De spanning aan het Oekraïense front neemt toe en Rusland voert de druk flink op. De Donbas hoort volgens Poetin altijd al bij Rusland. Hij wil daarom het hele gebied in handen krijgen in ruil voor een vredesakkoord, inclusief de gebieden die Rusland nog niet heeft bezet. We kregen in de chat vaak de vraag wat er precies gebeurt in de Donbas-regio en hoe de inwoners zelf naar de situatie kijken. Onderzoeker Julia Soldatiuk-Westerveld van het instituut Clingendael en hoogleraar internationale betrekkingen Rob de Wijk geven antwoord op jullie vragen.

Onveilige zone

Het gebied waarover onderhandeld kan gaan worden, ligt in het oosten van Oekraïne en bestaat uit de provincies Donetsk en Loehansk. "In Loehansk is meer dan 90 procent van het gebied bezet door Rusland, en in Donetsk is dat meer dan 70 procent", legt Soldatiuk-Westerveld uit.

"De recent bezette gebieden stellen meestal niets meer voor: er wonen nauwelijks nog mensen, en grote delen zijn volledig afgebrand", legt ze uit. "De gebieden die nog niet bezet zijn vormen een onveilige zone waar actief gevochten wordt."

Maidan-revolutie

In de Donbas wordt al sinds 2014 gevochten. Pro-Russische separatisten maakten zich toen los van de controle van de Oekraïense regering na de pro-Europese Maidan-revolutie. De leiders die er toen de macht grepen spelen volgens De Wijk nog steeds een belangrijke rol.

"De leiders van deze zogeheten volksrepublieken zijn nog steeds actief in de regio. Voor zover ik weet sturen zij de troepen nog steeds aan in het gebied. In samenwerking met de Russen hebben zij veel verschillende beslissingen genomen."

Huisvestingsprogramma's

Sinds het begin van de Russische invasie van februari 2022 hebben miljoenen Oekraïners het gebied gedwongen moeten verlaten. "Omdat het zo gevaarlijk is, probeert bijna iedereen weg te komen", vertelt Soldatiuk-Westerveld. "Alleen sommige oudere, gepensioneerde mensen zonder familie blijven achter, vaak in schuilkelders."

Voor de vluchtelingen zijn meerdere oplossingen gevonden, zoals het opzetten van huisvestingsprogramma's, zegt Soldatiuk-Westerveld. "Het probleem is alleen dat er continu burgerdoelen worden geraakt, dus er is een tekort aan huisvesting. Een groot deel van de vluchtelingen woont bij familie en vrienden."

Hulp van de overheid

Bewoners worden door de overheid met transportmiddelen geholpen om te vluchten, weet De Wijk. "De laatste inwoners worden met busjes uit de steden en dorpen gehaald. Andere mensen worden op de trein gezet en ergens anders in Oekraïne opgevangen."

Er zijn ook 4 verschillende overheidsprogramma's die Oekraïense vluchtelingen ondersteunen op het moment dat zij vanuit Europa - of vanuit de Donbas - terugkeren naar Oekraïne, vult Soldatiuk-Westerveld aan. "Denk bijvoorbeeld aan ondersteuning op de arbeidsmarkt. Die ondersteuningsprogramma's zijn allemaal recent opgestart."

Vrijheid beperkt

De meeste inwoners van de Donbas zijn dus inmiddels gevlucht, maar het gebied heeft historisch een grote etnisch Russische populatie. Dat betekent niet dat het Russische leger er warm wordt onthaald, legt Soldatiuk-Westerveld uit. "Meer dan 10 jaar geleden waren er misschien nog wel mensen die positieve gedachten of nostalgische gevoelens hadden richting de Sovjet-Unie. Maar na alles wat Rusland inmiddels in die regio heeft aangericht niet meer."

"Sinds 2022 hebben mensen gezien wat Rusland doet met bezet gebied: het gaat om een repopulatie- en heropvoedingsbeleid. Oekraïners worden ontvoerd en mishandeld. Met andere woorden: de mensen die daar wonen verliezen hun eigendommen en worden gedwongen deel te nemen aan programma's die hen onderdrukken", vertelt de onderzoeker. "Als mensen hun Oekraïense identiteit behouden, raken ze bijvoorbeeld hun baan kwijt. Hun vrijheid wordt op allerlei manieren beperkt. Dus er zullen niet veel mensen zijn die een illusie hebben dat het Russische leger nog iets goeds brengt."

'Alles is een puinhoop'

Het Russische leger heeft volgens haar vooral verwoesting gebracht in de Donbas. De oorlog heeft geleid tot enorm veel schade, waaronder de vernieling van huizen en infrastructuur.

Van de bezette gebieden is bijna niets meer over, zegt Soldatiuk-Westerveld. "Alles is een puinhoop. Er wordt voortdurend heen en weer geschoten, en veel is volledig ingestort. In sommige strategische steden die al langere tijd bezet zijn, heeft de Russische overheid wederopbouwprojecten opgezet die vooral in Rusland zelf gepromoot worden."

Wederopbouw op lokaal niveau

De wederopbouw van woningen, scholen en ziekenhuizen in door Oekraïne gecontroleerd gebied wordt vooral op lokaal niveau geregeld, vervolgt ze. "Gemeenten en bewoners zelf zijn vooral bezig met die plannen."

"Op nationaal niveau houdt de overheid zich met name bezig met de financiële deel van de wederopbouw, het herstel en versterking van strategische industrieën, het ontmijnen van steden, velden en waterwegen, en met sociale en arbeidsmarktre-integratieprogramma's voor veteranen, ontheemden (IDP's) en de families van gesneuvelde soldaten."

Hoop houden

Er zijn ook veel burgerinitiatieven, zegt Soldatiuk-Westerveld. Bijvoorbeeld van Oekraïense studenten of van Oekraïense architecten die in Europa wonen. "Zij hebben vrij gedetailleerde ontwikkelingsplannen opgesteld."

"Sommige ideeën richten zich echt op de wederopbouw, terwijl andere plannen meer gaan over hoe mensen hoop kunnen blijven houden", legt ze uit.

Grondstoffendeal met VS

Ondanks de verwoesting is de regio belangrijk voor beide partijen. De Donbas heeft een grote mijnbouwsector die stamt uit de Sovjet-tijd. Er worden kolen, ijzer en zeldzame mineralen gewonnen. Die grondstoffen zijn inzet van een veelbesproken deal tussen de Verenigde Staten en Oekraïne.

Die deal zou een rol kunnen spelen in de beëindiging van de oorlog. Het draait vooral om een gezamenlijk fonds van Oekraïne en de VS, dat moet worden gebruikt voor Amerikaanse langetermijninvesteringen. Oekraïne zou hiermee toekomstige winsten kunnen inzetten voor wederopbouw, economische veerkracht en de terugbetaling van militaire steun aan de Verenigde Staten.

Relatie met Amerika

"En die deal is getekend", vertelt Soldatiuk-Westerveld. Er lag een nog een bijlage die uitgewerkt moest worden, en dat gebeurt nu, legt ze uit. "Er wordt een 'joint investment fund' opgezet, die moet actief worden in januari volgend jaar. Dat is een fonds die alle inkomende verzoeken van buitenlandse investeerders bekijkt en beoordeelt voor het krijgen van nieuwe licenties."

Op de korte termijn heeft de overeenkomst vooral een politieke waarde: het laat zien dat de relatie tussen Oekraïne en de VS hersteld is, nadat er zorgen waren dat Washington zich zou terugtrekken uit de vredesonderhandelingen. Het was dus een belangrijke diplomatieke overwinning voor Kyiv. Op de lange termijn gaat de deal niet alleen om grondstoffenwinning, maar om het opzetten van een financieel en politiek kader waarmee Oekraïne zijn grondstoffen kan inzetten voor herstel en samenwerking met het Westen.

Partizanen in bezet gebied

Alle onderhandelingen en besprekingen van de afgelopen tijd tussen Trump, Zelensky, Poetin en de EU-leider moeten uiteindelijk leiden tot een beëindiging van de oorlog. Volgens De Wijk is het niet realistisch dat de Oekraïense gebieden die bezet of geannexeerd zijn, teruggewonnen zullen worden als Rusland zich niet aan de afspraken houdt.

De hoogleraar houdt wel rekening met een ander scenario: "Wat waarschijnlijk wel gaat gebeuren is dat de partizanen in die bezette gebieden, die dan zogenaamd Russisch worden, de boel op stelten gaan zetten en daar een strijd beginnen."

Bevroren conflict

"De partizanen in die gebieden schieten nu al aan de lopende band op Russische officials. Dit zal dan waarschijnlijk ook gaan gebeuren. Rusland heeft dan wel een deel van Oekraïne in bezit, maar hebben daar dan niet zoveel profijt van", legt De Wijk uit.

Maar de grote vraag blijft natuurlijk of de Oekraïners kunnen aanvaarden dat de rest van de grote gebieden Russisch blijven. Het antwoord is volgens de hoogleraar simpel: nee. "Het enige wat Zelensky kan doen is het aansturen op een bevroren conflict met een staakt het vuren en geen oplossing. Dat is 'by far' de beste keuze."