Het Waddenfonds steunt allerlei projecten, en die zien dat vooral als 'leuk extraatje'

Het Waddenfonds moet de effecten van gaswinning op de natuur compenseren, maar de 800 miljoen gaat naar heel andere projecten. Dat zien bedenkers, natuurbeschermers en Rekenkamers. "Ik hoop niet dat blijkt dat er miljoenen over de balk zijn gesmeten."

Van een stal bij een paardenhouderij tot de herbouw van een kerk. Het Waddenfonds steunt projecten die de ecologie en duurzame economische ontwikkeling van het gebied versterken, maar in de praktijk bekostigt het veel verschillende projecten.

Kaart gemaakt met Flourish.

Kokkelvissers en foodtrucks

In 2007 startte het Waddenfonds met het zoeken naar bestemmingen voor de 800 miljoen van de Rijksoverheid. De eerste bestemming: kokkelvissers uitkopen (122 miljoen euro), een keus die de bedenkers van het fonds niet hadden voorzien. Daarna volgde een project om het ecologische systeem van de Waddenzee te monitoren (4,2 miljoen euro) en een dorpshuis in Minnertsga te verbouwen (50.000 euro).

Van een foodtruck met waddengarnalen (100.000 euro) tot een speeltuin in Den Helder (92.000 euro). De lijst met projecten is enorm, en één ding valt op: er worden geen nulmetingen gedaan. Dit tot grote ergernis van zowel de Algemene, Noordelijke en Randstedelijke Rekenkamers, als de Waddenvereniging. "Dit is geld van ons allemaal", zegt Hans Revier van de Waddenvereniging. "Je moet niet de schijn wekken dat hier gekke dingen zijn gebeurd."

Natuur toch niet op de eerste plek

Het Waddenfonds is het resultaat van een jaar werk door Commissie Meijer. "We wilden het Waddengebied groter, sterker en robuuster maken. Dat is niet gebeurd", concludeert voorzitter Wim Meijer nu. Ook de secretaris van commissie, Jan Paul van Soest, is niet onverdeeld positief. "De politiek moet in de spiegel kijken en zich afvragen of ze naar eer en geweten kunnen zeggen dat ze de dingen hebben gedaan die volgens de oorspronkelijke doelstellingen hadden moeten worden gedaan."

De Commissie Meijer vond dat het achterstallig onderhoud van de natuur in het gebied moest worden ingehaald, met de natuur voorop en de economie daarna. De commissie wilde het unieke natuurgebied beschermen, en dat gebruikers zich daaraan ondergeschikt zouden maken. "Er is sterk afgeweken van wat we hebben bepleit", zegt Van Soest.

Klap na klap

De oorspronkelijke doelen van de Commissie Meijer kregen veel klappen, de eerste werd uitgedeeld door CDA-Kamerlid Joop Atsma. Die vond 800 miljoen wel heel veel voor alleen maar natuur. Hij diende een motie in, en bewerkstelligde dat 50 procent van het fonds zou worden uitgegeven aan 'duurzame economische ontwikkeling van het Waddengebied'.

De tweede klap volgde meteen nadat het Waddenfonds begon, in 2007. Het Rijk deed een greep in de kas om de kokkelvissers uit te kopen. Volgens Jan Paul van Soest leidde deze valse start, en het gebrekkige bestuur van het Waddenfonds, er uiteindelijk toe dat niet meer dan een kwart van de 800 miljoen terecht zal komen bij de doelen die oorspronkelijk werden nagestreefd.

Leuk extraatje voor bestaande projecten

Een van de projecten waar het Waddenfonds in investeerde was 'stadsvernieuwing' in Den Helder, goed voor ongeveer 8 miljoen euro. "Ik ben heel blij met het Waddenfonds, het draagt bij aan projecten die wij al in gang hebben gezet", zegt wethouder Michiel Wouters. Hij geeft toe dat de projecten ook zonder het fonds wel tot stand waren gekomen. "Dit is natuurlijk geen ecologisch project, maar wel een project dat bijdraagt aan de economische ontwikkeling van Den Helder. Wij zeggen geen nee, het is een leuk extraatje."

Met geld van het Waddenfonds is gewerkt aan de renovatie van voormalige marinewerf Willemsoord. De miljoenen zijn gestopt in locaties voor restaurants, een bioscoop en de restauratie van het bijna 150 jaar oude marineschip Bonaire. Wat vindt het Waddenfonds? Dat die doelen passen in 'het ontwikkelen van een duurzame economie in het Waddengebied.'

Zo niet bedoeld

Jan Paul van Soest krabt zich achter de oren. Het lid van Commissie Meijer, die het advies schreef waaruit in 2007 het Waddenfonds voortkwam, zegt: "Zo hebben we dat uitdrukkelijk niet bedoeld. Het Waddenfonds zou alleen 'nieuwe projecten' moeten subsidiëren, en zich niet moeten aansluiten bij zoiets als stadsvernieuwing. Daar zijn andere potjes voor."

Dat het fonds projecten subsidieert die al vanuit andere potjes worden gefinancierd, vindt de Waddenvereniging verkeerd. "Zoiets als stadsvernieuwing hoort niet bij het Waddenfonds", zegt Hans Revier. "Maar dan blijkt eigenlijk dat sturing op de besteding van de miljoenen te wensen overlaat. We gaan geen subsidies stapelen, het Waddenfonds blijft zo dus in gebreke."

Wat waren de doelen?

Aanvankelijk steunde de Waddenvereniging de oprichting van het fonds, maar ziet nu ook dat van al die honderden projecten bij lange na niet altijd duidelijk is hoe ze bijdragen aan natuurherstel in het Waddengebied, zegt Hans Revier van de Waddenvereniging. "Er is eigenlijk niemand die op dit moment de verantwoordelijkheid neemt om dat nog eens tegen het licht te houden en op basis daarvan ook een keer regie te nemen over de uitgaven voor de komende periode."

In die komende periode, tot 2026, heeft het fonds nog tussen de 200 en 300 miljoen euro om uit te geven. "Als er dan eindelijk geëvalueerd gaat worden, dan hoop ik maar dat dan niet blijkt dat er miljoenen over de balk zijn gesmeten", zegt Revier. "Laat de politiek zich afvragen wat de doelen waren, zodat je aan het einde van de rit de besteding kunt evalueren."