De omgekeerde vlag werd 5 jaar geleden hét symbool van verzet in Nederland. Wat begon in de regio, vond in de coronacrisis een hele andere voedingsbodem. "Gekaapt is een beetje een lelijk woord. Maar de vlag is wel overgenomen."

De eerste boerenprotesten waren eind 2019, maar in de jaren erna kreeg Nederland meer crises te verduren. De vlag dook plots regelmatig op bij demonstraties tegen het coronabeleid.

Steeds minder bij boeren

Volgens BBB-leider Caroline van der Plas kreeg de vlag daardoor opeens een heel andere lading. "Je kreeg echt wel dat anti-overheidsgevoel erbij. Mensen die vonden dat de overheid hen bedonderde." Door de lockdowns voelden sommige burgers zich volgens haar onrechtmatig behandeld of ze wilden zich niet laten vaccineren.

"Zij werden neergezet als de mensen die ons dood zouden maken met corona. De overheid luisterde niet", gaat ze verder. "Toen bleef je de vlag zien, steeds minder bij boeren, maar meer bij burgers die zich zorgen maakten over andere zaken."

'Heftig in de emoties'

"Die mensen zaten soms zo heftig in de emoties, dat ze mij ook niet vertrouwden", zegt Van der Plas. Ook de leider van 'boerenpartij' BBB werd in die tijd gezien als onderdeel van het probleem.

"In die tijd kwamen er ook veel dreigementen aan mijn adres binnen", vertelt ze. "Ik had geen idee waar het vandaan kwam. Ik voelde mij toen ook niet meer prettig om naar grote publieke bijeenkomsten te gaan."

'Iets negatiefs geworden'

Of de omgekeerde vlag in die tijd door andere groepen gekaapt werd van de protesterende boeren, wil Van der Plas niet zeggen. "Gekaapt is een beetje een lelijk woord. Maar de vlag is wel overgenomen."

"Op een gegeven moment gingen mensen, ook in mijn omgeving, de omgekeerde vlag associëren met de anti-overheidsgroepen", legt ze uit. "Een treurig, maar wel mooi symbool voor de wanhoop die er was, werd iets negatiefs, en dat is wel jammer."

'Wakker' worden

Een van de mensen met dat anti-overheidsgevoel tijdens de coronacrisis was Jurian Wols. Zijn frustratie werd aangewakkerd door de boerenprotesten: "Ik vond het goed dat mensen eindelijk eens wakker werden en op gingen staan tegen alles wat er gebeurde."

Wat hem toen vooral stoorde was dat hardwerkende boeren werden tegengewerkt, vertelt hij. "Zeker omdat ze vroeger veel werden gevraagd om te gaan investeren in hun bedrijf en uit te breiden, en nu juist gezegd wordt dat het niet goed gaat en de boeren moeten inkrimpen."

'Ik was pislink'

Jurian stond in die tijd met de omgekeerde vlag in de hand op viaducten. Ook schilderde hij een omgekeerde driekleur op zijn auto, met daarbij teksten als 'Great, Reset, Wake Up' en 'Liever honderd boeren in het land, dan één reset bij de hand'. Hij was naar eigen zeggen 'pislink' en droeg overal waar hij kwam een boerenzakdoek.

Zijn activisme werd niet overal even enthousiast ontvangen, merkte hij. "Veel mensen keken weg, omdat het confronterend is. Iedereen wil gewoon zijn eigen leven leiden. En al die onzin, of wat zij zien als onzin, daar willen ze geen interactie mee."

Gevoel van saamhorigheid

Hij werd volledig opgeslokt door de anti-overheidsbeweging en vond online een groep gelijkgestemden, waar hij ook regelmatig mee afsprak. "Ik voelde echt die saamhorigheid, van: we gaan samen knokken. Maar onbewust - realiseer ik me nu - ging het eigenlijk om de aandacht. Want je hoorde ergens bij, je kon meedoen."

Jurian kwam destijds net uit een burn-out en was daar nog niet echt van hersteld: "Negativiteit wordt gevoed met negativiteit, en het wordt alleen maar sterker. Het voelde voor mij allemaal een beetje als doorgestoken kaart. Er klopten gewoon heel veel dingen niet meer. En ik had zoiets van: hebben mensen nou niet het gevoel dat de dingen niet kloppen?"

'Er is maar één waarheid'

Hij ging op zoek naar meer informatie en raakte naar eigen zeggen in de war. Hij vertrouwde de overheid en media niet en kwam in een dubbelstrijd terecht. 2 jaar geleden gooide hij het roer om. "Toen viel bij mij het kwartje: er is maar één waarheid, en dat is die van mezelf. En die ligt in mij, en niet buiten mij. Toen is eigenlijk mijn zoektocht naar mezelf gestart."

Sindsdien probeert Jurian zo 'soeverein' of 'autonoom' mogelijk te leven. Door zelf te bepalen hoe hij leeft, eigen keuzes maken en niet afhankelijk te zijn van anderen. Hij stopte met werken voor de gemeente en ging hondentrainingen geven. Hij heeft geen tv meer, kijkt geen nieuws en probeert dicht bij zichzelf te blijven.

In connectie met de natuur

"Ik wil echt kunnen zijn wie ik wil zijn. Ik wil de connectie met de natuur terug en wat meer in de basis gaan leven", zegt hij over zijn nieuwe levensfilosofie. "Al die moderne dingen: het is leuk en makkelijk. maar het geeft mij niets extra's in het leven."

In de toekomst zou Jurian graag zijn eigen lap grond willen hebben om daar een huisje op te bouwen en een gemeenschap te stichten. "Ik wil de mensen terug in contact brengen met zichzelf, met elkaar en met de natuur. Dat probeer ik te doen door middel van hondentraining."

Geen geld voor soevereiniteit

Voorlopig kan Jurian nog niet als volledig autonome soeverein door het leven. Hij blijft op bepaalde vlakken afhankelijk van de overheid. "En ik ben nog niet zo ver in mijn hoofd. Ik weet nog niet hoe ik dat moet verwezenlijken. Ik heb de financiën niet. Want als je soeverein gaat leven, moet je alles zelf bekostigen. Als je je been breekt moet je alles zelf betalen."

"Ik zou dat heel graag willen, maar ik heb het geld niet", zegt hij. "Maar ik sta eigenlijk in de beginfase. En ik kan wel over de toekomst gaan nadenken, maar nu ben ik hier. Dus dan zou ik vergeten om in het nu te leven."

'Machine bepaalt ritme'

Rechtendocent aan de Rijksuniversiteit Groningen Luuk de Boer onderzoekt 'autonomen' en ziet het beeld dat Jurian schetst vaker terugkomen. "Het breed gedeelde gevoel is dat de Nederlandse overheid er niet meer voor ons is, maar dat wij er voor de overheid zijn."

Hij vergelijkt het met de industriële revolutie. "Als je voor die revolutie iets wilde maken, pakte je een hamer of schaar als je die nodig had. Maar met de komst van de lopende band bepaalt de machine wanneer jij als mens iets doet." Zo kan het nu, met alle nieuwe technologieën, volgens hem ook voelen.

Van overheid afhankelijk

Mensen hebben het idee dat ze geen controle meer hebben over hun leven, ziet de onderzoeker. "'Wij als boeren zijn niet langer meester over ons eigen leven' of 'wij als soevereinen zijn niet langer meester over ons eigen leven'. Maar die autonomie is ons wel beloofd."

Wat ook meespeelt, is dat mensen financieel afhankelijker zijn geworden van wet- en regelgeving van de overheid, waar ze zelf geen inspraak op hebben. "Al die afhankelijkheidsrelaties schuren eigenlijk een beetje met de belofte van vrijheid en zelfbeschikking. En die frictie creëert op een gegeven moment meerdere crises, zoals de boerencrisis, en dat komt op een gegeven moment tot een uitbarsting."

Radicalisering van soevereinen

In Nederland zijn er tienduizenden aanhangers van het soevereine gedachtengoed. Veruit de meesten van hen vinden de overheid onrechtmatig, maar kiezen ervoor om zich wel aan wetten en regels te houden. Zij kiezen niet voor geweld en willen niet de democratische rechtsorde ondermijnen.

Maar er zijn ook soevereinen die zich wel helemaal afkeren van de overheid, waarbij ze ook geen geweld lijken te schuwen. Zo werd afgelopen jaar voor het eerst een groep soevereinen opgepakt op verdenking van lidmaatschap van een terroristische organisatie. Zij geloven dat een gewelddadige confrontatie met de overheid uiteindelijk onvermijdelijk zal zijn.

'Geweld maakt het alleen maar erger'

Jurian ziet zichzelf ook als soeverein maar voelt naar eigen zeggen niets voor het plegen van geweld. "Als ik zou moeten gaan knokken en ik zou een wapen moeten pakken, dan maak ik het alleen maar erger."

Bij een volgende crisis wil hij niet meer mee in die negativiteit: "Het allereerste wat ik dan ga doen, is dicht bij mezelf blijven. En kijken wat echt noodzakelijk is voor mij en van daaruit kijken wat er mag gebeuren voor de mensen om mij heen. Wat we kunnen doen om de saamhorigheid behouden. En eigenlijk vanuit licht en liefde gaan leven, zonder boosheid, wrok, agressie, jaloezie en al die dingen."

Bijna 20.000 Oekraïense kinderen zijn sinds de invasie door de Russen ontvoerd. President Zelensky wil geen vredesakkoord voordat alle gedeporteerde burgers teruggekeerd zijn, terwijl Rusland ontkent. "Ze beroven ons van onze toekomst."

Twee van deze kinderen zijn Veronika en Sasha. Hun verhaal wordt verteld in de documentaire 'After The Rain: Putin's Stolen Children Come Home' van de Brits-Oekraïense regisseur Sarah McCarthy. "Sasha werd als kleuter bij een Russische controlepost van haar vader gescheiden", vertelt McCarthy.

Ontvoerd op zomerkamp

"Haar vader kwam in een detentiekamp terecht en Sasha belandde met haar broertjes en zusjes in een tehuis in Moskou. Na zijn vrijlating moest haar vader zelf uitzoeken waar zijn kinderen waren. Ook Veronika, de dochter van een Oekraïense soldaat, werd gedeporteerd."

''Ze namen ons mee naar een soort kamp in Rusland. De politie pakte onze telefoons af. Ik huilde constant, omdat ik bang was dat ik mijn familie nooit meer zou zien'', vertelt Veronika in de film. McCarthy, die zelf een Oekraïense moeder heeft, reist met haar documentaire nu de wereld rond om zoveel mogelijk mensen te laten zien wat er gebeurt. "Dit is de keiharde realiteit voor duizenden Oekraïense gezinnen."

Nieuwe identiteit

Inmiddels zijn er 1.247 kinderen teruggehaald, vertelt Darya Gerasymchuk. Zij is kinderrechtencommissaris en adviseur van president Zelensky. "Maar van heel veel kinderen weten we nog niet waar ze zijn. Ze zijn ondergebracht bij Russische pleeggezinnen en hebben een nieuwe naam en identiteit gekregen.''

Het is heel moeilijk om te achterhalen waar de kinderen zich bevinden. ''Vaak begint het met een tip van een ouder, of beelden op Russische televisie waarin kinderen te zien zijn bij adopties of heropvoedingsprogramma's'', zegt Gerasymchuk. ''Ook Amerikaanse satellietbeelden hielpen bij het opsporen van kinderen. Maar de financiering van dat programma is inmiddels stopgezet door de Trump-regering."

Rusland ontkent

Zodra duidelijk is waar een kind zich bevindt, wordt er door de organisatie Save Ukraine contact opgenomen met de familie. Deze organisatie is opgericht door Mykola Kuleba, voormalig kinderombudsman van Oekraïne, en werkt om de kinderen terug te halen.

Meestal gaat er dan een moeder of oma met een medewerker op pad naar Rusland of bezet gebied, via veilige routes zoals Polen, Wit-Rusland of Turkije. Met juridische stappen, onderhandelingen of persoonlijke contacten wordt dan geprobeerd om het kind vrij te krijgen.

'Genocide op ons volk'

En dat is niet eenvoudig, vervolgt Gerasymchuck. "Want Rusland erkent zelden dat er sprake is van ontvoering en werkt vrijwel nooit actief mee aan terugkeer. Het belangrijkste doel van de ontvoering van Oekraïense kinderen door de Russen is de genocide op het Oekraïense volk. Door het Oekraïense volk kinderen te ontnemen, proberen de Russen ons van onze toekomst te beroven."

Voor Sasha en Veronika liep het goed af. Sasha woont nu in Letland, en Veronika is terug in Kyiv. Ze hebben inmiddels beiden getuigd bij het Internationaal Strafhof. Maar veel kinderen komen getraumatiseerd terug en zijn geïndoctrineerd door Russische propaganda. Duizenden kinderen zijn nog altijd vermist.

Voorwaarde voor vrede

De vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne verlopen moeizaam. Voor Oekraïne is de terugkeer van alle gedeporteerde burgers, met als prioriteit de ontvoerde kinderen, een belangrijke voorwaarde voor een akkoord. President Zelensky is stellig: alle kinderen moeten terug zijn voordat er serieus over vrede kan worden gepraat.

Het onderwerp stond bovenaan de Oekraïense agenda tijdens de besprekingen in Saoedi-Arabië eind vorige maand. Volgens de Amerikanen gold de terugkeer van de kinderen als een eerste stap om vertrouwen op te bouwen tussen de partijen, maar ook dat lijkt nog ver weg.

Meer steun nodig

Darya Gerasymchuk hoopt dat de aanklacht van het Internationaal Strafhof in het vredesproces een verschil kan maken. "De arrestatiebevelen tegen president Poetin en zijn commissaris voor de kinderrechten Maria Lvova-Belova waren historisch", zegt ze.

"Ze erkenden niet alleen het oorlogsmisdrijf van kinderontvoering, maar ook het bredere patroon van genocide: het systematisch overbrengen van Oekraïense kinderen naar Russische gezinnen.''

Juridische druk

''Hopelijk zet dit juridische druk op Rusland en helpt het ons om meer kinderen terug te krijgen. De wereld ziet nu zwart-op-wit wat wij al lang weten: wat Rusland 'redding' noemt, is in werkelijkheid gedwongen deportatie'', zegt Gerasymchuk.

Ze is ook blij met de internationale coalitie Bring Kids Back UA, een gezamenlijk initiatief van Oekraïne en Canada, waar inmiddels 41 landen aan deelnemen. "Maar we hebben meer steun nodig. Alleen met internationale druk en sancties krijgen we beweging. De terugkeer van deze kinderen is voor ons essentieel", benadrukt ze. "Zolang zij niet thuis zijn, is vrede onmogelijk."