Streng, gedisciplineerd, degelijk. Vraag bekenden naar een typering van VVD'er Eelco Heinen en de rode draad wordt snel duidelijk. De nieuwe minister van Financiën laat zich niet makkelijk aan de kant zetten. "Hij kon af en toe wel heel streng kijken."

Eelco Heinens claim to fame kwam in februari 2021. Als onbekend kandidaat-Kamerlid haalde hij de landelijke media door zijn tweede zoon eigenhandig ter wereld te brengen, in de auto op de vluchtstrook. Het ziekenhuis werd niet gehaald, de bevalling ging te snel. Het gebeurde tijdens een coronalockdown, de avondklok was van kracht.

'Pietje precies'

Saillant en veelzeggend detail; toen de bevalling begon, nam Heinen eerst even de tijd om de 'eigen verklaring avondklok' formulieren in te vullen. Het tekent de man, zeggen de bekenden die we spreken. "Je zou denken, plankgas naar het ziekenhuis", zegt Pieter Grinwis (CU).

"Hij is een pietje precies. Hij heeft zijn zaakjes graag op orde", voegt oud-Kamerlid Henk Nijboer toe. "In alle eerlijkheid, hij is wel iemand die van de regels is", geeft ook vriend en VVD-fractiegenoot Silvio Erkens toe.

Bezuinigingsbijbel

Nijboer had natuurlijk liever een progressief kabinet gezien. "Maar als je een rechts kabinet wil hebben dan snap ik goed dat Eelco Heinen op de schatkist past", zegt voormalig Tweede Kamerlid voor GroenLinks/PvdA Nijboer. Hij kent de nieuwe minister van financiën al van voor dat hij politiek actief werd. Ook toen was de liefde voor de cijfertjes er al.

"14 jaar geleden werkten we allebei op het ministerie van Financiën. Eelco Heijnen zat bij de Inspectie Rijks Financiën, de IRF zoals dat heet, dat is de afdeling die alle begrotingen van ministeries doorkamt om te zien waar er bezuinigd kan worden. De bezuinigingsbijbel wordt dat genoemd."

Snelle tegenvallers

Die kennis komt hem nu goed van pas. Om de overheidsfinanciën op de rails te krijgen, moest er in het hoofdlijnenakkoord en bijbehorende budgettaire bijlage, flink worden bezuinigd. Maar de inkt was nog niet droog of nieuwe tegenvallers dienden zich aan.

Zo moeten van de rechter de zogenaamde BOX 3-spaarders worden gecompenseerd voor te veel betaalde belasting. Kosten: 4 miljard euro. Verder was de verkoop van een deel van netbeheerder Tennet in Duitsland al ingeboekt. Die verkoop gaat niet door. Tegenvaller: 1,6 miljard euro. Nog meer bezuinigen dus.

Oppas van Wiebes

Tijdens zijn hoorzitting liet Heinen zich nog niet in de kaarten kijken. Hij wilde niets zeggen over waar extra bezuinigingen te halen zijn. Maar volgens Nijboer heeft hij die lijstjes al lang en breed klaar liggen. "Hij slaapt met die bezuinigingsbijbel onder zijn hoofdkussen. Als hij wakker wordt 's ochtends kan hij zo laten zien waar er bespaard kan worden."

Tweede Kamerlid Pieter Grinwis, de financieel expert van de ChristenUnie-fractie, leerde Heinen kennen bij de kabinetsformatie voor Rutte III in 2017. "Ik zat daar samen met Eric Wiebes van de VVD, Pieter Omtzigt - toen nog van het CDA - en Steven van Weyenberg van D66. En naast Eric Wiebes zat een medewerker, die heel streng kon kijken en soms een beetje chagrijnig werd als er te veel geld werd uitgegeven. Dat was Eelco Heijnen."

Gevoel voor humor

Heinen zat daar om Wiebes in de gaten te houden, zodat die niet te veel weg gaf. "Hij kon af en toe wel heel streng kijken. Dat is mij bijgebleven van toen en later hebben we er gewoon nog eens smakelijk om gelachen."

Naast zijn strengheid en discipline is zijn gevoel voor humor zijn meest genoemde eigenschap. "Hij heeft een heel goed gevoel voor humor, vaak ook ten koste van zichzelf", vertelt Erkens. Hij weet nog goed dat Heinen tijdens een fractiedag als kersvers Kamerlid zelfs Mark Rutte op de hak nam. "Dat durft hij dan gewoon, dat vind ik wel grappig ja."

Schaarste bestaat niet voor populistische partijen

De onderhandelingen met BBB, NSC en PVV zullen niet makkelijk voor Heinen zijn geweest, vermoedt Grinwis. "Ik denk dat hij zijn wenkbrauwen wel eens heeft opgetrokken en dat hij af en toe wat heeft moeten inslikken, omdat zijn medeonderhandelaars nou niet bekendstaan om hun gigantische expertise op het gebied van financiën."

"Eelco is iemand die zelf degelijk is", vervolgt Grinwis. "Maar hij verwacht ook van de ander dat hij een beetje degelijkheid en vakmanschap tentoonspreidt. En als je dat niet doet, dan heeft hij denk ik iets minder geduld met je. Voor meer populistische partijen bestaat schaarste niet, je kunt altijd alles doen wat je wilt, terwijl Heinen de boeken kloppend wil hebben en dan kan je niet alles doen."

'Nee' zeggen

Ondertussen is de VVD zelf erg blij met deze strenge minister binnen de gelederen, die zelf aangeeft vaak 'nee' te zullen zeggen tegen collega's die om geld komen vragen. Erkens: "We zijn heel trots op hem. Als je kijkt hoe Nederland er financieel voorstaat op dit moment, de uitdaging die we hebben om toch ook voldoende geld te hebben in de toekomst om te kunnen investeren in de zaken die we van belang vinden."

Naast het 'nee' tegen extra geld, zal hij wel kunnen komen met suggesties waar te bezuinigen, zegt Nijboer. "Als een minister belt met een probleem van ' oh, ik kan het niet oplossen', dat hij dan zegt 'dat eigen risico, dat hoeft niet zo ver naar beneden'. Dat levert al weer veel op voor mevrouw Agema of een andere minister."

Hand op de knip, is dat handig?

Een strenge minister van financiën die de hand op de knip houdt, dat zal de gemiddelde Nederlander als muziek in de oren klinken. Toch kunnen er ook nadelen aanzitten, waarschuwt Grinwis.

"Het geld is een middel en als een middel het doel wordt, dan kunnen bepaalde belangrijke dingen ondersneeuwen. Het huishoudboekje is heel belangrijk, maar bepaalde problemen kun je niet laten lopen en daar moet toch geld voor worden uitgetrokken, ook als er desnoods een belasting omhoog moet om het te realiseren."

De muren zijn bestand tegen raketten, overal hangen camera's en er is plek voor drie verdachten. De gevangenis in Vught heeft nu een splinternieuwe, extra beveiligde rechtszaal, dichtbij de EBI. "Per jaar verwachten we hier 20 tot 40 zittingen."

Het is een unieke rechtszaal op een hele bijzondere plek. Op steenworpafstand van de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught gaat vandaag een nieuwe zittingslocatie open voor strafzaken tegen extreem vluchtgevaarlijke verdachten.

Transport is levensgevaarlijk

Nederland krijgt daarmee voor het eerst een rechtszaal binnen de beveiligde muren van een gevangenis. Dat is vooral om zo het gevaarlijke en peperdure transport van zware criminelen sterk te verminderen.

"Het vervoer van EBI-verdachten raast tot nu toe met 100 kilometer per uur door onze straten", vertelt Roderick van de Mortel, burgemeester van Vught. "Dat is levensgevaarlijk. Ik ben heel blij dat hier nu een einde aan komt."

Kijkje achter gevangenismuren bij unieke rechtszaal naast EBI in Vught: 'Zorg ervoor dat deze categorie criminelen niet meer over straat gaat'

Breed scala aan zittingen

Het nieuwe gerechtsgebouw heeft ruimte voor verschillende soorten zittingen. "Voor het brede scala dat een strafrechter kan bieden", zegt voorzitter Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak.

"Dan gaat het om voorgeleidingen, verhoren van de rechter-commissaris, pro-forma zittingen en inhoudelijke behandelingen met niet meer dan drie verdachten." Naves rekent op 20 tot 40 zittingen per jaar in de nieuwe rechtszaal.

22 miljoen euro

Het gerechtsgebouw is in een jaar tijd uit de grond gestampt en kost 22 miljoen euro. Dat is veel geld, maar dit bedrag kan snel worden terugverdiend. Een Marengo-zitting met veel verdachten is nu nog peperduur. Op zo'n dag zijn ongeveer vijfhonderd politiemensen nodig om alles veilig te laten verlopen.

"De criminaliteit is verzwaard. Op straat worden advocaten en journalisten rücksichtslos neergeschoten", zegt Van de Mortel. De burgemeester kwam in 2020 zelf met het idee om een rechtszaal op het terrein van de PI Vught te bouwen. "Houd op met de naïviteit en zorg dat je deze categorie verdachten op een hele nieuwe manier beoordeeld, berecht en vastzet."

Moord Derk Wiersum

Ook Henk Naves van de Raad voor de rechtspraak signaleert een verharding van de criminaliteit in Nederland: "Dat hebben we vooral gezien in het proces-Marengo na de moord op advocaat Derk Wiersum. In die zaak is natuurlijk veel gebeurd waar we van geleerd hebben." We zijn daarom ook in het buitenland gaan kijken, hoe ze dit daar organiseren.

Naast de gevangenis in Lelystad verrijst op dit moment ook een nieuwe rechtszaal. In Vlissingen wordt bovendien gebouwd aan een nieuwe extra beveiligde gevangenis met ook een rechtbank. "Ik zou er zeker voor pleiten meer rechtbanken bij penitentiaire inrichtingen aan te sluiten", zegt vestigingsdirecteur Cees Niessen van de PI Vught. "Dit scheelt niet alleen hoge transportkosten, maar verhoogt ook het veiligheidsniveau."

Publiek volgt zaak via livestream

Naast de drie verdachten en hun advocaten is er in de rechtszaal ruimte voor acht journalisten, vier rechters, griffiers en twee officieren van justitie. Gewone toeschouwers mogen niet naar binnen. Publiek kan de zittingen in een andere rechtbank volgen via een videoverbinding.

"We hebben goed nagedacht over de openbaarheid van deze zittingen", benadrukt Naves. "Door de livestream kan het publiek en de overige media de zaak live op afstand volgen."

Signal wint steeds meer terrein in Nederland. Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 23.000 leden van het Opiniepanel. Van alle deelnemers heeft 35 procent de chatdienst gedownload. Toch stopt bijna niemand zomaar met WhatsApp.

Een derde van de panelleden (35 procent) heeft Signal inmiddels op hun telefoon, maar vrijwel iedereen houdt WhatsApp ernaast. Slechts 1 procent zegt alleen nog maar via Signal te communiceren.

Tussen twee werelden

Mensen die beide chatdiensten gebruiken, hebben het gevoel dat ze 'tussen twee werelden zitten'. Iemand schrijft: "Ik wil er heel graag vanaf, maar ik merk nu hoe afhankelijk ik en anderen om me heen zijn geworden van WhatsApp. De hele tijd tussen de appdiensten wisselen is ook geen doen."

Jongeren (18-24 jaar) en theoretisch opgeleiden maken relatief vaak gebruik van Signal. Bijna de helft (47 procent) van die laatste groep heeft Signal gedownload, maar ook daar blijft het in 99 procent van de gevallen in combinatie met WhatsApp.

'Discussie overdreven'

Veel praktisch opgeleiden blijven WhatsApp voorlopig trouw. Van hen heeft 21 procent Signal geïnstalleerd. 7 op de 10 gebruiken alleen WhatsApp.

Mensen die alleen WhatsApp gebruiken, laten weten de discussie 'overdreven' te vinden of 'niet zo te volgen'. Hun vrienden, familie of collega's hebben ook nog niet voorgesteld om over te stappen naar Signal.

'Ze weten toch al alles van me?'

Sonja Wijker-Cornelissen (68) stapte in 2021 over naar Signal, na een discussie met haar zoon over de nieuwe privacyvoorwaarden van WhatsApp. "Ik had per ongeluk op 'ja' geklikt, zonder echt te lezen wat ik goedkeurde", zegt ze. Sindsdien probeert ze bewust minder afhankelijk te zijn van grote techbedrijven. Zo zit ze niet op Facebook en Instagram.

Toch gebruikt ze WhatsApp ernaast, omdat veel mensen in haar omgeving niet willen overstappen. "Als ik het erover heb, zeggen ze vaak: 'Signal, wat is dat?' of: 'Ze weten toch al alles van me.' Het voelt voor velen als te veel gedoe om met een nieuwe app te beginnen."

'Iedereen meenemen is een enorme klus'

Ook Hugo Bausch (65) probeert zijn netwerk in beweging te krijgen. Hij stapte over naar Signal na de inauguratie van Trump - hij niet langer wilde meewerken aan het verdienmodel van grote techbedrijven. "Ik ben gedreven door de wil om iets te veranderen", zegt hij. "En dan is dit een kleine, maar wel een concrete stap die ik zélf kan zetten."

Maar in de praktijk is dat lastig. "Ik zit in een VvE-bestuur, daar heb ik ze wel overtuigd, maar bij de andere bewoners is het lastiger." Zijn familie meekrijgen blijkt ook niet eenvoudig: "Ik heb veel digibeten in de familie." Daarom blijft hij WhatsApp voorlopig nog gebruiken, al heeft hij gezegd dat hij er half april mee stopt.

'Begin er moe van te raken'

Een op de vijf (20 procent) vindt het irritant als anderen hen proberen over te halen om over te stappen op Signal. Die voorstellen zijn in veel groepsapps voorbij gekomen.

"Het is nu een paar keer gebeurd in groepsapps en ik begin er moe van te raken. Ik heb geen zin om me te laten opdringen", schrijft een deelnemer.