Het tekort aan leraren op basisscholen en middelbare scholen is afgelopen jaar afgenomen. Goed nieuws, maar het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap verwacht dat het slechts tijdelijk is. "Je moet ongelijk investeren voor gelijke kansen."

Het tekort is ruim 2.000 minder dan vorig jaar, dat blijkt uit cijfers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). In het voortgezet onderwijs is het tekort met 5,1 procent (3.800 fulltime medewerkers) licht gedaald. In Amsterdamse achterstandswijken daalde het lerarentekort fors, hier werd bijna een kwart van de vacatures ingevuld dankzij maatregelen als woningvoorrang voor leraren en hogere salarissen, ook voor zij-instromers.

Tijdelijk effect

"Mooi dat daar resultaten worden geboekt, maar al die inzet blijft wel bikkelhard nodig", zegt staatssecretaris Mariëtte Paul van Onderwijs. "Want net als op de hele arbeidsmarkt zijn de tekorten groot. Dat zal de komende jaren helaas niet anders zijn."

Het kabinet staat nog niet te juichen om deze cijfers, omdat het zou gaan om een 'tijdelijk effect', er is nog altijd vraag naar 7.700 fulltime leraren in het primair onderwijs. En voor de komende jaren wordt een stijging van de tekorten in het basisonderwijs verwacht, onder andere door een toenemend aantal leerlingen en doordat veel schoolleiders en leraren met pensioen gaan. In de grote steden is het tekort het grootst.

Honderden leraren met een woning

Als een van die grote steden heeft de gemeenteraad in Amsterdam al in 2022 de zogenaamde Lerarenagenda aangenomen, met als doel om het lerarentekort te bestrijden en te zorgen voor een eerlijke verdeling van de tekorten over scholen in de hele stad. Een aanpak waar Amsterdam 24 miljoen euro voor 4 jaar voor heeft gereserveerd.

Dat geld is bedoeld om het aantal zij-instromers in het onderwijs te verhogen en om de uitstroom tegen te gaan. Bijvoorbeeld door leraren voorrang te verlenen op woningen, in samenspraak met woningbouwverenigingen en verhuurders in het middensegment. Zo konden al honderd leraren aan een woning worden geholpen.

'Verdeling gaat beter'

Daarnaast worden parkeervergunningen en reiskostenvergoedingen verstrekt aan leraren die ver buiten de stad wonen, allemaal om leraren te behouden en te werven. Mede hierdoor zijn bijna 700 zij-instromers gestart in Amsterdam.

De lerarentekorten blijken niet gelijk verdeeld over de stad. In wijken die kampen met armoede zijn de korten vaak het ergste. "Daarom investeren we daar extra", zegt Marjolein Moorman, onderwijswethouder in Amsterdam. "Leraren krijgen daar extra bonussen en dat blijkt te werken. We zien dat de verdeling over de stad beter gaat."

Opleiding van 2 jaar

Sandra Dannenburg, directeur van de Burgemeester de Vlugtschool, in Amsterdam Nieuw-West ontvangt zij-instromers met open armen. "Dat zijn in mijn ogen mensen die alsnog voor het mooiste beroep ter wereld kiezen. Ze krijgen eerst een soort korte stoomcursus om te kijken of het echt wat voor ze is. En als ze daar goed doorheen komen, dan mogen ze op onze school in een klas werken en dat combineren met leren."

"Het is best een pittig traject, je moet echt aan de bak als startende leerkracht." Het hele traject bestaat uit een zogenaamde crashcourse van twee weken, een aantal maanden assessment en uiteindelijk twee jaar opleiding.

Blij met hulp van de gemeente

Dannenburg is blij met het beleid va de gemeente die het lerarentekort probeert terug te dringen. "We hebben hier bijvoorbeeld een leraar die een huis heeft kunnen krijgen door de voorrangsregeling voor leraren. Dat is heel fijn voor haar, want ze kwam van ver weg."

"Ze kon niet meer in haar kamer blijven, moest terug naar haar ouders en we dreigde haar daardoor kwijt te raken. Nu heeft ze een nieuwbouwstudio voor een paar jaar en kunnen wij hier een leerkracht aan boord houden."

Van hypotheekadviseur naar juf

"Ik was hiervoor hypotheekadviseur", zegt Juf Cora Kostwinder. "Ik dacht, laat ik iets heel anders gaan doen. En dat bevalt heel goed. Mijn hart lag hier eigenlijk altijd al. Ik woon zelf net buiten Amsterdam, maar uiteindelijk schreeuwde Amsterdam naar mij vanwege die tekorten."

Het was voor Cora al lang een droom om de switch naar het onderwijs te maken en nu staat ze voor de klas in de Burgemeester de Vlugtschool. Al in de eerste week stond ze meteen twee maal voor de klas. "Dat was best een beetje spannend, dan weet je wel gelijk of het iets voor je is."

'Hoefde er niet zwaar op achteruit'

Daarna volgde een intensief zij-instroomtraject. "Het was ook echt vallen en opstaan, huilen, alles erop en eraan, maar door de goede begeleiding vanuit de school, is het allemaal goed gekomen. Vanaf de eerste keer dat ik voor de klas stond, wist ik het: dit is te leuk."

Voor Cora bleken sommige regelingen haar ook over de streep te hebben geholpen: een paar jaar geleden moest je nog zelf betalen voor de instapcursus, nu kun je gewoon deelnemen als je een HBO-diploma hebt. Vroeger keken ze ook niet naar wat je in je oude baan verdiende, nu wel. Dat maakt het makkelijker om de overstap vanuit het bedrijfsleven te maken. Ik kan mijn hypotheek nog gewoon betalen, hoefde er niet zwaar op achteruit."

'We moesten wat doen'

Wethouder Moorman heeft al ruim 6 jaar de portefeuille Onderwijs. "Het is een zaak van lange adem. Het vergt ongelijk investeren om te zorgen dat kinderen in het onderwijs gelijke kansen hebben. We verloren al jaren leraren die de stad uittrokken en naar randgemeenten verhuisden, vaak vanwege gezinsuitbreiding en dure woonruimte in de stad", vertelt ze. "We moesten wat doen. Als we niks hadden gedaan, was het tekort alleen maar verder opgelopen."

Ze benadrukt dat zij-instromers erg belangrijk zijn in het oplossen van het tekort. "Laten we het makkelijk maken voor mensen die de overstap willen maken." Moorman vindt dat daarbij ook wat aan de opleidingen voor leraren moet gebeuren. "Ik vind het best gek dat we de politieagenten en militairen die ons land beschermen een gratis opleiding geven, waarom doen we dat ook niet voor onze leraren?"

Bezuinigingen

Het kabinet schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat het vergroten van de zij-instroom een belangrijk wapen is om de tekorten aan te pakken. Vorig jaar kwam een recordaantal zij-instromers erbij in het onderwijs. Dat record wordt in 2024 benaderd: het onderwijs telt nu 2.244 zij-instromers, die met name in het voortgezet onderwijs zijn gaan werken.

Toch is Moorman er niet gerust op. "Ik zie dat er 1,2 miljard euro op onderwijs wordt bezuinigd, terwijl we nog steeds grote problemen hebben. We hebben nog steeds een groot lerarentekort, we zien dat de basisvaardigheden van leerlingen niet op orde zijn, dat de leesvaardigheid achteruit holt en de kansenongelijkheid toeneemt", somt ze op. "Het domste wat je kunt doen, is bezuinigen op onderwijs want daarmee heb je echt een probleem in de toekomst."

Bij een crisis of ramp kan medisch personeel schaars zijn. Om dat op te vangen, gaat Defensie samenwerken met de Nationale Zorgreserve. Hoe versterken dit soort initiatieven de weerbaarheid van Nederland? "Overheid kan het niet meer alleen aan."

Zorgreservisten kunnen nu worden ingezet als Defensiepersoneel naar het buitenland moet, bijvoorbeeld bij een oorlogsdreiging. Het zijn gediplomeerde vrijwilligers, vaak oud-zorgmedewerkers, die zichzelf aanmelden en op momenten van crisis worden opgeroepen om bij te springen.

Coronacrisis

Bart Hilt is zo'n zorgreservist. Hilt heeft onder andere bij de brandweer, ambulance en huisartsenpost gewerkt. Hij werd voor het eerst ingezet tijdens de coronacrisis.

"Toen was er een oproep via Facebook en daar heb ik toen op gereageerd", legt hij uit. "Er werd gekeken in welke regio je woonde en welke ziekenhuizen mensen nodig hadden. En toen ben ik ondersteunend geweest aan de verpleging."

'Samenwerking goed idee'

De samenwerking tussen Defensie en de Nationale Zorgreserve is volgens Hilt dan ook een goed idee. "Als je kijkt naar alle brandhaarden die we in de wereld hebben, kan je er op deze manier echt voor elkaar zijn."

Middenin de coronacrisis wordt het Nationale Zorgreserve opgericht, als burgerinitiatief, legt directeur Charlotte de Schepper uit. "Een aantal burgers dacht toen, 'goh, steeds meer mensen worden ziek, maar ook steeds meer hulpverleners worden ziek. Hoe kunnen wij helpen?' En die hebben de handen ineengeslagen." Inmiddels wordt het gefinancierd door het Ministerie van Volksgezondheid.

Tekort opvullen

Mocht Defensie beroep doen op de zorgreservisten, zijn ze puur bedoeld als achtervang.

"Wij worden dan niet uitgezonden naar het buitenland. Maar de medisch specialisten van het leger wel, waardoor er een tekort is aan medisch personeel in de bases van Defensie. En die plaatsen gaan wij dan opvullen", legt Hilt uit.

Voordelen burgerinitiatief

Ook Jaap Donker, directeur van de veiligheidsregio Utrecht, ziet de voordelen van het initiatief.

"Als Defensie in het buitenland meer moet doen en de situatie hier schaars is, of als we bijvoorbeeld slachtoffers vanuit het buitenland moeten verzorgen, hebben we iedereen keihard nodig."

'Overheid kan het niet meer alleen'

Het is volgens Donker duidelijk waarom dit nu van belang is. Het gaat daarbij ook niet om de zorg alleen, legt hij uit.

"Op dit moment zie je dat de kans op een lange stroomuitval, of een natuurbrand heel reëel is. Dat willen we niet, maar we moeten ons voorbereiden." En dat kan de overheid niet meer alleen. "We staan voor ongekende uitdagingen, daarbij hebben we mensen nodig die initiatief nemen."

Zelfredzaam worden

De samenwerking is één stap richting het verbeteren van onze zelfredzaamheid. Maar er is werk aan de winkel op het gebied van weerbaarheid, ziet Donker.

"We zijn gewend dat als er iets misgaat, dat de overheid komt helpen. Maar we zien dat de risico's die we lopen zo groot zijn, dat kan de overheid niet aan. We moeten zelf en samen redzaam worden."

Onvoldoende voorbereid op crisis

Nederlanders voelen de urgentie nog onvoldoende, volgens Donker. "We zijn opgevoed met het idee dat het nooit meer oorlog zou worden en dat alles goed gaat, maar we moeten ons voorbereiden op andere scenario's."

Vandaag presenteerde de Europese Commissie plannen die ertoe moeten leiden dat de Europese Unie voorbereid is op verschillende soorten crises.

Krachten lokaal bundelen

Maar hoe? Volgens Donker ligt de kracht ook vooral in dit soort initiatieven. "Gelukkig zijn er veel instanties die daarbij helpen. Mochten mensen willen bijdragen, meld je dan, zodat we de initiatieven aan elkaar knopen en ons kunnen voorbereiden op iets wat hopelijk nooit voorkomt."

Donker zet zich vooral op lokaal niveau in. "Als de stroom er bijvoorbeeld lang af ligt, hebben mensen behoefte aan informatie." Dat zou in de vorm van lokale 'noodsteunpunten' gerealiseerd kunnen worden. "We willen op logische plekken in de samenleving, zoals brandweerkazernes, een stemlokaal of een buurthuis, dat mensen daar terecht kunnen in nood."

Kijk naar elkaar om

We zullen het uiteindelijk vooral met elkaar moeten doen, zegt zorgreservist Bart Hilt. "Ik zie het als een soort roeping. Elkaar ondersteunen en elkaar helpen. Daar waar het tekort is, moet je elkaar aanvullen."

Ook Jaap Donker zegt: "We moeten ook kijken hoe het met de buurman of kwetsbaren in de straat is. Hoe kunnen we samen de schouders eronder zetten? Hoe kunnen we in donkere periodes elkaar hier doorheen loodsen?"

Beter voorbereid dan achteraf problemen

Toch hoopt Hilt binnenkort nog niet ingezet te worden. "Dat zou het mooiste zijn. Hoe minder dat we nodig zijn, hoe beter het eigenlijk is. Maar ja, je kan beter zorgen dat je iets achter de hand hebt, als dat je te laat bent en je in de problemen raakt."

Tot nu toe hebben 4.000 zorgprofessionals zich gemeld bij de Nationale Zorgreserve. Ze hopen te groeien naar een bestand van zo'n 5.000 mensen.