De eerste trams zouden inmiddels moeten rijden over de Uithoflijn in Utrecht, maar dat doen ze niet. Wat op het eerste oog een simpel project leek, werd een koppijndossier. De verantwoordelijke bestuurders moeten zich deze week in Utrecht verantwoorden.

De nieuwe tramlijn loopt tussen het centrum van de stad en de Uithof, waar onder meer de campus van de Universiteit Utrecht is. Er was geen tunnel nodig, geen huis stond in de weg, het traject loopt vooral langs bestaande wegen. Een op het oog simpele tramlijn die miljoenen euro's duurder uitpakt.

Ergens later dit jaar moet de eerste tram alsnog rijden is de bedoeling. Waarom duurt de aanleg zo lang? En minstens zo belangrijk: waarom dreigt de tramlijn per aangelegde meter duurder uit te vallen dan de Amsterdamse Noord-Zuid lijn? Een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen van de afgelopen 8 jaar.

2011

De eerste voorbereidingen voor de aanleg gaan van start. De discussie over het traject (dwars door de stad of niet) loopt dan al jaren in Utrecht.

2012

Gemeente en Bestuursregio Utrecht geven groen licht voor de definitieve aanleg. De tram moet gaan rijden in januari 2018, de geplande kosten zijn dan al 321 miljoen euro.

2014

De Koninklijke BAM Groep krijgt de opdracht de bovenleiding en haltes aan te leggen.

Bron: EenVandaag

2016

De provincie schuift aan nadat het regionale samenwerkingsverband van negen gemeenten stopt.

De eerste trams, gebouwd in Spanje, staan al te wachten. Ze moeten straks dagelijks tienduizenden reizigers naar de Uithof vervoeren. Tot op de dag van vandaag gaat dat via volgepakte bussen dwars door de stad.

2017

Managers van provincie en gemeente buigen zich over de opvallende financiële gaten in het budget. Er blijkt geen geld gereserveerd te zijn voor de extra kosten die nodig blijken. De gemeenteraad en leden van de provinciale staten krijgen voor het eerst lucht van de problemen.

2018

Gemeente en provincie ruziën over de financiële tekorten. Verantwoordelijk gedeputeerde Van Beek (VVD) stapt op, nadat ze eerder besloot de oplopende tekorten van het project niet openbaar te maken.

In maart onthult NRC Handelsblad dat de provincie iemand inhuurde om het project vlot te trekken die kort daarvoor voor bouwbedrijf BAM werkte. De man had daar de projectdirecteur en zijn tweede man ontslagen, die BAM aan de strenge contracten wilden houden.

In december publiceert de Utrechtse Rekenkamer een vernietigend rapport over de tramlijn. "De aansturing van het project was ronduit chaotisch", zeggen de onderzoekers.

2019

Uitgestelde opening van de Uithoflijn. Mogelijk deze zomer, waarschijnlijk pas eind dit jaar. In een spoeddebat vragen de oppositiepartijen in de Provinciale Staten om een nieuw onderzoek naar de financiën.

Ze willen dat aannemer BAM geen geld meer krijgt zolang niet duidelijk is waar ze de extra kosten aan besteed hebben. Ook de Utrechtse gemeenteraad debatteert deze week over de tram.

De Provincie Utrecht krijgt geen bijdrage met van het Rijk voor de Uithoflijn, zolang de jaarrekening over 2017 niet is opgemaakt. Begin 2019 wordt de opening van de Uithoflijn uitgesteld.

4 februari moet tijdens een spoeddebat in Provinciale Staten blijken of er nog meer koppen gaan rollen, de Utrechtse gemeenteraad debatteert later deze week over de Uithoflijn.

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.