Zingen als medicijn voor het haperende brein. Leonne heeft Alzheimer en zingt samen met haar mantelzanger Eveline de Matthäus-Passion. Het geef haar zelfvertrouwen.

"Twee jaar lang heb ik zes mensen met Alzheimer gevolgd in hun dagelijkse leven, voor mijn boek 'Zolang ik er ben'", zegt auteur en journalist Erik Zwiers. De avond voordat een van mijn hoofdpersonen (Nico) stierf, hief hij vanuit het niets het slotstuk van de Matthäus-Passion aan. Foutloos zong hij uit volle borst: "Wir setzen uns mit Tränen nieder und rufen dir im Grabe zu. Wij zetten ons in tranen neer en roepen U in Uw graf toe."

Participatiekoor

"Hij gaf precies aan wat het lijden voor hem betekende. Ik realiseerde mij dat mensen met Alzheimer, met wat ondersteuning, nog zoveel kunnen. En zo heb ik 6 jaar geleden het Participatiekoor opgericht."

Wat begon met een enkel koor is nu als een olievlek over Nederland verspreid, er bestaan nu 15 koren waarin mensen met Alzheimer zingen. Dit jaar zong het koor zelfs, op uitnodiging van Bach-koor Holland, samen met het Kamerorkest van het Concertgebouw de Matthäus-Passion in de Nieuwe Kerk in Delft.

Bijdrage aan gezondheid

"Zingen betekent heel veel voor mensen met een haperend brein. Zingen is voor iedereen fijn maar voor deze groep betekent zingen dat de hersenen, weliswaar tijdelijk, nieuwe verbindingen aanmaken. Waardoor hun spraak verbetert, ze makkelijker op woorden komen en waardoor ze beter communiceren. En dat bevordert natuurlijk weer sociale contacten", vertelt Zwiers.

"Bovendien voel je je beter omdat door zingen bepaalde hormonen vrijkomen. Het draagt echt bij aan het welzijn van mensen met Alzheimer waardoor ze ook langer zelfstandig kunnen blijven functioneren."

Weggestuurd

Leonne Evers heeft altijd gezongen maar werd op een dag weggestuurd van haar koor, "Ik was mijn boek vergeten en daardoor mocht ik er niet blijven zingen", zegt ze verontwaardigd. Een aantal jaar geleden werd ze erg vergeetachtig, de diagnose volgde.

Ze is vaak het overzicht kwijt en vindt het moeilijk om zaken te organiseren. Wel woont Leonne nog steeds zelfstandig, vrienden en familie ondersteunen haar wanneer het nodig is.

'Ik ben helemaal niet zo gek'

Leonne raakte zo'n 40 jaar gelden bevriend met Eveline Bomhof, hun kinderen zaten toen samen op de kleuterschool. Nu zitten de twee vrouwen bij het Participatiekoor. Eveline als mantelzanger, zij ondersteunt Leonne waar het nodig is. Ze repeteren op dit moment voor de Matthäus in een muziekschool in Overveen.

"Ik vind het heerlijk", zegt Leonne. "Mijn gezicht tintelt helemaal als ik heb gezongen. En dan denk ik, goh het zit er allemaal nog. Ik ben helemaal niet zo gek. Doe mij nog maar niet weg, er zit nog genoeg, dat gevoel geeft het mij." Eveline beaamt dit. "Leonne leeft helemaal op als we naar het koor gaan. Ik haal haar op en op doordeweekse dagen oefenen we thuis nog een aantal partijen."

Aanwakkeren van geheugensporen

Directeur van het Alzheimercentrum Amsterdam UMC Wiesje van der Flier zingt ook mee met het het Participatiekoor in de Nieuwe Kerk."De complexiteit van het verhaal, het lijden, de angst, het verdriet en de liefde, al deze emoties komen voorbij in de Matthäus. Ik vind het prachtig."

Ook bevestigt ze dat muziek een hulpmiddel is om goed bewaarde geheugensporen aan te wakkeren. "Mensen weten vaak niet meer waar en wanneer Bach leefde maar ze weten nog wel de noten, de klanken en de melodie te vinden. En dan komen de woorden ook weer terug. Mensen met Alzheimer hebben hersenschade, verbindingen zijn kapot, maar via de muziek worden verbindingen aangelegd rondom die schade. Daarom is muziek en zang zo helend."

'Ik ben goed genoeg'

Het concert in de Nieuwe Kerk met meer dan 200 zangers van Participatiekoren uit heel Nederland verloopt vlekkeloos. Zwiers is de verteller: "De Matthäus-Passion is niet alleen een verhaal dat 2.000 jaar geleden is gebeurd. Het is veel meer dan dat. Bach maakt hier van Christus een metafoor, een metafoor die ook slaat op mensen met een haperend brein. Zie hem. Kijk."

Leonne is na afloop opgetogen: "Ik heb kippenvel en ik heb het warm. Het ging perfect. Ik kan wel janken. Ik heb pijn in mijn kaken van het zingen. Ze vinden mij soms niet meer goed. Maar ik ben goed genoeg. Ik heb het gedaan!" Zwiers vult haar aan, "mensen met dementie hebben zo vaak te horen gekregen dat ze iets niet meer kunnen maar dat is een reden om het juist wel te doen."

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."