De omgekeerde vlag werd 5 jaar geleden hét symbool van verzet in Nederland. Wat begon in de regio, vond in de coronacrisis een hele andere voedingsbodem. "Gekaapt is een beetje een lelijk woord. Maar de vlag is wel overgenomen."

De eerste boerenprotesten waren eind 2019, maar in de jaren erna kreeg Nederland meer crises te verduren. De vlag dook plots regelmatig op bij demonstraties tegen het coronabeleid.

Steeds minder bij boeren

Volgens BBB-leider Caroline van der Plas kreeg de vlag daardoor opeens een heel andere lading. "Je kreeg echt wel dat anti-overheidsgevoel erbij. Mensen die vonden dat de overheid hen bedonderde." Door de lockdowns voelden sommige burgers zich volgens haar onrechtmatig behandeld of ze wilden zich niet laten vaccineren.

"Zij werden neergezet als de mensen die ons dood zouden maken met corona. De overheid luisterde niet", gaat ze verder. "Toen bleef je de vlag zien, steeds minder bij boeren, maar meer bij burgers die zich zorgen maakten over andere zaken."

'Heftig in de emoties'

"Die mensen zaten soms zo heftig in de emoties, dat ze mij ook niet vertrouwden", zegt Van der Plas. Ook de leider van 'boerenpartij' BBB werd in die tijd gezien als onderdeel van het probleem.

"In die tijd kwamen er ook veel dreigementen aan mijn adres binnen", vertelt ze. "Ik had geen idee waar het vandaan kwam. Ik voelde mij toen ook niet meer prettig om naar grote publieke bijeenkomsten te gaan."

'Iets negatiefs geworden'

Of de omgekeerde vlag in die tijd door andere groepen gekaapt werd van de protesterende boeren, wil Van der Plas niet zeggen. "Gekaapt is een beetje een lelijk woord. Maar de vlag is wel overgenomen."

"Op een gegeven moment gingen mensen, ook in mijn omgeving, de omgekeerde vlag associëren met de anti-overheidsgroepen", legt ze uit. "Een treurig, maar wel mooi symbool voor de wanhoop die er was, werd iets negatiefs, en dat is wel jammer."

'Wakker' worden

Een van de mensen met dat anti-overheidsgevoel tijdens de coronacrisis was Jurian Wols. Zijn frustratie werd aangewakkerd door de boerenprotesten: "Ik vond het goed dat mensen eindelijk eens wakker werden en op gingen staan tegen alles wat er gebeurde."

Wat hem toen vooral stoorde was dat hardwerkende boeren werden tegengewerkt, vertelt hij. "Zeker omdat ze vroeger veel werden gevraagd om te gaan investeren in hun bedrijf en uit te breiden, en nu juist gezegd wordt dat het niet goed gaat en de boeren moeten inkrimpen."

'Ik was pislink'

Jurian stond in die tijd met de omgekeerde vlag in de hand op viaducten. Ook schilderde hij een omgekeerde driekleur op zijn auto, met daarbij teksten als 'Great, Reset, Wake Up' en 'Liever honderd boeren in het land, dan één reset bij de hand'. Hij was naar eigen zeggen 'pislink' en droeg overal waar hij kwam een boerenzakdoek.

Zijn activisme werd niet overal even enthousiast ontvangen, merkte hij. "Veel mensen keken weg, omdat het confronterend is. Iedereen wil gewoon zijn eigen leven leiden. En al die onzin, of wat zij zien als onzin, daar willen ze geen interactie mee."

Gevoel van saamhorigheid

Hij werd volledig opgeslokt door de anti-overheidsbeweging en vond online een groep gelijkgestemden, waar hij ook regelmatig mee afsprak. "Ik voelde echt die saamhorigheid, van: we gaan samen knokken. Maar onbewust - realiseer ik me nu - ging het eigenlijk om de aandacht. Want je hoorde ergens bij, je kon meedoen."

Jurian kwam destijds net uit een burn-out en was daar nog niet echt van hersteld: "Negativiteit wordt gevoed met negativiteit, en het wordt alleen maar sterker. Het voelde voor mij allemaal een beetje als doorgestoken kaart. Er klopten gewoon heel veel dingen niet meer. En ik had zoiets van: hebben mensen nou niet het gevoel dat de dingen niet kloppen?"

'Er is maar één waarheid'

Hij ging op zoek naar meer informatie en raakte naar eigen zeggen in de war. Hij vertrouwde de overheid en media niet en kwam in een dubbelstrijd terecht. 2 jaar geleden gooide hij het roer om. "Toen viel bij mij het kwartje: er is maar één waarheid, en dat is die van mezelf. En die ligt in mij, en niet buiten mij. Toen is eigenlijk mijn zoektocht naar mezelf gestart."

Sindsdien probeert Jurian zo 'soeverein' of 'autonoom' mogelijk te leven. Door zelf te bepalen hoe hij leeft, eigen keuzes maken en niet afhankelijk te zijn van anderen. Hij stopte met werken voor de gemeente en ging hondentrainingen geven. Hij heeft geen tv meer, kijkt geen nieuws en probeert dicht bij zichzelf te blijven.

In connectie met de natuur

"Ik wil echt kunnen zijn wie ik wil zijn. Ik wil de connectie met de natuur terug en wat meer in de basis gaan leven", zegt hij over zijn nieuwe levensfilosofie. "Al die moderne dingen: het is leuk en makkelijk. maar het geeft mij niets extra's in het leven."

In de toekomst zou Jurian graag zijn eigen lap grond willen hebben om daar een huisje op te bouwen en een gemeenschap te stichten. "Ik wil de mensen terug in contact brengen met zichzelf, met elkaar en met de natuur. Dat probeer ik te doen door middel van hondentraining."

Geen geld voor soevereiniteit

Voorlopig kan Jurian nog niet als volledig autonome soeverein door het leven. Hij blijft op bepaalde vlakken afhankelijk van de overheid. "En ik ben nog niet zo ver in mijn hoofd. Ik weet nog niet hoe ik dat moet verwezenlijken. Ik heb de financiën niet. Want als je soeverein gaat leven, moet je alles zelf bekostigen. Als je je been breekt moet je alles zelf betalen."

"Ik zou dat heel graag willen, maar ik heb het geld niet", zegt hij. "Maar ik sta eigenlijk in de beginfase. En ik kan wel over de toekomst gaan nadenken, maar nu ben ik hier. Dus dan zou ik vergeten om in het nu te leven."

'Machine bepaalt ritme'

Rechtendocent aan de Rijksuniversiteit Groningen Luuk de Boer onderzoekt 'autonomen' en ziet het beeld dat Jurian schetst vaker terugkomen. "Het breed gedeelde gevoel is dat de Nederlandse overheid er niet meer voor ons is, maar dat wij er voor de overheid zijn."

Hij vergelijkt het met de industriële revolutie. "Als je voor die revolutie iets wilde maken, pakte je een hamer of schaar als je die nodig had. Maar met de komst van de lopende band bepaalt de machine wanneer jij als mens iets doet." Zo kan het nu, met alle nieuwe technologieën, volgens hem ook voelen.

Van overheid afhankelijk

Mensen hebben het idee dat ze geen controle meer hebben over hun leven, ziet de onderzoeker. "'Wij als boeren zijn niet langer meester over ons eigen leven' of 'wij als soevereinen zijn niet langer meester over ons eigen leven'. Maar die autonomie is ons wel beloofd."

Wat ook meespeelt, is dat mensen financieel afhankelijker zijn geworden van wet- en regelgeving van de overheid, waar ze zelf geen inspraak op hebben. "Al die afhankelijkheidsrelaties schuren eigenlijk een beetje met de belofte van vrijheid en zelfbeschikking. En die frictie creëert op een gegeven moment meerdere crises, zoals de boerencrisis, en dat komt op een gegeven moment tot een uitbarsting."

Radicalisering van soevereinen

In Nederland zijn er tienduizenden aanhangers van het soevereine gedachtengoed. Veruit de meesten van hen vinden de overheid onrechtmatig, maar kiezen ervoor om zich wel aan wetten en regels te houden. Zij kiezen niet voor geweld en willen niet de democratische rechtsorde ondermijnen.

Maar er zijn ook soevereinen die zich wel helemaal afkeren van de overheid, waarbij ze ook geen geweld lijken te schuwen. Zo werd afgelopen jaar voor het eerst een groep soevereinen opgepakt op verdenking van lidmaatschap van een terroristische organisatie. Zij geloven dat een gewelddadige confrontatie met de overheid uiteindelijk onvermijdelijk zal zijn.

'Geweld maakt het alleen maar erger'

Jurian ziet zichzelf ook als soeverein maar voelt naar eigen zeggen niets voor het plegen van geweld. "Als ik zou moeten gaan knokken en ik zou een wapen moeten pakken, dan maak ik het alleen maar erger."

Bij een volgende crisis wil hij niet meer mee in die negativiteit: "Het allereerste wat ik dan ga doen, is dicht bij mezelf blijven. En kijken wat echt noodzakelijk is voor mij en van daaruit kijken wat er mag gebeuren voor de mensen om mij heen. Wat we kunnen doen om de saamhorigheid behouden. En eigenlijk vanuit licht en liefde gaan leven, zonder boosheid, wrok, agressie, jaloezie en al die dingen."