Het Midden Oosten: de grootste dreigingen en pijnpunten

De oplaaiende strijd tussen Israel en Hamas komt op een moment dat het Midden Oosten buitengewoon labiel is, zelfs voor een regio die bekend staat om haar licht-ontvlambaarheid.

Na alle machtswisselingen, dreigende machtswisselingen, burgeroorlogen en grensoverstijgende conflicten kun je moeiteloos tien scenario's schetsen, die ieder een compleet andere kant opgaan. Alle gebeurtenissen grijpen op een of andere manier in elkaar of hebben al dan niet indirect weer invloed op andere gebeurtenissen. Wat zijn op dit moment de grootste pijnpunten?

Syrië

Sinds de eerste demonstraties in maart 2011 begonnen vielen in Syrië tussen de 40.000 en 50.000 doden, waarvan bijna de helft burgers. Om het geweld te ontvluchten zijn volgend de VN ongeveer 1.2 miljoen Syriers op de vlucht geslagen, waarvan er enkele honderdduizenden naar buurlanden Jordanië, Turkije en Libanon zijn gevlucht. Vooral in Libanon en Jordanië kan deze vluchtelingenstroom op termijn uiterst ontwrichtend gaan werken.

Het Vrije Syrische Leger (FSA) probeert zich te verenigen, maar ondervindt de grootste moeite om met name buitenlandse strijders ondergeschikt aan de Syrische zaak te maken. Radicale fracties binnen de oppositie maken zich schuldig aan moordpartijen en zijn vrijwel niet te controleren. Het binnentrekken van de gedemilitariseerde zone op de Golanhoogte door een groep rebellen, waaronder een groot aantal buitenlandse strijders en al-Qaeda-militanten uit Irak levert zelfs een direct gevaar op voor een mogelijke Israëlische betrokkenheid in het conflict. De eerste schoten zijn al gevallen.

In het noorden van Syrië dreigt gelijktijdig een treffen tussen het Turkse- en het Syrische leger. Bij aanvallen van het Syrische leger zijn al Turkse burgerslachtoffers gevallen en heeft Turkije bij wijze van vergelding beschietingen uitgevoerd op stellingen van het Syrische regeringstroepen. En het neerhalen van een Turks gevechtsvliegtuig door Syrisch afweergeschut eerder dit jaar zijn de Turken nog niet vergeten.

En mocht het regime van Assad vallen, is de burgeroorlog dan ten einde? Of krijgen we een situatie als in Iraq, met bloedige aanslagen tussen de verschillende sektarische groepen?

Libanon

De situatie in Libanon hangt nauw samen met die in Syrië, al was het maar omdat Syrië de afgelopen jaren een dominante rol heeft gespeeld in de Libanese politiek, waarbij grootschalige terreur niet werd geschuwd. Denk hierbij aan de aanslag op de Libanese premier Hariri, een erkend tegenstander van 'samenwerking' met Syrië.

Een trouwe bondgenoot in Libanon is en was de sjiitische terreurgroep Hezbollah. De partij van Allah speelt niet alleen een grote rol binnen de Libanese politiek, maar wordt momenteel ook actief ingezet door de Syrische regering in de strijd tegen de oppositie.

Mocht de bescherming van Assad voor groepen als Hezbollah wegvallen, dan is het voor groeperingen die veel te lijden hebben gehad onder de Syrische dominantie wellicht tijd om wat rekeningen te vereffenen. Met alle gevolgen van dien. De spanning tussen soennitische en sjiitische Libanezen is de laatste tijd al behoorlijk opgelopen. En in Libanon weet iedereen dat een derde burgeroorlog nooit ver weg is.

Jordanië

In Jordanië organiseert het Islamitische Actie Front, zeg maar de Jordaanse Moslimbroederschap, al een jaar lang demonstraties voor politieke hervormingen. De tijd van vreedzaam demonstreren lijkt voorbij, nu eergisteren een dode viel bij demonstraties naar aanleiding van het inperken van brandstofsubsidies door de regering. Wat volgde was een spontane uitbarsting van volkswoede. Portretten van de koning werden verbrand en in Irbid vielen gewapende demonstranten het politiebureau aan. De ervaringen in onder andere Egypte, Tunesië en Libië leert dat als de geest eenmaal uit de fles is, deze er vrijwel niet meer in terug is te krijgen.

Iran

Het Iraanse nucleaire programma baart de wereld al jaren grote zorgen. Deze week nog sprak het atoomagentschap IAEA haar grote zorg uit over de mogelijke militaire dimensies van het Iraanse nucleaire programma.

Daarnaast steunt Iran materieel en actief allerhande groeperingen in onder andere Irak, Libanon (Hezbollah), Gaza (Hamas), Bahrein en Syrië (regeringsleger).

Israel

De grote vraag is natuurlijk: gaat Israël Iran aanvallen om het nucleaire programma een halt toe te roepen? En hoe gaat Israel reageren als er veelvuldig vanuit de gedemilitariseerde zone op de Golanhoogte wordt gevuurd op nederzettingen? En hoe gaat Israël zich opstellen ten opzichte van Egypte als het vredesverdrag om welke reden dan ook wordt opgezegd?

Ook de verhouding met Turkije staat op scherp. Blijft Turkije formeel een bondgenoot of vliegen beide landen elkaar vroeg of laat in de haren? Twistpunten te over inmiddels. De onverwerkte Turkse woede over de Israëlische actie op de Mavi Marmara bijvoorbeeld. Of de strijd om de gasvelden in het oostelijk deel van de Middelandse Zee.

En dan heb ik het nog niet over de sektarische twisten in Irak waar wekelijks tientallen doden vallen door aanslagen, de verschillende fracties in Libië die elkaar altijd nog bestrijden en vergeet ik ongetwijfeld nog een reeks conflicten of bijna-conflicten hier te benoemen.

Dus samengevat: welk effect de Syrische burgeroorlog zal hebben op zowel Turkije, Israel en Libanon? Worden Turkije en Israel op zeker moment dusdanig geprovoceerd dat ze zich gedwongen zien in te grijpen? Of vinden ze vroeg of laat een reden om elkaar te lijf te gaan? Ontaarden de irritaties tussen pro- en anti Syrische groepen in Libanon in een burgeroorlog? Wat gebeurt er als Assad's regering valt? Een langdurige burgeroorlog? Komt er een regering a la Tunesië, of komen de radicale islamisten aan de macht? En hoe lang houdt de regering van koning Abdullah in Jordanië stand? En mocht het conflict rond Gaza aanhouden, leidt dit dan tot een conflict tussen Israel en Egypte? En blijft Israël dreigen met een aanval op Iran of gaat het daadwerkelijk tot actie over? Vragen waar ik geen antwoord op weet, maar die voldoende stof tot zorg opleveren.