Het is de week van het Eurovisie Songfestival. Het duo Mia en Dion vertegenwoordigt Nederland in Liverpool. Nieuw dit jaar: bij de halve finales zijn er geen vakjury's. Felix Pot deed onderzoek naar het Songfestival en beantwoordt jullie vragen.

Kijkers bepalen dit jaar welke landen door gaan naar de finale van het 67ste Eurovisie Songfestival. "Wil je een finale hebben waar zoveel mogelijk mensen naar kijken, dan kun je maar beter de acts erin hebben die de mensen het leukst vinden en niet per se de jury", zegt onderzoeker Felix Pot aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij deed onderzoek naar vriendjespolitiek op het Eurovisie Songfestival.

1. Waarom zijn de vakjury's afgeschaft?

"Het Eurovisie Songfestival heeft in de afgelopen jaren vaker de regels veranderd", legt Pot uit. "In het begin kwam het publiek bijvoorbeeld helemaal niet aan bod. In de afgelopen jaren zie ik een trend dat het publiek steeds meer invloed krijgt in het stemproces. Een soort democratisering van het songfestival."

Dat het steeds meer een show voor het publiek is, komt ook weer terug in de finale. Zo zijn in 2016 de stemmen van het publiek en de stemmen van de vakjury van elkaar gescheiden. Zodat kijkers echt zien welke act het publiek het beste vindt. Pot merkt op dat de organisatie van het Songfestival graag wil laten zien dat er een winnaar op basis van stemmen van experts en het publiek is gekozen. "Dat het iets meer een democratisch verhaal wordt, want daar staat Europa natuurlijk ook voor."

Bron: Eigen foto

2. Kunnen wij als publiek wel goed beslissen over wie er door moet gaan naar de finale?

Goed geschreven liedjes lopen met de afschaffing van de vakjury het risico om weggestemd te worden. "En dat is precies wat het Songfestival wil", zegt Pot. "Er is altijd de vraag: wie moeten het bepalen? Moeten we het de experts of het publiek laten bepalen? Soms loopt dat gelijk en soms ook niet."

"Vanavond gaan we wel misschien iets zien met Nederland en Kroatië. Volgens de wedkantoren gaat waarschijnlijk maar één van de twee landen door. Een groter contrast tussen Nederland en Kroatië ga je niet krijgen. Nederland is, als het goed gezongen wordt, een heel kunstzinnig liedje en heel goed geschreven. De Kroatische inzending is helemaal hysterisch met mannen verkleed in jurken die veel ronddansen."

"Het is artistiek misschien niet heel verantwoord, maar misschien vinden veel mensen het wel leuk en grappig en gaan zij door naar de finale. Voor de duurzaamheid van het Songfestival vind ik het wel mooi dat het publiek een grotere stem heeft gekregen."

3. Wie bepaalt er welke mensen in de vakjury terechtkomen?

"Dat verschilt heel erg per land", legt Pot uit. Omroepen die verantwoordelijk zijn voor het uitzenden van het Eurovisie Songfestival bepalen zelf wie er in de vakjury zitten. Eurovision heeft wel bepaalde richtlijnen voor de samenstelling, die vooral een mix van professionals moet zijn.

"In Nederland is dat de AVROTROS. Sommige landen hebben een vaste poule en andere landen hebben weer een wisselende poule van vakjuryleden. Dit zijn vaak muzikanten en andere professionals uit de muziekindustrie. In Nederland hebben we bijvoorbeeld weleens radio-dj's in de jury gehad."

Bron: ANP

4. Heeft vriendjespolitiek veel invloed op de uitslag?

Pot weet uit het verleden dat je voorkeurstemmen niet helemaal kunt voorkomen. "Mensen vinden iets leuker wat zij kunnen verstaan. Als een Kroatische inzending in het Kroatisch zingt en mensen in Servië kunnen dat verstaan en de jury kan dat verstaan, kunnen ze dat ook oprecht mooier vinden dan een Frans liedje. Het is dus niet altijd per se corrupt of vriendjespolitiek, het is ook een deel van gedeelde smaak. Een Vlaams liedje zou in Nederland ook goed scoren."

Volgens Pot kan de loting van de halve finales ook gunstig zijn. "Het kan zijn dat in een halve finale meer goedgezinde landen bij elkaar zitten. Dat kan natuurlijk nadelig uitpakken voor een land dat een beetje in zijn eentje die halve finale ingaat. Maar wat wel blijkt uit het onderzoek naar vriendjespolitiek op het Songfestival, is dat het effect beperkt is."

Toch komen er elk jaar wel verhalen naar boven over vriendjespolitiek en zelfs corruptie. "Belarus is bijvoorbeeld ook wel een keer op de vingers getikt. Het kan een keer gebeuren dat iemand daardoor de finale niet haalt, maar het Songfestival daarmee winnen gebeurt heel zelden. Hoe dat nu in de halve finale gaat uitpakken, nu het volledige publiek bepaalt, dat moeten we nog even afwachten."

5. Hoe is de verdeling van stemmen per land? Hebben de grootste landen meer kans om door te gaan naar de finale?

Dat is volgens de onderzoeker niet het geval. "Elk land mag 12, 10 en 8 tot en met 1 punten geven. Een klein land heeft net zoveel punten te verdelen als een groot land."

"Dus als je in een klein land woont heb je heel veel invloed. In dat opzicht weegt een stem in een klein land zwaarder dan in een land waar veel meer gestemd wordt."

President Donald Trump zette deze maand een Salvadoriaan de VS uit. Dat mocht niet, bleek achteraf. Het Hooggerechtshof eist nu dat de president deze uitzetting terugdraait. Maar Trump weigert. Dit zorgt voor woede in het land, ook bij zijn kiezers.

Trump negeert vaker de uitspraken van rechters, maar nooit eerder een van het Hooggerechtshof. Toch lijkt het alsof zijn houding tegenover het hoogste rechtsorgaan in de Verenigde Staten geen gevolgen zal hebben. En hierdoor rijst de vraag: is de wet nog wel wat waard in de VS? We vroegen het aan Amerika-verslaggever Tom van 't Einde.

1. Wat is er precies gebeurd in de Verenigde Staten?

"Het gaat dus om Kilmar Abrego Garcia die legaal in Amerika verbleef. Hij woonde met zijn vrouw en kinderen in de staat Maryland en is eigenlijk zomaar opgepakt en op het vliegtuig gezet, zonder een proces", legt Van 't Einde uit.

Abrego Garcia werd op bevel van president Donald Trump naar een terreurgevangenis in El Salvador gevlogen. Maar achteraf blijkt dat dit wettelijk niet mag. "En daarvan heeft Trump al gezegd: dat was een fout, hadden we nooit moeten doen", weet Van 't Einde. "En dat is heel bijzonder, dat Trump zelf toegeeft dat hij fout zit. Het is uniek."

2. Wat wordt er gedaan om deze fout recht te zetten?

"Het Hooggerechtshof heeft gezegd dat dit niet klopt", antwoordt de Amerika-verslaggever. Het is dan ook de bedoeling dat Abrego Garcia terugkeert naar de Verenigde Staten. Maar dat is tot nu toe nog niet gebeurd. "Trump weigert dit te doen. Hij zegt dat hij officieel niet bij machte is om deze man terug te halen uit El Salvador." Alleen daar blijkt niets van te kloppen.

"Trump en de Amerikaanse regering betalen voor de gevangenen die ze in deze gevangenis in El Salvador stoppen. Daar gaat zo'n 6 miljoen aan Amerikaans geld naartoe. Ook heeft hij een heel goede band met de president van El Salvador, Nayib Bukele. Die was gister zelfs nog in het Witte Huis. Dus als Trump zegt dat die meneer per direct moet worden teruggevlogen, dan is dat zo geregeld. Maar hij wil dat niet en negeert hier dus ook de uitspraak van het Hooggerechtshof mee. En dat is wel echt uniek."

3. Waarom kiest Trump ervoor om deze uitspraak te negeren?

Volgens Van 't Einde heeft dit vooral te maken met dat Trump meer macht wil hebben dan hij daadwerkelijk heeft. "Hij wil kijken hoe ver zijn macht echt reikt. Als president wil hij veel meer macht hebben dan hij eigenlijk heeft vanuit zijn ambt, dus probeert hij dit op zoveel mogelijk vlakken uit te breiden en te kijken óf er wordt ingegrepen."

"En als hij hier vrijspel krijgt dan geeft hem dat ook weer ruimte op andere gebieden", denkt de verslaggever. "Dus het is eigenlijk gewoon een spel dat hij speelt."

4. Zijn andere Republikeinen het eens met Trumps?

"Hij wil dat iedereen loyaal is aan hem, dat niemand iets tegen hem durft in te gaan", zegt Van 't Einde. En dat geldt ook voor zijn partijgenoten. Wie hem tegenspreekt raakt vaak zijn of haar baan in de politiek kwijt. Mochten ze het niet eens zijn met de president, zullen ze dat dus niet makkelijk uiten.

"Vroeger waren er mensen die zich durfden uit te spreken tegen Trump zijn plannen, maar die zijn nu allemaal weg. Zij zijn allemaal bang voor hem. Zijn minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio bijvoorbeeld, die was vroeger heel kritisch maar die is nu bang om een onvertogen woord over Trump uit te spreken." Wat Trump doet is volgens de Amerika-verslaggever dan ook 'pure intimidatie'.

5. Wat betekent dit voor de democratie in de VS?

Als er niemand ingrijpt, kan dit volgens de verslaggever grote gevolgen hebben voor burgers van de Verenigde Staten. "Hij kan dan alle wetten in de wind gaan slaan. En als hij er zin in heeft kan hij ook Amerikaanse staatsburgers het land uitzetten of deporteren naar een andere gevangenis, zonder enig proces."

De Amerikaanse president heeft eerder al laten weten hier best voor open te staan, weet Van 't Einde. "Het kan dus elke Amerikaan die een politieke tegenstander van Trump is overkomen. Het is nu nog niet zover, maar dat is wel wat er op het spel staat."

6. Is er hier al iets van te merken in de maatschappij?

Volgens Van 't Einde wel. Hij noemt als voorbeeld Donald Trumps eis aan de prestigieuze Amerikaanse universiteit Harvard. "Daar wil hij bepalen wat voor lessen ze geven, ze mogen geen diversiteitsbeleid meer hebben en pro-Palestijnse demonstraties moeten worden verboden."

Harvard weigert dit tot nu toe te doen. Als tegenreactie heeft de regering maandag 2,2 miljard dollar aan overheidsgeld voor de universiteit bevroren. Dit komt neer op zo'n 1,9 miljard euro. "De democratie is dus zeker in gevaar."

7. Is er iemand die Trump kan tegenhouden?

Dat kan nog weleens moeilijk worden, denkt Van 't Einde. Ook noemt hij het gedrag van Trump tegenover het Hooggerechtshof gek: "Het bestaat nota bene voor een heel groot deel uit conservatieve rechters. En drie van de zes heeft hij zelf benoemd. Dus een meerderheid staat helemaal aan Trump zijn kant." Maar zelfs daar wil de president dus niet naar luisteren. "De 'checks and balances', zoals dat zo mooi heet, die in een democratie zijn verweven die werken straks misschien dus niet meer."

8. Wat betekent dit voor het bondgenootschap tussen Europa en Amerika?

"Die vriendschap zijn we natuurlijk sowieso aan het verliezen", antwoordt Van 't Einde. "Amerika heeft zich altijd opgesteld als voorbeeld van hoe je een democratie kan inrichten. Ze hebben zichzelf ook jarenlang verkocht aan de rest van de wereld, maar die tijd is wel voorbij."

Maar bondgenoten zijn we nog wel en dat zullen we voorlopig nog blijven, voorspelt hij. "Europa is ook heel opportunistisch. Als we geld kunnen verdienen, dan zijn we ook bondgenoten met dictators en autocraten. Dus stel dat het echt die kant opgaat met de Verenigde Staten, dan kunnen we dat nog prima blijven."

De opvang van Oekraïners in Nederland loopt spaak. Er is acuut meer geld nodig. De twaalf Commissarissen van de Koning en een delegatie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten houden daarom donderdagochtend spoedberaad met asielminister Faber (PVV).

Gemeenten kunnen de voortdurende en oplopende vraag naar opvanglocaties voor Oekraïners niet bijbenen. Daardoor worden Oekraïense gezinnen die net in Nederland aankomen vaak van het kastje naar de muur gestuurd, van de ene gemeente naar de andere. In het uiterste geval kan het Rode Kruis een hotelovernachting aanbieden aan gezinnen, ouderen of zieke mensen.

121.000 Oekraïners in Nederland

Inmiddels hebben ruim 121.000 Oekraïners zich geregistreerd bij Nederlandse gemeenten. Dat is het hoogste aantal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in februari 2022. Het 'record' wordt van maand tot maand verbroken, mede omdat er bijna geen uitstroom is.

De afspraak donderdag tussen alle Commissarissen van de Koning en de minister is heel kort tevoren gepland. Om de volle agenda's te omzeilen, gaat het om een online overleg. Al om half negen 's ochtends begint de bespreking.

Geen helder plan

"Hier in Utrecht zitten we helemaal vol. We hebben het laatste bed deze week moeten vergeven", zegt Rachel Streefland. Zij is wethouder in Utrecht en verantwoordelijk voor de portefeuilles Asiel en Integratie.

"Er is nergens meer plek. Het grote vraagstuk is nu dat we of bestaande locaties moeten verlengen of nieuwe locaties moeten vinden. En er komt geen enkele helderheid hoe we dat moeten doen. We zijn bang dat het gaat leiden tot mensen op straat."

'Wegkijken kan echt niet meer'

Streefland is ook bestuurslid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en zit donderdag bij het spoedoverleg met de asielminister. De provincies en de gemeenten willen dat minister Faber op korte termijn helderheid geeft over de financiering van nieuwe locaties of die verlengd moeten worden.

"Wegkijken kan echt niet meer. We moeten voorkomen dat mensen op straat komen, terwijl het echt vaak om vrouwen en kinderen gaat. We hebben ons te verhouden tot de Europese wetgeving dat mensen moeten worden opgevangen als mensen in oorlog zijn."

Tientallen vluchtelingen per week

Regiomanager Midden-Nederland van het Rode Kruis Cora Gerritsen, ziet wat het betekent dat gemeenten geen ruimte meer hebben. "We ontvangen enkele tientallen mensen uit Oekraïne elke week. Sinds de Jaarbeurs is gesloten in augustus vorig jaar en omdat ze niet bij gemeenten terecht kunnen, komen ze als laatste kans bij het Rode Kruis, ook hier in Utrecht."

"En dan lopen ze hier binnen met koffers, met een kind op de arm, oud, jong, of ziek. Op die manier komen ze hier aan en dan hopen ze nog ergens een plekje te vinden."

Laatste hoop

"We luisteren naar hun verhaal, waar ze vandaan komen, wat ze hebben meegemaakt onderweg, we laten ze even bijkomen", gaat Gerritsen verder. "En we kijken dan of we een plekje voor ze kunnen vinden. Inmiddels zijn ze dan al bij een gemeente geweest, bij verschillende gemeenten soms, en daar is het niet gelukt."

"En daar horen ze: er is geen plek meer in Nederland. En dan bellen we met de Veiligheidsregio's of locaties in het land, die wij goed kennen, of er wellicht tóch nog plek is. We willen met z'n allen graag dat er via gemeentes plekken gevonden worden. Maar het lukt gewoon niet meer. En dan is het Rode Kruis voor deze mensen de laatste strohalm."

'Er is nog steeds geweld'

Waarom er nu, 3 jaar na het uitbreken van de oorlog, nog steeds mensen uit Oekraïne naar Nederland komen? "Er is nog steeds geweld", antwoordt de regiomanager.

"We hebben afgelopen weekend gezien wat er in Soemy gebeurd is. En dat is op verschillende plekken in Oekraïne nog steeds aan de gang. Mensen beslissen nog steeds om hun land te verlaten en komen dus ook naar Nederland."