Na 25 jaar is de James Webb-ruimtetelescoop 'ready for take-off'. Hij is honderd keer krachtiger dan zijn voorganger en kijkt met supergevoelige infraroodogen. "De Webb zal het voor ons onzichtbare deel van het heelal tonen."

Duizenden lichtjes en veel zwart: zo zien wij mensen de sterrenhemel. Maar al dat zwart tussen de sterren is niet zo leeg als we denken. Wij kunnen alleen niet zien wat daar is. De James Webb-ruimtetelescoop kan dat wel.

Oud, koud en stoffig

"De Webb zal het voor ons onzichtbare heelal tonen, alles wat oud, koud en stoffig is", zegt hoogleraar moleculaire astrofysica bij de Sterrewacht Leiden, Ewine van Dishoeck. Ze stond aan de wieg van de James Webb-ruimtetelescoop. In 2018 won ze de Kavli-prijs, een soort Nobelprijs voor de Astronomie.

"Het heelal dijt sinds het ontstaan steeds verder uit. De lichtgolven van oudere delen, inmiddels miljarden lichtjaren ver weg, worden daardoor uitgerekt tot in het infrarood. Met z'n zeer gevoelige infrarood-apparatuur zal de James Webb deze oudste delen kunnen waarnemen, waardoor we meer te weten komen over het ontstaan van het heelal."

Bron: EenVandaag

In Nederland gemaakt

De infraroodstraling vangt de James Webb op met het ingebouwde mid-infrarood meetinstrument MIRI. De optica van de spectrometer van MIRI zijn in Nederland gemaakt door de Nederlandse Onderzoeksschool voor Astronomie, samen met TNO/TPD in Delft en ASTRON.

"Dat is wel iets om trots op te zijn", vindt Van Dishoeck. "Met de spectrometer kunnen we cruciale verbindingen zoals water, koolstofdioxide en methaan waarnemen. Ik denk echt dat MIRI voor wetenschappelijke doorbraken gaat zorgen. We gaan dingen vinden waarover we nog niet eerder hadden nagedacht en zullen verrast worden."

Opvolger van Hubble

De Webb is de opvolger van de beroemde Hubble-ruimtetelescoop, die behalve zichtbaar licht ook ultraviolet licht opvangt en al 30 jaar spectaculaire beelden naar de aarde verstuurt. "De Hubble heeft ons veel geleerd over het heelal", zegt astronoom Daphne Stam van de TU Delft.

"Zo weten we dankzij de Hubble hoe oud ons universum is: ongeveer 13,7 miljard jaar. Ook ontdekte de telescoop veel exoplaneten. Dat zijn planeten die in andere zonnestelsels om een ster draaien, zoals de aarde in ons zonnestelsel om de zon heen draait."

Bijzonder of juist gewoon?

Omdat de spiegel van de James Webb-ruimtetelescoop drie keer groter is dan z'n voorganger kan hij tot zeven keer meer licht kan opvangen, vertelt Stam. "Zo kunnen we erachter komen welke gassen in de atmosfeer van de exoplaneten zitten, of er waterwolken zijn, wat voor weer het er is."

"Deze nieuwe informatie over de bewoonbaarheid van exoplaneten zijn nieuwe stukjes van de puzzel over het menselijk bestaan. Want we weten nog steeds niet waarom er leven op aarde is. Zijn wij er per toeval, een ongelukje? We weten nog niet of we in het heelal heel bijzonder of juist gewoon zijn."

Bron: EenVandaag

Billeknijperig spannend

Zelfs de grootste raket ter wereld is te klein om de James Webb te vervoeren. De spiegel, zonnepanelen en het zonnescherm op de telescoop worden daarom voor de lancering opgevouwen. Eenmaal in de ruimte moet de James Webb zichzelf uitvouwen.

"Dit gaat erg spannend worden", zegt hoogleraar Van Dishoeck. "Billenknijperig spannend zelfs. Er zijn wel driehonderd manieren waarop het mis kan gaan. Pas 29 dagen na de lancering weten we of het uitvouwen gelukt is en kan de James Webb zijn eerste foto's maken, die dan over 6 maanden voor de wetenschappers beschikbaar komen."

Reparatie niet mogelijk

De James Webb vouwt zichzelf uit op 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde. Dus even langs gaan om iets te repareren zoals bij de Hubble is niet mogelijk, vertelt Stam. "De Hubble was 600 kilometer van de aarde verwijderd, maar de Webb gaat naar het Lagrangepunt L2, op vier keer de afstand van de aarde naar de maan.

Er is voor het Lagrangepunt gekozen omdat de James Webb hier mooi afgeschermd is van de aarde, zon en de maan. De temperatuur is daar heel constant en dat is heel belangrijk, omdat de James Webb naar infrarood gaat kijken, en dat is warmtestraling."

Ontzettend nietig

Hoogleraar Van Dishoeck hoopt met hulp van de James Webb meer te leren over gebieden waar nieuwe sterren worden geboren en planetenstelsels worden gebouwd. "Grote wolken van helium- en waterstofatomen kunnen op een gegeven moment onder hun eigen zwaartekracht instorten, waardoor nieuwe kraamkamers voor sterren en planeten ontstaan."

Al deze kennis zal ons ook meer inzicht geven over onze positie in ons eigen zonnestelsel, zegt Van Dishoeck. "Door ons zonnestelsel met andere stelsels te vergelijken, begrijpen we meer over onze plek in het heelal. Elke nieuwe telescoop brengt ons meer bescheidenheid. We zijn allemaal wereldburgers onder diezelfde prachtige sterrenhemel. We zijn ontzettend nietig. Dit bewustzijn helpt ons het leven op aarde beter te begrijpen en op de juiste waarde te schatten."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.

De Amerikaanse president Trump voert de druk rondom de koop van Groenland op. Hij wil het eiland vanwege de strategische ligging en bodemschatten en stuurt daarom vicepresident JD Vance op pad voor een bezoek. "Dit is voor de meeste Denen een shock."

"Het is een grote stressfactor en je mag het niet onderschatten", zegt Clingendael-onderzoeker Karen van Loon over de huidige situatie.

Bondgenootschap onder druk

Van Loon is gespecialiseerd in geopolitiek in het Noordpoolgebied en bredere veiligheids- en defensievraagstukken en ziet hoe Donald Trump met zijn uitspraken en het bezoek van vicepresident JD Vance, het bondgenootschap tussen Amerika en Denemarken onder druk zet.

Groenland valt op dit moment, tot hun grote ongenoegen, nog onder het Deense koninkrijk.

Denen in schok door bezoek Vance

Het had een bezoek moeten zijn waarbij alleen de vrouw van JD Vance, Second Lady Usha Vance, aanwezig zou zijn. "Ze zou bezoekjes afleggen aan verschillende Groenlandse gemeenschappen, maar die bezoeken zijn nu afgelast. Het blijft nu bij een bezoek aan de Amerikaanse luchtmachtbasis", zegt Van Loon.

"Wat er nu gebeurt is voor de meeste Denen echt een schok. Je kan wel spreken van een ernstige vertrouwensbreuk", vertelt de onderzoeker.

'Groenland niet te koop'

Vicepresident Vance zal nu namelijk wel aanwezig zijn bij het bezoek en hoogstwaarschijnlijk gesprekken voeren met diplomaten.

En dat terwijl Denemarken al meerdere keren heeft aangegeven geen interesse te hebben in het verzoek van Trump. Ze zijn niet van plan om Groenland 'over te dragen' aan de Verenigde Staten.

'Hij wil niet loslaten'

Toch blijft Trump aandringen. De uitspraken die vanuit de Verenigde Staten blijven komen hebben een impact op zowel de Denen als Groenlanders. Ze zijn niet gewend dat een president blijft aandringen.

"Vroeger hebben ze het ook wel eens gevraagd, maar werd het losgelaten", zegt Van Loon. Volgens de onderzoeker werd Trump tijdens zijn eerste termijn zelfs uitgelachen toen hij het balletje opgooide. "Het leek toen absurd, maar sinds hij voor de tweede keer president is, is het duidelijk dat hij het niet wil loslaten."

Toch onderhandelen

Maar juist door die houding moeten Deense en Amerikaanse onderhandelaren nu toch met elkaar om tafel gaan zitten. "Om een consensus te vinden en niet te vergeten om Groenland bij dit proces te betrekken", legt de onderzoeker uit.

"Want", vervolgt Van Loon, "Groenland is wel een regio die in zeer grote mate zelfbestuur heeft binnen het Koninkrijk Denemarken." De twee landen kunnen dus niet zonder inspraak van het hoofd van het eiland een beslissing maken. Dit vooral omdat Groenland onafhankelijk wil zijn, ook van Denemarken.

Angst in Groenland

De angst in Groenland is op dit moment dus groot, weet Van Loon. Ze willen hun onafhankelijkheid van Denemarken niet inruilen voor afhankelijkheid van Amerika. "Het gevoel is daar heel sterk. Er is angst voor wat er komen gaat."

"Ze hebben al een heel lang proces afgelegd met Denemarken en dat dekolonisatieproces is nog steeds bezig", gaat de onderzoeker verder.

Respectloos

"Ze zijn er heel duidelijk in dat ze geen Amerikanen willen worden." En dat is vooral te zien aan alle standpunten die hun regering op dit moment inneemt.

Zo liet de Groenlandse premier Múte Bourup Egede de afgelopen maanden al publiekelijk weten dat het eiland niet te koop is, en dat hij Trump respectloos vindt.

'Rol van de EU is beperkt'

Kan de Europese Unie nog iets betekenen in deze noodgedwongen onderhandelingen, aangezien Denemarken een lidstaat is? "Dat is een lastig verhaal", antwoordt Van Loon. "Denemarken is lid van de EU maar Groenland niet. Ze hebben in de jaren 80 een opt-out gehad."

Maar aangezien de EU wel nog steeds investeert in Groenland - onder andere in onderwijs en gezondheid - én een paar jaar geleden een mineralendeal heeft gesloten, zou de EU wel een bemiddelende rol kunnen spelen, denkt de onderzoeker. "Dus er is een rol voor de EU, maar die blijft wel beperkt."