"Brandt dit licht, dan koppen dicht." Het bordje boven de deur van Hanso Idzerda was duidelijk, toen hij precies 100 jaar geleden de eerste Nederlandse radio-uitzending maakte. Met daarin iets heel bijzonders: de allereerste jingle ter wereld.

Met de uitzending van de Friese radiopionier Idzerda, op 6 november 1919 was ook de eerste Nederlandse omroep officieel geboren. De studio- en zendapparatuur maakte zijn eigen bedrijfje, de NRI (Nederlandse Radio Industrie). Idzerda kondigde zijn radio-uitzending aan in de krant.

De advertentie waarin Idzerda zijn radio-programma aankondigde
Bron: Beeld en Geluid
De advertentie waarin Idzerda zijn radioprogramma aankondigde

Allereerste jingle ter wereld

In de uitzending maakte hij gebruik van een andere nieuwigheid: de allereerste jingle ter wereld. Hij gebruikte er een speeldoosje voor. Maar juist die jingle leek een tijd lang zoek.

Benno Roozen is oud-radiojournalist en runt samen met partner-in-crime Jelle Boonstra een verzamelwebsite voor jingles. Hij verzamelt alle radiojingles en tunes die er maar te vinden zijn. Eentje had hij nog niet in zijn verzameling: die van het radioprogramma van Idzerda. Eén opname was Roozen bekend. "Uit 1939, 20 jaar na het eerste radioprogramma. In het krakende fragment legt Idzerda uit hoe hij de speeldoos gebruikt."

Lange tijd kwijt

De tune kwam uit een speeldoos 'zo groot als een sigarenkistje', vertelt Roozen. "Een houtje kastje waardoor er een mooi, vol geluid uit komt zodra je het opent. Uit het speeldoosje komen drie melodietjes. Eén daarvan gebruikte Idzerda standaard als opening van zijn radioprogramma." Die melodie was een liedje uit 'Die Dollarprinzessin', een operette van Leo Fall.

Er was Roozen veel aan gelegen om juist ook deze jingle digitaal voor het nageslacht te bewaren. Daarom zocht hij contact met Tobias Idzerda, de kleinzoon van Hanso. Hij bleek de speeldoos van zijn grootvader nog in bezit te hebben, hoewel hij die wel lange tijd kwijt was.

De speeldoos
Bron: EenVandaag
De speeldoos van Hanso Idzerda.

Voor eeuwig vastgelegd

"We vonden het terug in het appartement van mijn vader nadat hij was overleden", vertelt de inmiddels 52-jarige kleinzoon. "Aanvankelijk deed hij het niet en stond het op tafel terwijl wij dozen aan het sjouwen waren. 20 minuten later begon het opeens te spelen. Dat was een bijzonder moment." Op het verzoek van Roozen om mee te werken aan het digitaliseren van de melodie zei Tobias Idzerda volmondig ja.

info

Hanso Idzerda: 'Een echte pionier'

Hanso Idserda was een vastberaden Friese ondernemer en wiskundige (1885) die wist waar hij mee bezig was en voortdurend zocht naar technologische vernieuwing. Zijn onbedwingbare nieuwsgierigheid kostte hem tragisch genoeg aan het eind van de oorlog zelfs het leven. De Duitsers schoten hem dood toen hij na een eerdere waarschuwing toch op zoek ging naar granaatstukken van een V2-raket die na een mislukte lancering vlakbij Scheveningen waren terecht gekomen.

Zo werd de eerste radiojingle ooit toch nog voor de eeuwigheid vastgelegd. En de speeldoos? Die wordt na alle festiviteiten rondom '100 jaar radio' tentoongesteld in Rijksmuseum Boerhaave in Leiden, samen met het beroemde bordje van boven de deur. De originele zender die Hanso Idzerda eigenhandig bouwde is te zien bij Beeld en Geluid in Hilversum. De radio-afdeling daar zou het speeldoosje dolgraag in bezit hebben. "Maar het is niet te koop", zegt kleinzoon Tobias stellig.

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.