Nederlandse gezondheidsinstanties moeten steeds vaker in actie komen om te voorkomen dat patiënten zonder geschikte medicijnen komen te zitten. Wij vroegen wat jullie wilden weten over het halen van medicijnen in het buitenland.

Hoogleraar gezondheidseconomie Marcel Canoy van de Vrije Universiteit Amsterdam en hoogleraar Farmacie en Internationaal Gezondheidsbeleid aan de Universiteit Utrecht Aukje Mantel-Teeuwisse beantwoorden jullie vragen.

1. Hoe vaak gebeurt het nu dat medicijnen uit het buitenland moeten worden gehaald?

"Steeds vaker moeten we onze medicijnen uit het buitenland halen", ziet Canoy. In 2023 gaf de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd 140 keer toestemming om voor 46 verschillende geneesmiddelen alternatieven uit het buitenland te importeren. Voor dertig van deze medicijnen ontstond het tekort in datzelfde jaar, terwijl in andere gevallen de toestemming werd verlengd om tekorten uit 2022 of 2021 op te vangen.

Volgens Canoy is het idee om goedkopere grondstoffen te halen uit landen als China en India op het eerste gezicht slim om geld te besparen, maar brengt het ook risico's met zich mee. "We zijn doorgeslagen in het optimaliseren van de keten", zegt hij. "Net als met het gas van Poetin lijkt alles prima zolang het goed gaat. Maar als er kinken in de kabel komen door bijvoorbeeld corona of politieke redenen, ontstaat er schaarste en worden bepaalde medicijnen trager geleverd."

Een ander aspect dat bijdraagt aan het probleem is het preferentiebeleid, volgens Canoy. Dit beleid dwingt apothekers en huisartsen om, bij gelijke keuzes, het goedkoopste medicijn voor te schrijven. "Het zorgt ervoor dat op medicijnen waar geen patent meer opzit, de marges wel erg smal worden. Als er dan schaarste ontstaat, staat Nederland niet meer vooraan. Hoewel het fijn is dat sommige medicijnen hier goedkoop zijn, kan dit wel een probleem veroorzaken."

Bron: EenVandaag

2. Gezondheid is een basisbehoefte en een zorgtaak waar de overheid verantwoordelijk voor is. Waarom kunnen de medicijnen dan niet in Nederland worden geproduceerd?

De overheid is verantwoordelijk voor de volksgezondheid, vertelt Canoy. Maar niet iedereen hoeft elke behandeling onmiddellijk te krijgen als gevolg daarvan. "Als een medicijn eventjes niet leverbaar is, maar wel over een paar weken beschikbaar is, dat betekent niet gelijk een verzaking van de zorgplicht. Maar in sommige situaties is de schaarste wel knellend."

''We hebben ook op andere domeinen, zoals bij energieleveranciers, geleerd dat we te afhankelijk zijn van andere landen. Als alles goed gaat dan schenkt niemand er aandacht aan, omdat men denkt: het is lekker goedkoper en als het toch allemaal geleverd wordt, waarom zouden we daarmee stoppen?'' Volgens Canoy focussen de zorgverzekeraars teveel op efficiëntie in plaats van schaarste. "Het gaat hier om publieke belangen, niet om een plastic speeltje van Alibaba."

Canoy is een voorstander van het bouwen van faciliteiten voor grondstoffen om medicijnen te maken, maar dat hoeft volgens hem niet per se in Nederland. ''Daar is Nederland niet heel goed in, en waarom zou je er niet voor kiezen om dat in Bulgarije of Roemenië te doen? Dat zijn ook landen waar het arbeidsloon een stuk lager ligt dan in Nederland. Die landen zijn verplicht om zich aan alle Europese wetten en regelgeving te houden, in tegenstelling tot China en India. Ook lijkt het me voor die landen een aantrekkelijke manier om hun economie te laten floreren. En voor de rest van de Europese landen is dat een aantrekkelijke manier om minder afhankelijk te zijn van China en India.''

Mantel-Teeuwisse erkent de mogelijkheid om medicijnen in Nederland of Europa te produceren, maar wijst op de gevolgen: "Mensen zouden een hogere prijs moeten betalen, omdat het duurder is dan in China of India. Dit zou leiden tot enorme stijgingen in overheidsuitgaven en zorgpremies, iets wat mensen zich niet vaak realiseren."

Bron: Eigen foto

3. Kost het extra geld om medicijnen uit het buitenland te halen? Kan Nederland geen prijsafspraken maken met andere landen?

"Bijna alle medicijnen komen uit het buitenland. Zorgverzekeraars maken al prijsafspraken met fabrikanten. Levering gaat dan via de groothandels, zoals bij antidepressiva en bloeddrukverlagers", zegt Mantel-Teeuwisse. "Die groothandels kopen de medicijnen in bij fabrieken in het buitenland, en Nederlandse apothekers kopen ze dan weer van die groothandels."

Binnen het Europees verbond worden er ook gezamenlijk onderhandelingen over de prijs gedaan, maar wel alleen over dure geneesmiddelen waar nog een patent op zit. Dat heet het Beneluxa-initiatief. "België, Nederland, Luxemburg, Oostenrijk en Ierland proberen gezamenlijk de prijs te onderhandelen met farmaceutische bedrijven. Dit geldt voor de nieuwe, innovatieve geneesmiddelen, niet voor de geneesmiddelen waar de tekorten zo groot zijn. Dat zijn meer de goedkope, patentvrije geneesmiddelen."

4. Hoe veilig zijn de medicijnen uit het buitenland?

''Alle medicijnen die je op de Nederlandse markt kunt vinden, zijn goedgekeurd door het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen of het Europees Medicijn Agentschap'', vertelt Mantel-Teeuwisse. "Voor ieder geneesmiddel dat firma's verkopen is een uitgebreid dossier over de werkzaamheid, de effectiviteit, de veiligheid, de bijwerkingen maar ook de kwaliteit."

Als onderdeel van het goedkeuringsproces gaat de Nederlandse inspectie steekproefsgewijs naar het buitenland om deze fabrieken te inspecteren. Niet alleen Nederland voert deze inspecties uit, dat gebeurt in Europees verband. ''Dat stemmen de landen deels ook af, het is een beetje onzin als alle landen naar hetzelfde bedrijf gaan."

"Mensen hebben soms het idee dat medicijnen vervuild zijn, wanneer ze buiten Europa zijn gemaakt. Maar die firma's mogen pas iets in Nederland verkopen als ze een uitgebreid dossier hebben opgesteld over het medicijn. In die zin hoeven mensen niet bang te zijn dat de medicijnen op de Nederlandse markt niet van goede kwaliteit is."

Daarbij waarschuwt ze wel voor de gevaren van het kopen van medicijnen op buitenlandse websites. ''Daar staan medicijnen die niet formeel zijn goedgekeurd door de Nederlandse markt.''

5. Leiden buitenlandse medicijnen niet tot verwarring en vergissingen bij het innemen?

Volgens hoogleraar Mantel-Teeuwisse is het verplicht voor apotheken om een Nederlands etiket en een Nederlandse bijsluiter mee te geven. Maar de situatie is natuurlijk anders als je zelf in de auto stapt, om in bijvoorbeeld Duitsland of Frankrijk om medicijnen te halen.

''Ook als je op vakantie bent in Frankrijk en je krijgt een blaasontsteking, dan krijg je uiteraard een Frans geneesmiddel met een Franse bijsluiter. Maar wat er in Nederland via de Nederlandse apotheken verstrekt wordt, daar zijn verplichtingen aan de de taal van de informatieverstrekking.''

Zo'n 4 op de 10 deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel maken zich redelijk tot veel zorgen om hun pensioen. Want, vragen zij zich af, wat betekent het bijvoorbeeld voor hun pensioengeld als de beurskoersen kelderen? "Geen één-op-éénrelatie."

Het overhevelen van pensioenen naar het nieuwe pensioenstelsel is één van de grootste financiële operaties die ooit in Nederland werd uitgevoerd.

Zorgen over de toekomst

Door groeiende onzekerheid en instabiele beurzen nemen de zorgen toe. Leden van het EenVandaag Opiniepanel vragen zich af: 'Behoud ik mijn pensioen straks wel, en hoeveel blijft daarvan over?'

Dat geldt ook voor pensionado Peter van Vliet. Ruim 40 jaar bouwde hij pensioen op bij Radio Holland. Tot nu toe heeft hij geen klagen: afgelopen januari ontving hij nog een verhoging. Maar hij maakt zich ook zorgen over de toekomst. Van Vliet vraagt zich af of de hoogte van zijn pensioen straks nog wel vaststaat. Of dat het kan gaan schommelen.

Geen één-op-éénrelatie

Die zorgen zijn deels terecht, zegt Leontine Treur. Zij is senior-econoom bij RaboResearch en gespecialiseerd in pensioenen. "Pensioenfondsen beleggen. Dus als de beurs beweegt, dan merken pensioenfondsen daar wat van. Maar pensioenfondsen beleggen niet alleen in aandelen, ze hebben een gespreide portefeuille waar ook obligaties inzitten. Vastgoed dus."

Er is volgens Treur dus geen één-op-éénrelatie tussen schokken op de beurs en de hoogte van het pensioen. "Daarnaast heb je buffers en meer mogelijkheden om te zorgen dat een beursklap niet in één keer bij de pensioenuitkeringen terechtkomt."

Eigen pensioenpotje

En hoe zit dat dan straks als het nieuwe pensioenstelsel voor iedereen is ingegaan? In het oude systeem belooft een pensioenfonds hoeveel pensioen je later precies krijgt. Jij en je werkgever betalen hier iedere maand premie voor. Al dit geld gaat samen in één grote pot, het zogenaamde collectieve pensioenvermogen. Dit geld wordt geïnvesteerd, en met de opbrengst hiervan betaalt het pensioenfonds de pensioenen uit.

In het nieuwe systeem heeft iedereen een eigen pensioenpotje. Je pensioen staat niet meer vooraf vast, maar kan veranderen. Hoeveel pensioen je krijgt, hangt dan bijvoorbeeld af van hoe goed de beleggingen gaan, hoe hoog de rente is en hoe oud mensen gemiddeld worden. Daardoor kan je pensioen hoger of lager worden.

Beurs herstelt zich altijd weer

Treur benadrukt dat het nieuwe stelsel bedoeld is om meer rendement te behalen, zodat pensioenen beter mee kunnen groeien met de inflatie. En méér rendement betekent volgens haar soms óók méér risico.

Toch zal een enorme koersval op de beurs volgens Treur de pensioenen niet laten verdampen, omdat de beurs zich ook altijd weer herstelt. "Ook tijdens de covidpandemie en de dotcom-crisis is de beurs flink ingeklapt, maar daarna ook weer hersteld. En die grote schokken hebben gepensioneerden nooit gemerkt."

'Altijd goed rendement'

Ook volgens voorzitter Ger Jaarsma van de Pensioenfederatie hoeven we in het nieuwe systeem niet ineens lagere pensioenuitkeringen te verwachten, als het op de beurs tegenzit. Dit komt vooral door de manier waarop pensioenfondsen hun geld beleggen. "Het zijn langetermijnbeleggers. Wij kijken dus 20, 30, 40 jaar vooruit. Over eventuele schommelingen maken we ons daarom niet zo heel erg druk, omdat die in de tijd wel weer uitvlakken."

"In het nieuwe stelsel blijven wij op dezelfde manier beleggen als in het oude", legt Jaarsma uit. "En dat betekent dat we naast beleggen in aandelen, ook beleggen in obligaties, vastgoed en leningen. Door die risicospreiding maken wij voor de toekomst altijd een goed rendement."

Risico's delen

Toch is niet iedereen er gerust op. In de Tweede Kamer is NSC een van de partijen die zorgen heeft. Agnes Joseph is Kamerlid voor die partij en is bang dat mensen nu al vaste pensioenuitkeringen gewend zijn en dat dit met het nieuwe systeem minder zeker is.

Joseph: "Iedereen krijgt straks, afhankelijk van de leeftijd, een risicovoller of minder risicovol beleggingsbeleid. Er wordt nog wel een klein buffertje aangehouden om risico's te delen, maar dat is veel kleiner. En daarmee kun je natuurlijk veel minder risico's opvangen en delen met elkaar dan nu."

Het voortbestaan van tientallen hospices in Nederland wordt bedreigd. Zorgverzekeraars gaan een lagere vergoeding voor verpleging betalen en dat raakt de hospices. In Rotterdam is daarom al besloten de deuren van een hospice te sluiten.

Hospice De Vier Vogels - waar van oudsher 24 uur per dag verpleegkundige zorg beschikbaar is - stopt in juni. Verzekeraar Zilveren Kruis betaalt vanaf 1 april namelijk minder voor de inzet van verpleegkundigen en dat leidt ertoe dat het hospice niet meer genoeg verpleegkundigen heeft.

Lager tarief, minder zorg

"Een 'bijna-thuis-huis', zoals wij zijn, wordt gefinancierd met subsidie van het ministerie van Volksgezondheid. Daarnaast betalen bewoners een eigen bijdrage. We werken met vrijwilligers en verpleegkundigen van de Rotterdamse zorgorganisatie Laurens", legt bestuurslid Jos van Huut uit.

"De verzekeraar betaalt Laurens daarvoor een dagprijs en dat bedrag gaat per 1 april zozeer omlaag dat het inzetten van verpleegkundigen voor 24-uurs zorg minder wordt."

Een van de laatste bewoners

De afgelopen 25 jaar verzorgden de medewerkers van De Vier Vogels stervende patiënten in vier verschillende kamers. Liesbeth Looren de Jong bijvoorbeeld, die er onlangs overleed. Zij was daarmee een van de laatste bewoners.

Haar broer Louis zocht haar bijna dagelijks op. "Mijn zus is net geen 80 geworden, dat zou ze aanstaand weekend zijn geworden", vertelt hij.

'Uitkijken naar de dood'

"De afgelopen 2 jaar waren zwaar voor haar, door lichamelijke problemen", vertelt Looren de Jong over zijn zus, die afgelopen januari werd opgenomen in De Vier Vogels. "Het was een tamelijk dramatische keuze tussen een been-amputatie of naar het hospice. Ze koos voor het laatste, een keuze voor de dood."

"Ze is uit gaan kijken naar de dood in alle rust en alle vrede en is uiteindelijk overleden door euthanasie. "

Klein hospice

Dat De Vier Vogels een klein hospice is, speelt een rol bij de sluiting. Maar uiteindelijk zijn de lagere tarieven van de zorgverzekeraar doorslaggevend.

En De Vier Vogels is niet het enige bijna-thuis-huis in Nederland. Er zijn er ongeveer 120. VPTZ, de koepel voor vrijwilligersorganisaties in de palliatieve terminale zorg, en zorgprofessionals, verwacht dat er meer in de problemen komen door de bezuinigingen.

Ander soort vrijwilligers

De hospices moeten hun aanpak veranderen en meer met vrijwilligers werken, is de boodschap vanuit de zorgverzekeraars. Maar of dat bij iedereen lukt is de vraag, zegt voorzitter van De Vier Vogels Marjo de Bot.

"We zien dat het soort vrijwilligers aan het verschuiven is. Het zijn vaker wat jongere mensen die betekenis zoeken, dat is mooi. Maar het nadeel is: hun beschikbaarheid is minder dan die van de oudere vrijwilligers." Een rooster rondmaken is lastig en 24-uurs verpleegkundige zorg is met deze bezuiniging sowieso niet meer waar te maken.

Mogelijk tientallen hospices in de problemen

Naar aanleiding van De Vier Vogels heeft Zilveren Kruis zich uiteindelijk constructief opgesteld en gezegd dat ze een overgangsperiode willen aanbieden. Maar dat komt voor De Vier Vogels te laat. Het besluit is genomen.

"Heel erg spijtig", vindt Carla Aalderink van koepelorganisatie VPTZ het dat De Vier Vogels moet sluiten. "Hospices zijn eigenlijk 'out of the blue' door zorgverzekeraars geconfronteerd met lagere tarieven. Met als gevolg minder uren zorg en een veel te groot beroep op vrijwilligers." Ze verwacht dat tientallen hospices, net als De Vier Vogels, in de problemen komen. "Als er niet wordt ingegrepen, zullen die allemaal verdwijnen."

'Structurele oplossing nodig'

"Een overgangsperiode, zoals Zilveren kruis aanbiedt, klinkt mooi, maar is een incidentele oplossing. Wij willen een structurele, zodat je niet van incident naar incident holt", zegt Aalderink.

Ze wijst erop dat onderzoek juist laat zien dat er in de toekomst meer hospices nodig zijn, vanwege onder andere vergrijzing en een minder groot sociaal netwerk. "We moeten daarom juist zuinig zijn op onze hospicebedden." Aalderink vindt de bezuiniging dan ook 'ondoordacht' met 'verstrekkende financiële gevolgen'. Vrijwilligers komen erdoor onder druk te staan, benadrukt ze. "Het risico is dat ze afhaken omdat ze denken: er wordt meer van mij verwacht en dat kan ik niet."

Moeilijker om thuis te sterven

Of er een alternatief is, volgens Aalderink? "Dat is een heel terechte vraag. We hebben eerder gezien dat het in de wijkverpleging, waar ook geduwd werd op de tarieven, moeilijker werd voor mensen om thuis te sterven. Het idee was toen dat meer mensen naar een hospice moesten."

"Maar als de zorg daar dan ook geminimaliseerd wordt, wat dan? Dan moet je jezelf de vraag stellen waar mensen dan nog kunnen overlijden. Ziekenhuizen zijn er ook niet op ingericht om mensen voor langere tijd een bed te bieden om daar te overlijden."

Staatssecretaris zoekt oplossing

De verantwoordelijk staatssecretaris Vicky Maeijer laat in een reactie weten in gesprek te zijn met de sector om te voorkomen dat meer hospices omvallen.

"Onder leiding van mijn ministerie is gesproken tussen zorgaanbieders, zorgverzekeraars en VPTZ. Er is afgesproken dat Zorgverzekeraars Nederland en ActiZ hun achterban zullen oproepen om snel het gesprek aan te gaan om te voorkomen dat hospices omvallen door de lagere tarieven, dan wel het minder aantal uren aan wijkverpleging. Voor half april wordt dit overleg herhaald om te kijken hoe het ervoor staat."