Afgelopen zaterdag startte Hamas een grote aanval op Israël. De uitbraak van het geweld heeft intussen honderden slachtoffers gemaakt in Israël en in de Gazastrook. Wat is eigenlijk de oorsprong van dit conflict? Dat vroegen veel van jullie in de chat.

Om een beter beeld te krijgen van wat zich afspeelt tussen Hamas en Israël, moeten we terug in de geschiedenis. Universitair docent antropologie aan de Universiteit van Amsterdam, Anne de Jong, is gepromoveerd op geweldloos verzet in Israël en Palestina. De Jong legt uit hoe het conflict is ontstaan.

Zionisme en antisemitisme

Anders dan vaak gedacht wordt, is dit geen conflict dat al eeuwen voortduurt, zegt De Jong. "Om het conflict te begrijpen moet je terug naar ongeveer 1900. In die periode waren er veel nationale bewegingen die een eigen land gebaseerd op volkeren wilden."

"Toen is het zionisme ontstaan", legt De Jong uit. "Dat is een beweging die een nationale staat voor het Joodse volk nastreefde. Dat kwam met name door de antisemitische vervolging in Europa, die toen plaatsvond." Antisemitisme is de racistische behandeling van mensen op basis van hun Joodse achtergrond.

Holocaust in Europa

"Door de Jodenvervolging en Holocaust in Europa nam de zionistische beweging tijdens en na de Tweede Wereldoorlog een grote vlucht", weet De Jong. "Mede uit schuldgevoel over deze verschrikkingen kon de onafhankelijkheidsverklaring van Israël in 1948 op brede steun rekenen van onder andere Amerika, Nederland en Frankrijk."

De Verenigde Naties stelden destijds nog voor om er twee staten van te maken: een helft voor Joodse Israëliërs, een helft voor de Palestijnen. Maar de Palestijnse inwoners gingen daar niet mee akkoord. Ze vonden het niet logisch en niet eerlijk dat de helft van het land toegekend zou worden aan een minderheid van slechts 6 procent Joodse nieuwkomers."

Hart van het conflict

Dan kom je in het hart van het conflict, legt De Jong uit. "De nieuw uitgeroepen staat had vanaf het begin namelijk de Joodse nationaliteit. Ook is in die periode een groot deel van de Palestijnen verjaagd.

Veel Palestijnen zijn naar het buitenland gevlucht: vooral naar Jordanië en Libanon. Een deel van hen is daarna doorgereisd naar onder andere de Verenigde Staten en Nederland. De Palestijnen die niet naar het buitenland vluchtten, zijn verdreven naar onder andere de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook.

Bron: EenVandaag

Illegale bezetting

Sinds 1967 is het hele gebied onder controle van Israël. Met andere woorden: vanaf 1967 zijn alle Palestijnse gebieden bezet.

Een bezetting is illegaal onder het internationaal recht, toch gebeurt het dus al sinds 1967. "Er is een situatie ontstaan waarin Israël een democratische staat is voor de Joodse inwoners, en niet voor de 2 miljoen Palestijnse en niet-Joodse inwoners. Ook is er sprake van een militaire bezetting op de Westelijke Jordaanoever. Dat betekent dat het gebied is ingenomen, maar de mensen die er wonen niet tot burgers van dat land zijn gemaakt."

Openluchtgevangenis

In de Gazastrook is het net wat anders verlopen, vertelt De Jong. "In 2007 is Hamas daar verkozen onder toezicht van de Verenigde Naties. Maar Hamas wordt niet erkend als politieke beweging door Israël. In 2007 heeft Israël de Gazastrook volledig afgesloten, waarbij ze de land-, lucht- en zeegrenzen onder controle hebben."

"Ook kan er geen handel gedreven worden en controleert Israël hun elektriciteit, voedsel, water, bouwmaterialen en brandstof: het hele leven in de Gazastrook. Het wordt ook wel een openluchtgevangenis genoemd."

Gevangen in Israël

De Jong maakte in het voorjaar van 2010 deel uit van een scheepskonvooi met hulpgoederen voor de Gazastrook. Het schip waarop de antropologe voer werd geënterd door Israëlische militairen. De Jong zat een paar dagen gevangen in het zuiden van Israël.

Ze zei toen dat ze niet langer wilde zwijgen over schendingen van mensenrechten onder het mom van wetenschappelijke onafhankelijkheid. "Als de situatie omgekeerd was, zou ik hetzelfde doen voor Israël", liet De Jong destijds weten aan Het Parool.

Uitzichtloze situatie in Gaza

De afgelopen 16 jaar is de situatie in de Gazastrook uitzichtloos. Ongeveer 40 procent van de mensen is werkloos en meer dan de helft van de mensen heeft niet voldoende eten. Ook is de elektriciteitstoevoer zeer beperkt.

"Vanwege de erbarmelijke situatie zijn in de afgelopen 5 jaar veel geweldloze protesten geweest. Bijvoorbeeld tijdens de 'Great March of Return' in 2018. Toen demonstreerden er wekelijks Palestijnse mannen, vrouwen en kinderen op geweldloze wijze aan de grens van Gaza om een eind te maken aan deze bezetting. Daar reageerde Israël zeer agressief op - met duizenden gewonden en doden tot gevolg."

Geen vredesbesprekingen

"Die agressie was een bevestiging voor de Palestijnen: er komen geen vredesbesprekingen, de internationale gemeenschap grijpt niet in. Israël doet wat ze wil."

De militante tak van Hamas zegt nu 'voor vrijheid te willen vechten'. Deze bestaat uit acht verschillende bewegingen. "Het is historisch gezien de eerste keer dat al deze groeperingen samenwerken", vertelt De Jong. "Ze hebben dus niet alleen de middelen, maar ook de personen om zulke acties uit te voeren."

Anders dan de vorige aanvallen

Volgens De Jong is de huidige geweldsuitbarsting anders dan vorige. "Waar het geweld eerst voornamelijk plaatsvond in de Gazastrook of de Westelijke Jordaanoever, vallen nu ook in Israël op grote schaal slachtoffers. Daarnaast schaart een groot deel van voormalig geweldloze Palestijnse activisten zich nu ook achter het gewelddadige verzet."

Dit komt vooral door de uitzichtloosheid, zegt De Jong. "Er zijn jarenlang geweldloze protesten geweest. Daar is nooit op gereageerd vanuit de internationale gemeenschap. Nu heerst het idee dat deze agressie de enige weg is."

Uit een Kamerbrief van asielminister Faber blijkt dat de 'vangst' van de intensieve grenscontroles die sinds december worden uitgevoerd maar weinig verschilt van de minder intensieve grenscontroles die in dezelfde periode een jaar eerder werden gedaan.

Sinds 9 december worden er grenscontroles uitgevoerd aan de binnengrenzen met Duitsland en België. In de eerste 3 maanden heeft de Koninklijke Marechaussee in totaal 41.750 personen gecontroleerd. Daarvan zijn 250 mensen de toegang tot Nederland geweigerd, omdat zij geen geldige reisdocumenten hadden of een gevaar zijn voor de veiligheid.

Asielaanvragen en aanhoudingen

Dit betekent dat er van 9 december 2024 tot en met 9 maart 2025 honderd mensen meer zijn tegengehouden ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder, toen er minder intensieve controles waren. Maar er werden vorig jaar ook minder mensen gecontroleerd: in totaal 38.600.

Dertig tegengehouden mensen hebben de afgelopen maanden aangegeven een asielaanvraag te willen doen in Nederland, zij zijn vervolgens doorverwezen naar het aanmeldcentrum in Ter Apel. Vorig ging het nog om honderd asielzoekers. Er zijn tussen december en maart ook mensen bij de grens aangehouden: negentig in totaal. Maar toen er minder intensieve controles werden uitgevoerd waren het er meer: in dezelfde periode vorig jaar ging het nog om 260 mensen. De arrestaties waren in het kader van mensensmokkel of drugscriminaliteit.

'We zien nauwelijks controles'

Jeroen Diepemaat is burgemeester van de gemeente Losser, die aan Duitsland grenst. Hij spreekt namens collega's in verschillende grensregio's. Die geven allemaal bij hem aan dat ze sterkte twijfels hebben bij de effectiviteit van de geïntensiveerde grenscontroles.

Diepemaat ziet dat er nauwelijks controles worden uitgevoerd. En als ze er wel zijn, leveren ze volgens de Twentse burgemeester weinig op. Op de vraag of hij de afgelopen maanden door de politie is bijgepraat over een 'vangst' bij de controles, blijft hij stil. "Ik heb daar niet direct een geslaagd verhaal bij. Eigenlijk is het beeld heel erg gelijk in al die grensregio's: we zien het nauwelijks."

Grenscontroles symboolpolitiek?

Hij noemt de invoering van de grenscontroles symboolpolitiek. "Die illegale mensenhandel vindt met name aan de Europese buitengrenzen plaats. Dus wat je aan de binnengrenzen pakt, is maar heel weinig, denk ik. Als je gaat controleren vind je altijd wat, dat is altijd zo. Maar of het proportioneel is kun je je echt wel afvragen."

"Volgens mij was de doelstelling van dit kabinet om de instroom van illegale immigratie te beperken. Als het nou zeer hard en onomstotelijk kan aantonen dat dat met deze maatregel is gelukt, dan wil ik best overtuigd raken op dat punt. Maar ik heb daar grote twijfels bij", zegt de burgemeester van Losser tot slot.