"Brandt dit licht, dan koppen dicht." Het bordje boven de deur van Hanso Idzerda was duidelijk, toen hij precies 100 jaar geleden de eerste Nederlandse radio-uitzending maakte. Met daarin iets heel bijzonders: de allereerste jingle ter wereld.

Met de uitzending van de Friese radiopionier Idzerda, op 6 november 1919 was ook de eerste Nederlandse omroep officieel geboren. De studio- en zendapparatuur maakte zijn eigen bedrijfje, de NRI (Nederlandse Radio Industrie). Idzerda kondigde zijn radio-uitzending aan in de krant.

Bron: Beeld en Geluid

Allereerste jingle ter wereld

In de uitzending maakte hij gebruik van een andere nieuwigheid: de allereerste jingle ter wereld. Hij gebruikte er een speeldoosje voor. Maar juist die jingle leek een tijd lang zoek.

Benno Roozen is oud-radiojournalist en runt samen met partner-in-crime Jelle Boonstra een verzamelwebsite voor jingles. Hij verzamelt alle radiojingles en tunes die er maar te vinden zijn. Eentje had hij nog niet in zijn verzameling: die van het radioprogramma van Idzerda. Eén opname was Roozen bekend. "Uit 1939, 20 jaar na het eerste radioprogramma. In het krakende fragment legt Idzerda uit hoe hij de speeldoos gebruikt."

Lange tijd kwijt

De tune kwam uit een speeldoos 'zo groot als een sigarenkistje', vertelt Roozen. "Een houtje kastje waardoor er een mooi, vol geluid uit komt zodra je het opent. Uit het speeldoosje komen drie melodietjes. Eén daarvan gebruikte Idzerda standaard als opening van zijn radioprogramma." Die melodie was een liedje uit 'Die Dollarprinzessin', een operette van Leo Fall.

Er was Roozen veel aan gelegen om juist ook deze jingle digitaal voor het nageslacht te bewaren. Daarom zocht hij contact met Tobias Idzerda, de kleinzoon van Hanso. Hij bleek de speeldoos van zijn grootvader nog in bezit te hebben, hoewel hij die wel lange tijd kwijt was.

Bron: EenVandaag

Voor eeuwig vastgelegd

"We vonden het terug in het appartement van mijn vader nadat hij was overleden", vertelt de inmiddels 52-jarige kleinzoon. "Aanvankelijk deed hij het niet en stond het op tafel terwijl wij dozen aan het sjouwen waren. 20 minuten later begon het opeens te spelen. Dat was een bijzonder moment." Op het verzoek van Roozen om mee te werken aan het digitaliseren van de melodie zei Tobias Idzerda volmondig ja.

Zo werd de eerste radiojingle ooit toch nog voor de eeuwigheid vastgelegd. En de speeldoos? Die wordt na alle festiviteiten rondom '100 jaar radio' tentoongesteld in Rijksmuseum Boerhaave in Leiden, samen met het beroemde bordje van boven de deur. De originele zender die Hanso Idzerda eigenhandig bouwde is te zien bij Beeld en Geluid in Hilversum. De radio-afdeling daar zou het speeldoosje dolgraag in bezit hebben. "Maar het is niet te koop", zegt kleinzoon Tobias stellig.

Hulpverleners zijn hard bezig overlevenden te redden in Myanmar na de aardbeving. Ook een Nederlands team met reddingshonden staat klaar om het land, dat midden in een burgeroorlog zit, te helpen. "Ter plaatsen zullen we zien met wie we gaan samenwerken."

De eerste raket van de Duitse start-up Isar Aerospace wordt morgen in het noorden van Noorwegen gelanceerd. Als deze slaagt, is het de eerste keer dat een raket vanuit West-Europa in een baan om de aarde wordt geschoten. "Dit is belangrijk voor Europa."

Isar Aerospace is een van de eerste Europese commerciële bedrijven die zich bezighoudt met het bouwen van raketten, vertelt deputy director van het Netherlands Space Office (NSO), Joost Carpay. Europa loopt, vergeleken met Amerika, achter op dit gebied. "Maar nu lijkt er een gat in de markt te zijn waarin een paar commerciële bedrijven springen."

'Mooie ontwikkeling'

"Dit zijn mooie ontwikkelingen voor Europa", benadrukt Carpay. Volgens hem is het belangrijk dat we vanaf ons eigen grondgebied kunnen lanceren. Hij vindt het daarom goed dat het commerciële bedrijf Isar Aerospace, dat de intentie heeft om de Europese concurrent van het Amerikaanse SpaceX te worden, een risico neemt.

"Je ziet dat er op het moment minstens vier bedrijven bezig zijn met het ontwikkelen van raketten", vertelt hij. "En daar wordt dus ook in geïnvesteerd, soms door overheden maar dan zonder de ontwikkeling te sturen. Dus alleen met financiering." Ook zijn er private investeerders die steeds meer interesse tonen. En als de testlancering morgen succesvol blijkt, zal die belangstelling alleen maar groter worden, voorspelt Carpay.

Onafhankelijkheid voor Europa

Deze nieuwe ontwikkelingen zijn van groot belang voor Europa. Het is volgens de deputy director belangrijk om onafhankelijk te zijn, van wie dan ook: "Ruimtevaart is strategisch van groot belang. We willen zelf kunnen bepalen welke satellieten we wanneer waarnaartoe lanceren en dat moeten we in eigen hand hebben."

"Dit bedrijf ziet dus een markt naast SpaceX, ook omdat zij een kleine raket hebben. Die heeft SpaceX niet. Dus het is ook een kwestie van marktkansen zien."

Meer raketten en lanceerbases

Maar wat moet er eigenlijk nog gebeuren voordat we op grote schaal dit soort raketten kunnen lanceren, zodat we écht kunnen concurreren met SpaceX van Elon Musk? "Het belangrijkste is het ontwikkelen van de raketten en een lanceerbasis", antwoordt Carpay.

Hij vertelt dat in het ontwikkelen van zulke bases al grote stappen worden gezet. "Er zijn al een aantal in Europa die voor de wat kleinere raketten geschikt zijn. En onze Spaceport in Frans Guiana wordt ook voor die kleinere raketten klaargemaakt." Het is op dit moment een kwestie van de ontwikkelingen blijven stimuleren, stelt hij.

'Het blijft een uitdaging'

Maar wat als het morgen dan toch misgaat? "Het blijft een uitdaging", antwoordt Carpay. "Maar ik denk ook dat het bedrijf daar zelf rekening mee houdt. Het blijft altijd een risico, zeker omdat de raket nog nooit gevlogen heeft."

Wel is hij ervan overtuigd dat Isar Aerospace het proces grondig heeft aangepakt. En mocht het toch fout gaan, dan is het een goede les. "Dat betekent alleen maar dat de kans dat het de volgende keer goed gaat, groter is."

Lancering over 1 à 2 jaar

Gaat de testlancering morgen wel goed, dan komt een echte lancering sneller dan gedacht om de hoek kijken, denkt Carpay. "Ik zag dat ze hun eerste lanceringen in 2028 verkocht hebben. Maar als het morgen goed blijkt te gaan dan weet ik zeker dat we al eerder kunnen zeggen dat hij klaar is voor ontwikkeling."

"Dus laten we zeggen, dan verwacht ik dat binnen 1 of 2 jaar echt ook de markt het vertrouwen heeft in de raket om lanceringen in te kopen."

Sneller en wendbaarder dan ESA

Ook de European Space Agency (ESA), de Europese variant van de NASA, is al 10 jaar bezig met de bouw van raketten. Waarom duurt het daar veel langer dan wanneer een commercieel bedrijf een poging waagt?

"Die bedrijven zijn vaak wat sneller en wendbaarder dan de ESA", weet de deputy director. "Bij de ESA moeten 23 lidstaten beslissingen nemen."

Kleine raket

Maar ook het gewicht dat de raket van Isar Aerospace heeft, maakt het makkelijker voor het bedrijf om snel een raket te bouwen. "Het is een kleine die precies onder de gewichtsklasse zit van de raketten die ESA heeft ontwikkeld. Dus hij is speciaal voor de wat kleinere satellieten", legt Carpay uit.

"Normaal lanceren we met één raket een heleboel tegelijk. Maar met een kleinere raket gaat het met één of twee tegelijk." Ook hoeven de kleinere satellieten van de Duitse start-up niet te wachten tot ze met een grotere raket mee kunnen, vertelt de expert. "En dat maakt het heel interessant."