijk strafbare feiten pleegt en bijvoorbeeld aanzet tot geweld, dan mag justitie wel ingrijpen door iemand op te laten pakken of iemand achteraf een sanctie op te leggen, zegt Roorda.

De burgemeester mag bovendien wel ingrijpen tijdens een demonstratie als er sprake is van overmacht en de openbare orde echt in gevaar komt, legt Klos van Amnesty International uit. Bijvoorbeeld als een demonstratie niet vooraf is aangekondigd, of als omstanders heel vijandig worden. "Als er wanordelijkheden dreigen, ook al komt dat van de zijde van het publiek en niet van de zijde van de demonstranten, dan kan zo'n protest alsnog verboden worden."

Beschermingsplicht

Het komt regelmatig voor dat demonstranten te maken krijgen met gewelddadige omstanders die willen dat het protest stopt. Publiek of tegendemonstranten kunnen soms dreigen om met geweld de betoging te stoppen. Maar de beschermingsplicht van de overheid gaat erg ver, zegt Roorda: "Dat betekent zelfs dat er mogelijk wel honderden agenten ingezet moeten worden vanwege dat vijandige publiek."

Hij benadrukt verder dat de burgemeester alleen in een uiterst geval een demonstratie moeten stopzetten vanwege een veiligheidsdreiging. "Anders beloon je eigenlijk dat bedreigende en gewelddadige gedrag, want dat is wat het boze publiek niet wil: dat de demonstratie doorgaat."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."