Sinds de aanval van Rusland op Oekraïne houdt de NAVO via AWACS-vliegtuigen de oostflank van Europa in de gaten. Sinds kort vliegen ze ook boven de Baltische Zee om sabotage van datakabels te voorkomen. EenVandaag ging mee met zo'n AWACS-missie.

Het is vijf uur 's ochtends en het is het nog donker op de NAVO-basis in het Duitse Geilenkirchen, net over de grens bij het Limburgse Brunssum. Met een zaklamp inspecteert een vliegtuigtechnicus de motoren en het landingsgestel van een van de veertien AWACS-radarvliegtuigen. Een multinationale bemanning maakt zich klaar voor deze vlucht richting Polen.

NAVO's ogen en oren in de lucht

De AWACS-toestellen zijn de oren en ogen in de lucht van de NAVO. Plaatsvervangend commandant van de vliegbasis Henk* legt uit wat het 'Airborne Warning and Control System' (AWACS) precies inhoudt. "De radar kan 500 kilometer ver kijken en heeft ook mogelijkheden om specifiek in te zoomen." Daarnaast zijn het de enige bemande vliegtuigen die direct onder de NAVO vallen, voegt Henk toe.

Vanaf 10 kilometer hoogte speurt de radar naar verdachte vliegtuigen, schepen of luchtverdedigingssystemen. Vooral Russische toestellen worden in de gaten gehouden, en toestellen die hun transponder - een elektronisch apparaat dat een boodschap uitzendt - hebben uitgeschakeld waardoor ze zich niet identificeren.

Van de oostflank tot aan de Baltische Zee

Sinds de annexatie van de Krim in 2014 houden de AWACS-toestellen voornamelijk de oostflank in de gaten. Door de grootschalige inval in Oekraïne in 2022 is dit toezicht nog meer aangescherpt.

"De dreiging van Rusland is de afgelopen tijd steeds groter geworden en dus is de beveiliging van ons luchtruim cruciaal", vertelt plaatsvervangend commandant Henk. Volgens hem werkt het ook als afschrikking van de Russen. "Hierdoor laat je aan je bondgenoten aan de oostgrens zien dat we voor hen klaar staan."

Hoe de NAVO met AWACS-vliegtuigen dreiging vanuit Rusland tegengaat

Vanuit de lucht observeren

Ondanks de focus op de oostelijke grenzen van Europa moet je altijd breed blijven kijken, voegt Henk toe. Door recente sabotagepogingen op de Baltische Zee, wordt daar nu ook naartoe gevlogen. "Vanuit de lucht kunnen wij observeren welke schepen daar varen. Wij kunnen dat doorgeven aan andere schepen die daar ter plekke polshoogte kunnen nemen."

Aan boord van deze NAVO-vlucht zijn zo'n dertig NAVO-militairen van zo'n tien verschillende nationaliteiten, waaronder ook Nederlanders. De bemanning ziet op hun beeldscherm waar alle verzamelde informatie van de radar samenkomt. Wat ze precies op de radarbeelden zien, mogen de militairen niet vertellen. Dat is geheime informatie die volgens hen de vijand alleen maar wijzer zou kunnen maken.

Geclassificeerde informatie

Alle informatie wordt direct versleuteld en gedeeld met grondstations van de NAVO en eventueel met gevechtstoestellen. Dit AWACS-toestel kan namelijk ook het commando voeren over gevechtseenheden. Als er iets aan de hand is, kunnen die vliegtuigen er direct op af vliegen.

"We hebben net een Russisch vliegtuig zien opstijgen vanuit Kaliningrad, dat trekt natuurlijk onze aandacht. Maar we gaan ons pas zorgen maken als veel vliegtuigen massaal opstijgen", vertelt commandant van de missie Bruce.

Bekijk ook

Voelbare dreiging

In de cockpit gaat plotseling een alarm af. "We worden gejamd", roept piloot Steven. De systemen van dit vliegtuig zijn er tegen bestand, maar de piloot legt uit dat Rusland probeert om het vliegverkeer te verstoren door middel van 'gps-jamming'. Vooral de burgerluchtvaart heeft daar last van. Dat komt omdat AWACS-toestellen beter beschermd zijn tegen dit soort aanvallen.

"Ons belangrijkste wapen is afstand. Omdat onze radar heel ver kan kijken zien we gevaar al van ver aankomen, dus blijven we uit de buurt", voegt de piloot toe.

Eenheid en solidariteit uitstralen

Volgens directeur Anna van Zoest van denktank de Atlantische Commissie zijn deze NAVO-missies cruciaal.

"Ze stralen eenheid en solidariteit uit met een bemanning van verschillende NAVO-bondgenoten en met de letters NATO op de zijkant. Dat stuurt een ontzettend krachtige boodschap uit naar bondgenoten, maar ook naar tegenstanders. Want iedereen ziet dat de NAVO aanwezig is en ons beschermt."

*In het artikel zijn alleen de voornamen van de piloten gebruikt vanwege privacyredenen.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.