Hoe Rusland de staatsgreep in Niger gebruikt om invloed in Afrika uit te breiden ten koste van het Westen

Door de staatsgreep in Niger verliest Europa een bondgenoot in de Sahel. Afrikaanse landen keren zich van het Westen af en daar spelen de Russen op in. Zo wordt de Wagner-groep op social media als redder gezien, en die invloed kan erg gevaarlijk worden.

De afgelopen jaren werden ook in andere landen in West-Afrika, in Burkina Faso, Guinee en Mali, democratisch gekozen regeringen afgezet en vervangen door een militair regime.

Binnenlandse onrust

"Bij veel van de staatsgrepen speelt binnenlandse onrust een grote rol", vertelt hoogleraar Afrikanistiek aan de Universiteit Leiden Mirjam de Bruijn. "De economische situatie is vaak heel moeilijk, oogsten mislukken door klimaatverandering en er is veel corruptie." Ook is er in veel voormalige koloniën van Frankrijk onvrede over de grote rol die de oud-kolonisator nog speelt in die landen.

"Er is een groeiend anti-Frans sentiment. Mensen vinden dat de Fransen er niet in zijn geslaagd te zorgen voor meer veiligheid en stabiliteit", zegt De Bruijn. De regimes die de afgelopen jaren na een coup aan de macht zijn gekomen zijn vaak erg anti-Frans. Daarom willen nieuwe regeringen, zoals in Mali, bijvoorbeeld liever samenwerken met de Wagner-groep.

Informatieoorlog

De strijd speelt zich volgens expert internationaal terrorisme Peter Knoope niet alleen af in de landen zelf, maar ook online. "Het is een informatieoorlog. De Russen wakkeren het anti-Franse verhaal aan en wij zouden meer tegenwicht moeten bieden", vindt de deskundige van het Clingendael-instituut.

Zo proberen de Russen de lokale bevolking te beïnvloeden met filmpjes op TikTok en hebben daar volgens hem een voorsprong in: "Ze begonnen op een moment dat wij weinig aandacht hadden voor de Afrikaanse landen, door de oorlog in Oekraïne."

Polarisatie door social media

De Bruijn heeft zelf onderzoek gedaan naar de rol die Twitter speelde in opstanden in landen in de Sahel. "Mensen zijn erg verbonden en halen bijna al hun informatie van social media, ook lokale radiostations doen dat", legt de hoogleraar uit.

De grote invloed van social media kan volgens haar gevaarlijk zijn, omdat het tot polarisatie leidt. "De pro-Russische boodschap doet het goed, dat soort filmpjes worden veel gedeeld en ook van influencers wordt gevraagd een bepaalde kant te kiezen."

'Beproefd recept'

"De Russen hebben inmiddels een beproefd recept en breiden steeds verder uit naar West-Afrika", ziet Knoope. "Ze schilderen zichzelf af als bevrijders, die het beste met de Afrikaanse landen voor hebben." Dat doen ze volgens hem heel slim, door eerst het huurlingenleger van Wagner te sturen.

"Zij bieden de militairen wapens, geld en ondersteuning aan om de macht over te nemen", legt hij uit. Ook heeft Wagner een specifieke benadering van het begrip mensenrechten. "Ze lappen die aan hun laars: mensen worden gemarteld en vrouwen verkracht. Dat slaat goed aan bij de militairen, die vaak al vonden dat mensenrechten lastig waren en nu zien dat het zo ook kan."

Grotere chaos

Voor de burgerbevolking is de komst van de Russische huurlingen dan ook vaak slecht nieuws, ziet ook De Bruijne. "Er zijn allerlei groepen die elkaar bevechten. Veel mensen zijn het slachtoffer van geweld of zijn op de vlucht. Er is honger en oorlogscriminaliteit en er vindt regelmatig geweld tegen burgers plaats."

Bovendien is de kans aanwezig dat de chaos in landen alleen maar groter wordt, waarschuwt de hoogleraar. Zo worden jihadistische groeperingen in de regio steeds sterker en is het volgens haar maar de vraag of de nieuwe militaire regimes met hulp van Wagner die in toom kunnen houden.

Grondstoffen, economie en invloed

Maar waarom heeft Rusland zoveel interesse in het continent? Volgens Knoope komt dat vooral door de grondstoffen. "Ze halen veel winst uit hun aanwezigheid, doordat ze zich vaak rondom mijnbouwgebieden positioneren en zo die producten weg kunnen halen."

"Die opbrengsten kunnen de Russische oorlogsinspanningen in Oekraïne weer financieren", vervolgt de expert. En ook op diplomatiek gebied is het voor Rusland volgens hem interessant om de banden met Afrikaanse landen aan te halen om zo meer bondgenoten en politieke invloed in de regio te hebben.

Gevolgen voor Europa

De gevolgen van de groeiende Russische invloed blijven waarschijnlijk niet beperkt tot Afrika, zegt De Bruijn. "Door de instabiliteit in de regio krijgen gewapende groeperingen zoals Boko Haram, maar ook jihadistische en aan Al-Qaida gelieerde groepen meer macht." En dat zou ook de veiligheid in Europa kunnen bedreigen.

Zo was Niger een bondgenoot in het beperken van migratie, maar die is het Westen nu kwijt. "Onze toegang tot landen die iets zouden kunnen doen aan het verminderen van illegale migratie wordt steeds kleiner, net als onze toegang tot landen die aan onze kant staan in de strijd tegen terrorisme", benadrukt ook Knoope.

Geen gelopen race

De groeiende invloed van Rusland op het gebied van migratie vanuit het Afrikaanse continent noemt hij gevaarlijk: "Zij hebben er potentieel belang bij die kraan juist open te zetten." We moeten ons dan ook echt zorgen maken over de staatsgreep in Niger en eerdere coupes in de regio, vindt hij.

Zo beperkt het anti-westerse sentiment ook toegang tot belangrijke grondstoffen als lithium en uranium, wat de Europese concurrentiepositie kan verslechteren. Maar De Bruijn zegt dat het nog geen verloren race is. "Het is belangrijk om zo lang mogelijk te blijven. Nederland is misschien wel een van de spelers die iets kan doen, omdat wij niet worden weggejaagd. We moeten in gesprek blijven."