Wie wat ouder is, kan er mogelijk over meepraten: gezien worden als fragiel en niet meer geschikt voor de arbeidsmarkt. En dat terwijl er nog zoveel kan op latere leeftijd, vertellen Hans Créton en Frances Revell. Zij zijn klaar met de betutteling.

Hans, die altijd in het onderwijs heeft gewerkt, helpt op 88-jarige leeftijd nog wekelijks leerlingen die moeite hebben met natuurkunde. Ook speelt hij fanatiek jeu de boules en bridge en doet hij vrijwilligerswerk bij Algemene Nederlandse Bond voor Ouderen (ANBO-PCOB).

Mantelzorgen, oppassen en vrijwilligen

Actieve ouderen leven vanuit een duidelijke filosofie: je moet blijven doen waar je gelukkig van wordt, ook op latere leeftijd. Maar dat wordt ze niet altijd even makkelijk gemaakt, weet Hans.

"In beleidsnota's komen vaak drie dingen naar voren: ik mag mantelzorgen, ik mag oppassen op mijn kleinkinderen en ik mag vrijwilligerswerk doen. Maar ik mag niet de dingen doen die ik eigenlijk leuk en uitdagend vind."

'Hoe ouder, hoe zieliger'

Dit is volgens Hans vooral te merken op de arbeidsmarkt: "Nu ben ik 88, dus ik kan het al helemaal vergeten. Maar het geldt ook al met 70, 75 jaar. In die tijd heb ik ook weleens gesolliciteerd, je komt gewoon niet aan de slag."

Toch begrijpt hij dat ook. "Ik kan er ook niet over klagen, want toen ik zelf op mijn 50ste in een sollicitatiecommissie zat en iemand van 70 solliciteerde, legde ik die brief ook naast me neer. Hoe ouder je wordt, hoe zieliger. Dan hebben ze zelfs medelijden met je als je solliciteert. En dat is wel vervelend. Ik denk dat ik een hoop dingen kan en een hoop dingen niet meer mag."

Stimulerend voor achteruitgang

Hans voelt zich als oudere vaak betutteld. En te veel hulp kan negatieve gevolgen hebben, waarschuwt hij. "Het is uit goedheid geboren, maar hulp stimuleert achteruitgang." Om zelf dingen te blijven leren en kunnen, moet je ze namelijk ook echt dóén, vindt hij.

Hij geeft het omgaan met een computer of een smartphone als voorbeeld: "Kinderen en kleinkinderen doen dat natuurlijk twintig keer zo goed. Maar als zij dat voor je gaan doen, word je er steeds slechter in en kun je het op een gegeven moment niet meer."

'Ik wil zelf autorijden'

Hetzelfde geldt volgens hem voor autorijden. "Mijn kinderen vroegen als het regende of wanneer het al laat was: 'Zal ik rijden?' En in het begin zei ik daar 'ja' tegen, omdat ik niet onvriendelijk wilde zijn." Maar dat doet hij nu niet meer: "Ik wil gewoon zelf rijden om het niet af te leren."

"Het beeld is dat ouderen toch een beetje versleten zijn, afgetakeld, niet meer van deze tijd, een beetje dement. Dat nodigt uit tot betuttelen", merkt Hans. "Dan doen ze iets voor je, omdat ze vinden dat het anders te lang duurt. Ze hebben geen zin om het allemaal uit te leggen, denken dat ik het toch niet snap."

Verkleinwoordjes en langzaam praten

Ook buiten zijn eigen kringen merkt Hans dit, bijvoorbeeld bij de bank. "Dat gaat allemaal online. Daar gaan ze er in eerste instantie vanuit dat ik als 88-jarige niet goed weet hoe dat werkt en leggen ze me dingen uit alsof ik een kind ben. Met verkleinwoordjes en heel langzaam met heel makkelijke woorden."

"Kijk, ik heb het zelf ook gedaan, dus het zou een beetje hypocriet zijn om te zeggen: 'Goh, wat zijn die mensen slecht.' En ik merk dat ze na een tijdje wel inzien dat ik het allemaal best wel snap. Dan gaan zij ook normaler doen."

'Je' in plaats van 'u'

Dat mensen zich anders gaan gedragen als ze langere tijd met hem omgaan, merkt Hans ook op de school waar hij werkt. Waar de leerlingen eerst 'u' zeiden, zeggen ze inmiddels 'je'. "Je kunt zeggen dat je met 'u' respect toont voor ouderen, maar het is ook afstand nemen van."

"Mijn leerlingen roepen nu gewoon 'Hoi Hans' en ze gebruiken 'jij'. Ik hoor er gewoon bij. Dat vind ik ontzettend leuk." Hans raadt het iedereen aan om te blijven doen wat je gelukkig maakt: "Als ik niks meer doe, heb ik alleen nog maar een verleden. Dat gebeurt natuurlijk vaak, dat ouderen alleen maar over het verleden praten."

Ouderen niet altijd hulpbehoevend

Veel ouderen leven zoals Hans dat doet en zijn helemaal niet kwetsbaar, ziet bijzonder hoogleraar Robbert Gobbens. Hij houdt zich bezig met de professionalisering van de verpleging en verzorging in de ouderenzorg, "Veel 80- of 85-plussers kunnen prima zelf hun boontjes doppen."

Zijn studenten denken vaak dat ouderen mensen zijn die hulp nodig hebben, vertelt hij. "Heel snel wordt gedacht dat een oudere iemand is met een beperking, iemand die niet kan horen of zien, iemand die hulp nodig heeft. Maar dat is helemaal niet de werkelijkheid."

'Regie houden is erg belangrijk'

Het is volgens Gobbens ontzettend belangrijk voor ouderen om regie over het eigen leven te houden. "Dat is voor elk mens zo en heel veel oudere mensen zijn daar gewoon toe in staat", benadrukt hij.

De hoogleraar adviseert mensen om pas hulp aan te bieden als bekend is hoe de oudere daar zelf over denkt: "Laat ze het zo lang mogelijk zelf doen en bied hulp als iemand dat vraagt. Ga het gesprek erover aan. Het uitgangspunt moet zijn: wat wil iemand zelf en wat kan iemand nog zelf?"

Zinvolle dingen blijven doen

Toen de 71-jarige Frances 8 jaar geleden stopte met werken, viel ze in een gat. "Het ging me slecht af om alleen maar thuis te zitten, tv te kijken, laat op te staan. Je verzandt in een soort lethargie. Ik vind het daarom heel belangrijk om zinvolle dingen te bijven doen."

Ze werkte de afgelopen jaren als postbezorger, leerde Russisch met haar partner en begon met bowlen. Nu werkt ze een dag in de week in de schoolbibliotheek van haar kleinkinderen, doet ze de administratie voor het bedrijf van haar zoon en past ze regelmatig op. Daarbij helpt ze ouderen met hun belastingaangifte.

Bezorgdheid of betutteling?

Haar kinderen maken zich weleens zorgen over haar drukke agenda, vertelt Frances. Maar daar trekt ze zich weinig van aan: "Ik ben best in staat om gas terug te nemen als dat nodig is."

"Ze willen niet dat ik te veel hooi op mijn vork neem. Ze willen dat ik geniet, maar dat doe ik ook. Ik doe alles met plezier, niet omdat het moet." Betutteling wil ze de bemoeienis van haar kinderen niet noemen. "Het is zuivere bezorgdheid."

Bron: Eigen foto

Toon tegen ouderen

Hoewel ze zelf geen betutteling ervaart, ziet ze dat wel gebeuren bij ouderen die ze tijdens haar vrijwilligerswerk ontmoet. "Er zijn gevallen waarin ik de verzorgende aantref bij iemand thuis, terwijl ik kom voor de belastingaangifte", geeft Frances als voorbeeld.

"En dan hoor ik de toon waarop tegen iemand wordt gepraat", vertelt ze. "Alsof diegene er zelf nauwelijks bij is. Of niet in staat zou zijn om een normaal antwoord te geven."

Nog helder van geest

Gelukkig ziet ze ook ouderen die hier goed mee om kunnen gaan. "Ik kom bij een meneer, die zo'n 10 jaar ouder is dan ik, en die gaat er echt tegenin door een grapje te maken of bozig te doen."

Maar het blijft lastig om te zien, vindt Frances. "Die man heeft best veel zorg nodig, maar in zijn hoofd klopt alles. Dat iemand bijvoorbeeld iets later reageert wil niet zeggen dat de helderheid van geest er niet is."

'Zo hoef je niet tegen mij te praten'

Als ze zelf in de toekomst te maken krijgt met betutteling denkt ze dat ze er op dezelfde manier mee om zal gaan als deze meneer. "Ik hoop dat ik dan nog helder genoeg ben. Dat ik bijvoorbeeld zelf kan zeggen: 'Zo hoef je niet tegen mij te praten.' Ik heb bovendien twee kinderen die dat ook niet met hun moeder zouden laten gebeuren."

In de tussentijd houdt Frances vast aan haar drukke planning. Er past zelfs nog wel wat bij: "Ik ben lid geweest van een leesclub Nederlands en een leesclub Engels, die zijn allebei opgehouden te bestaan. Als ik daar tegenaan zou lopen, dan zou ik dat eigenlijk wel graag weer doen."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."