Zowel mensen, dieren als de planeet zouden beter af zijn als we meer plantaardig eten. Daarvan zijn de Caring Doctors overtuigd. Dat is een groep zorgmedewerkers die zich inzet voor een voedseltransitie in de zorg. "Er wordt veel te lang doorgepolderd."

De zorgsector is de grootste cateraar van Nederland. Jaarlijks worden er miljoenen maaltijden geserveerd, onder meer in ziekenhuizen, verpleeginstellingen en revalidatiecentra.

Te vaak een stuk vlees op het bord

Op al die borden ligt vaak ook een stuk vlees. Veel te vaak, vindt orthopedisch chirurg Patrick Deckers. Hij reist door het land om ziekenhuizen en andere zorginstellingen ervan te overtuigen om over te gaan naar meer plantaardige voeding.

"Op dit moment eten we in Nederland zo'n 60 procent dierlijk voedsel - dus vlees en zuivelproducten - en zo'n 40 procent plantaardig. Maar voor onze gezondheid én die van de planeet zouden we naar minimaal 80 procent plantaardig en 20 procent dierlijk voedsel moeten", volgens Deckers.

Een paar voorlopers

Hij wil dat zorginstellingen het goede voorbeeld geven en minder vlees en zuivel op het menu zetten. Daarvoor richtte hij Caring Doctors op. Met dat platform wil hij samen met andere zorgmedewerkers vaart zetten achter de voedseltransitie in de zorg. Ze zitten nu bij zo'n veertig ziekenhuizen aan tafel en bij een aantal verpleeghuizen.

"Je hebt wat koplopers die snel om willen, maar er zijn ook ziekenhuizen die uitgebreid bekijken hoe ze het moeten gaan doen. Daarbij proberen we te helpen", legt Deckers uit. "En soms wordt er ook eindeloos doorgepolderd. Dan denk ik weleens: 'Wil er nu iemand opstaan en zeggen: we gaan dit gewoon doen!'"

Bron: EenVandaag

Meer dan 1 miljoen maaltijden per jaar

Internist Maarten Soeters bij het Amsterdam UMC ziet het nut in van meer plantaardig voedsel, maar plaatst ook kanttekeningen: "Er is echt de wil om meer plantaardig eten te verstrekken. Maar in zo'n groot ziekenhuis doe je dat niet zomaar."

"We serveren hier meer dan 1 miljoen maaltijden per jaar. Het is bijna een maatschappij op zich, waar iedereen wel iets over de catering te zeggen heeft en waar ook financiële belangen spelen."

Meer eiwit nodig

Een ander belangrijk punt is volgens de internist dat zieke mensen vaak een verhoogde eiwitbehoefte hebben om hun afweer zo goed mogelijk te houden. Die eiwitten halen ze nu grotendeels uit maaltijden met dierlijke eiwitbronnen.

"Je moet bijvoorbeeld goed kunnen ophoesten. En goed kunnen lopen zonder te vallen. Spiermassa is daarom heel belangrijk."

'Liever iets wat ze lekker vinden'

Soeters vervolgt: "De mensen die in het Amsterdam UMC worden opgenomen zijn vaak ernstig ziek en hebben weinig eetlust. Bijvoorbeeld omdat ze geopereerd zijn of chemotherapie krijgen bij kanker.

Het is voor patiënten in een ziekenhuis vaak al ingewikkeld om voldoende energie en voldoende eiwitten binnen te krijgen. Dan zou je misschien liever hebben dat ze iets eten wat ze lekker vinden, ook al is dat een dierlijk product."

'Krijgen patiënten voldoende binnen?'

Het Amsterdam UMC onderzoekt nu of patiënten bij een puur plantaardig dieet alle nodige voedingsstoffen binnen krijgen. Het plan is om mensen die worden opgenomen met een ernstige urineweginfectie of een bloedvergiftiging, of mensen die een uitgebreide operatie hebben gehad, volledig plantaardige maaltijden te gaan geven.

"En dan gaan we kijken of ze voldoende energie en eiwitten binnenkrijgen. En of het goed gaat met het herstel. We hopen daaruit te kunnen concluderen wat werkt en wat niet. En waar we kunnen verbeteren", vertelt Soeters.

Onbetaalbare zorg

De studie duurt een paar jaar maar is volgens de internist wel belangrijk om duidelijke data te krijgen. En sowieso is Soeters overtuigd van de noodzaak om minder dierlijke eiwitten te eten: "Een groot gedeelte van onze zorgkosten kan verklaard worden door leefstijlgerelateerde ziekten.

Het gaat om een groot percentage: zo'n 70 tot 80 procent van alle zorgkosten. Dan heb je het bijvoorbeeld over hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. Als je daar iets aan wil doen en de gezondheidszorg betaalbaar wil houden, dan hoort daar de transitie naar gezonde en deels plantaardige voeding bij."

'Inmiddels 70 procent vegetarisch'

In de Noordwest Ziekenhuisgroep in Noord-Holland zijn ze al een stuk verder: "2 jaar geleden zijn we begonnen met volledig zelf koken", vertelt teamleider food & beverage Marco de Stenis. "We hebben toen een eigen keuken neergezet, koks aangenomen en kopen alles zelf in."

"Het was ingewikkeld, maar we wilden met z'n allen veel meer plantaardig voedsel in huis halen en we vonden dat we hiermee ook onze patiënten veel beter bedienen. Inmiddels eet zo'n 70 procent van onze patiënten vegetarisch en in het personeelsrestaurant is zelfs 90 procent van het aanbod vegetarisch."

'Niet duurzaam bezig met biefstuk'

Teamleider duurzaamheid Marco Lagrand bij de Noordwest Ziekenhuisgroep werkt nauw samen met De Stenis. "Toen ik hier begon, serveerden we kant-en-klaarmaaltijden uit de diepvries. Ze werden geleverd met veel plastic en daar wilden we graag vanaf. Daarnaast wilden we vers en gezond koken voor onze patiënten."

"Je bent gewoon niet duurzaam bezig met biefstuk en kip. Als we kijken naar de veestapel, zeker in Nederland, dan zorgt dat vlees voor het grootste gedeelte van de CO2-uitstoot. Daar wilden wij als ziekenhuis vanaf, want de zorg is toch al een behoorlijk vervuilende sector.

'Dit is lekker en dit moeten we doen'

Het was wel een uitdaging om de ommezwaai voor elkaar te krijgen, vertelt Lagrand. "Er hangt een beetje een negatieve sfeer rondom het woord vegetarisch."

"Daarom organiseerden we proeverijen met alle gremia in het ziekenhuis: de Raad van Toezicht, de Raad van Bestuur, de verpleegkundigen, de adviesraad, de cliëntenraad, de poliklinische expertgroep en ga zo maar door. Uiteindelijk was iedereen om en zeiden ze: 'Ja, dit is lekker en dit moeten we doen.'"

Intern draagvlak cruciaal

Patrick Deckers van Caring Doctors denkt ook dat intern draagvlak cruciaal is: "En dat gaat gelukkig steeds beter. In ziekenhuizen zie je steeds meer green teams, groepen zorgprofessionals die zich clusteren en zeggen: 'We gaan de zorg verduurzamen.'"

"Deels gaat dat om het gebouw en om minder afval. Maar ook voedsel komt steeds meer in beeld, daar kijken mensen steeds kritischer naar."

'Plantaardig eten is niets nieuws'

Grotendeels plantaardig eten is eigenlijk ook helemaal niets nieuws, benadrukt Deckers: "Als je 2 keer per week vlees eet, dan is het weer een beetje zoals het tot in de jaren 50 en 60 was. Toen aten we ongeveer 80 procent plantaardig voedsel en maar 20 procent dierlijk."

"Als we weer daarnaartoe gaan, dan wordt de maatschappij gezonder. En dat is ook voor de aarde veel beter. Je zorgt niet alleen voor minder dierenleed, maar ook voor minder schade aan de planeet."

Nederland en zeven andere landen hebben een klacht ingediend bij de VN: Rusland verstoort satellieten. Satellieten zijn onmisbaar voor communicatie, navigatie en het observeren van de aarde. We vroegen wat jullie over satellieten willen weten.

De vragen worden beantwoord door ingenieur Arnaud van Kleef van het Nederlands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR). Hij leidt daar het Future Air and Space Power-programma, dat onderzoekt hoe innovaties in de lucht en ruimte kunnen bijdragen aan een veiligere samenleving. Vanuit dit onderzoek wordt ook het ministerie van Defensie geadviseerd.

1. Welke soorten satellieten zijn er en waarvoor worden ze gebruikt?

Satellieten draaien om de aarde en sturen informatie naar ons door. Dat gebeurt via radiosignalen. Een schotelantenne op aarde stuurt signalen naar de satelliet, die verwerkt ze, en stuurt ze vervolgens via een andere antenne terug naar de aarde. Op deze manier gebruiken we satellieten voor belangrijke dingen als communicatie, navigatie en aardobservatie.

Satellieten zijn nodig voor communicatie op lange afstanden, licht Van Kleef als eerste toe. "Als je radiosignalen zonder satellieten naar de andere kant van de wereld probeert te sturen, dan ketsen ze af door de bolle vorm van de aarde. Satellieten plaats je daarentegen op de juiste hoogte in een baan om de aarde, waar die bolling de signalen niet meer blokkeert", verklaart hij.

Aardobservatie is een tweede belangrijke toepassing van satellieten. Satellieten kunnen bepaalde plekken op aarde monitoren. De beelden en informatie die dat oplevert, worden gebruikt voor de agrarische sector, voor controle van veiligheid. En om bijvoorbeeld veranderingen in het weer en klimaat in de gaten te houden, vertelt Van Kleef.

Ook zijn satellieten cruciaal voor navigatie. "Zonder zou je niet kunnen navigeren met Google Maps. Maar ook zijn ze bijvoorbeeld nodig voor precisiewapens van militairen; die vliegen vaak met gps-begeleiding", zegt de onderzoeker.

2. Wat is het gevaar van gehackte satellieten voor ons?

"Een gehackte satelliet kan cruciale informatie niet meer doorgeven. Er komt dan niets, of er komt ruis terug. Of de satelliet geeft aan: ik kan mijn taak niet meer uitvoeren."

"In bijvoorbeeld het Baltisch gebied ervaren vliegtuigen al regelmatig last van sabotage van satellieten. Het gaat vooral om sabotage van satellietsignalen, afkomstig van GPS-satellieten. Dit omdat er stoorzenders op aarde staan die stoorsignalen naar ontvangers sturen. Bijvoorbeeld de ontvangers aan boord van vliegtuigen. Het saboteren van GPS-satellieten zelf is zeker ook een bedreiging", legt Van Kleef uit.

"Ook heeft een sabotageactie soms onbedoelde bijeffecten. Neem het voorbeeld van kinderzender BabyTV, waar opeens Russische propaganda op te zien was. De sabotage van satellieten was vermoedelijk bedoeld om de communicatie van Oekraïne te verstoren, maar had ook deze consequentie."

"Europese landen hebben zo al op verschillende manieren last van sabotage van satellieten, en dat is ook waarom nu acht EU-lidstaten aankloppen bij de Verenigde Naties", verklaart hij. "Als satellieten op grote schaal gehackt zouden worden, werken allerlei processen van communicatie, navigatie en observatie niet meer. Dat kan hele maatschappijen ontwrichten."

"We leven namelijk in een tijd waarin we steeds afhankelijker zijn van de ruimte. Voor onze welvaart en veiligheid. Satellieten zorgen in deze eeuw voor informatie en data. En dat wordt wel gezien als de olie van de 21ste eeuw. Met veel informatie en data kun jij druk uitoefenen op andere landen. Het is cruciaal om daar toegang tot de hebben."

Bron: Eigen beeld

3. Hoe kunnen satellieten gehackt worden?

"Een satelliet verstoren, kan door vanuit een zendstation een heel sterk stoorsignaal naar de satelliet te sturen, dat veel sterker is dan wat die satelliet normaal binnenkrijgt. En dat het reguliere signaal overstemt", legt Van Kleef uit.

"Militaire satellieten hebben backup-systemen om zich te beschermen tegen stoorsignalen, maar civiele satellieten zijn kwetsbaarder. Tegelijkertijd vervaagt het onderscheid tussen militair en civiel gebruik van de ruimte. Voor beide worden steeds meer dezelfde satellieten en technologieën gebruikt, waardoor ook de dreigingen en risico's veranderen."

Er wordt onderzoek gedaan naar hoe je satellieten beter kunt beschermen. Bijvoorbeeld door signalen te sturen via een laser - met licht in plaats van radiogolven, dus. Die signalen zijn moeilijker te saboteren. Ook kunnen satellieten worden uitgerust met betere encryptie. Of met slimme antennes die beter kunnen detecteren waar stoorsignalen vandaan komen.

"Maar op dit moment geldt: als een satelliet hier niet mee ontworpen is, en zodra die eenmaal 'vliegt', heb je pech. Je kunt er dan niet zomaar heen om 'm te tweaken, zodat de satelliet beter beschermd is", zegt Van Kleef.

4. Zijn er internationale afspraken over het beschermen van satellieten?

Het VN-Ruimteverdrag uit 1967 bepaalt dat de ruimte vrij toegankelijk is, maar dat landen verantwoordelijk blijven voor hun satellieten. "Een bedrijf krijgt niet zomaar toegang tot de ruimte. Het moet in ieder geval een vergunning krijgen van het land waar het geregistreerd is."

"Daarnaast bepalen internationale organisaties zoals de ITU (Internationale Telecommunicatie-unie) - een gespecialiseerde organisatie van de VN - welke satellieten waar mogen 'vliegen'. Ook coördineren zij op welke radiofrequenties mag worden uitgezonden."

"Bovendien wordt space situational awareness, zoals we dat dan noemen, steeds belangrijker", vervolgt hij. "Met systemen vanaf de grond en met satellieten die camera's aan boord hebben, houden militaire en civiele organisaties in de gaten wat er allemaal om de aarde vliegt. Dat is cruciaal, want daar zit ook de bewijslast in het geval van sabotage."

5. Beschikt Europa over genoeg satellieten om alles 'up and running' te houden voor het geval we bonje krijgen met de VS of China?

Als alternatief satellietsysteem voor Starlink, om met het internet te verbinden, heeft Europa op dit moment Eutelsat OneWeb. Dat systeem telt ongeveer 600 satellieten, vertelt Van Kleef. Voor navigatie heeft de Europese Unie Galileo, een satellietnavigatiesysteem dat vergelijkbaar is met het Amerikaanse GPS.

Voor het geval dat Elon Musk Starlink zou uitzetten, kan Europa met Eutelsat OneWeb zelfstandig opereren, zegt Van Kleef.

"Maar het liefst zouden we wel meer Europese satellieten lanceren, om de dekking beter te garanderen en robuuster te maken", zegt hij. De Europese Unie werkt bijvoorbeeld aan IRIS², een nieuw systeem met zo'n 300 satellieten. Maar dit systeem is naar verwachting pas in 2030 operationeel.

6. Waarom hebben private partijen toegang tot de ruimte gekregen?

"Bedrijven die investeren in de ruimtevaart, dragen bij aan de economische status en groei van een land", verklaart Van Kleef. Ze dragen belastingen af over hun winst, en stimuleren investeringen en werkgelegenheid.

Er wordt wel gesproken over vier 'space ages', ruimtetijdperken. "Het eerste tijdperk begon in 1957, met de lancering van Spoetnik 1, de eerste kunstmatige satelliet die in een baan om de aarde werd gebracht. Dat was vanuit militair oogpunt. In het tweede tijdperk begonnen instituties als NASA en ESA met wetenschappelijk onderzoek in de ruimte. En toen begonnen ook commerciële bedrijven met het verkopen van satellietbeelden en communicatiediensten."

De derde space age - NewSpace genoemd - begon rond 2010, toen commerciële bedrijven zoals SpaceX van Elon Musk en Planet Labs de ruimte-industrie gingen domineren met kleine, goedkope en massaal gelanceerde satellieten.

Volgens Van Kleef zijn we inmiddels in de vierde space age aanbeland. "Maar er zijn ook mensen die zeggen dat we nog in de derde fase zitten. Er is niet één iemand die dit bepaalt." In de vierde space age verschuift de focus naar veiligheid, strategische controle en duurzaamheid van de ruimte zelf.

"Je krijgt satellieten die andere satellieten in de gaten houden en beschermen. Maar ook satellieten die andere satellieten aanvallen om ze onklaar te maken. En het wordt belangrijker om ruimtepuin op te ruimen, ook om botsingen met de vele satellieten die er inmiddels zijn te voorkomen."

7. Zijn we de ruimte niet aan het vervuilen met zoveel satellieten, en wat doen we met verouderde exemplaren?

"Als satellieten niet meer gebruikt kunnen worden, is het belangrijk dat ze op een verantwoorde manier worden opgeruimd. Over het algemeen geldt: satellieten in een lage aardbaan moeten worden afgeremd, zodat ze in de dampkring verbranden", vertelt Van Kleef.

Satellieten in middelhoge of geostationaire banen kunnen niet teruggebracht worden naar de aarde. In plaats daarvan worden ze daarom naar een 'graveyard orbit' gebracht, een hogere baan waar ze geen gevaar meer vormen, legt Van Kleef uit. "Daarvoor moeten die satellieten een beetje brandstof reserveren."

Nederland werkt binnen de VN aan verdragen om juridisch vast te leggen hoe landen en bedrijven zich verantwoordelijk moeten gedragen in de ruimte, vertelt Van Kleef. "Het gaat dan om afspraken tussen operators om botsingen te voorkomen en om richtlijnen voor het opruimen van oude satellieten."

Het verliezen van vrienden omdat je kanker hebt. Het gebeurt bij jong en oud. Tegenwoordig is er zelfs een term voor: 'cancer ghosting'. Sebastiaan (42) kan hierover meepraten.

"Ik heb mijn vorige vrouw verloren aan kanker. Later ben ik hertrouwd met iemand die toevallig ook haar man aan kanker verloor. En nu heb ik zelf kanker", vertelt Sebastiaan. Hij werd in deze moeilijke tijd 'geghost' door een aantal vrienden. 'Ghosten' gebeurt wanneer iemand plotseling en zonder uitleg het contact verbreekt.

Kanker kwam steeds terug

Het eerste slechte nieuws komt in 2005. Net als Sebastiaan en zijn toenmalige vrouw een paar maanden samen zijn, wordt bij haar kanker vastgesteld. "Het heeft uiteindelijk tot 2017 geduurd. Toen is ze overleden. In de jaren daarvoor onderging ze operaties, bestralingen en chemotherapie. Telkens krabbelde ze weer op, maar de kanker kwam steeds terug."

Het stel probeerde het beste uit het leven te halen, vertelt hij. "Als het kon, gingen we op vakantie en brachten we veel tijd samen door. Ziekenhuisbezoeken combineerden we vaak met iets leuks, zoals een bezoekje aan de IKEA. Tijdens behandelingen draaide alles om de ziekte, maar als het weer even goed ging, schoof dat wat naar de achtergrond. Het ging met vlagen."

Veranderende relaties

Sebastiaan vond het vreselijk om zijn vrouw steeds zieker te zien worden. "Je ziet een jonge vrouw langzaam wegkwijnen, haar plezier in het leven verliezen. Dat doet veel met je." Toch bleef hij hoop houden. "Misschien was dat naïef, maar je denkt steeds: misschien vinden ze een behandeling die aanslaat. Maar dat gebeurde niet."

Terwijl hij verdriet had om de verslechterende gezondheid van zijn vrouw, was er iets anders wat hem dwarszat: de manier waarop zijn omgeving ermee omging. "Sommige relaties werden hechter, vooral in de laatste fase van haar leven. Maar anderen namen juist afstand", vertelt hij.

'Bang om iets verkeerds te zeggen'

"Ik merkte dat mensen het moeilijk vonden om met de situatie om te gaan", weet hij nog. "Kanker is eng voor sommigen. Ze zijn bang om iets verkeerds te zeggen, weten niet wat voor houding ze moeten aannemen en trekken zich terug."

Dat viel Sebastiaan vooral op rondom verjaardagen. Het plannen van feestjes lukte steeds minder, want vrienden kwamen niet meer langs. "Het contact kwam steeds van één kant. Uiteindelijk verwaterde het, totdat ik ze helemaal niet meer zag. En soms kregen we rare, kille reacties, waardoor we dachten: wat hebben we verkeerd gedaan?"

Niet meer spontaan afspreken

Dat gevoel, dat vriendschappen verwateren wanneer je langdurig ziek bent of diep in een rouwproces zit, herkennen veel mensen, vertelt professor en hoogleraar stadssociologie aan de Universiteit Utrecht Beate Völker. Ze doet ook onderzoek naar vriendschappen. "Je netwerk verandert door een dergelijk ingrijpende gebeurtenis. Mensen nemen dan inderdaad afscheid van je om verschillende redenen."

"Je kunt niet meer alles doen wat je voorheen deed. Je bent vaak minder mobiel, je kunt bijvoorbeeld niet meer spontaan 's avonds naar de kroeg. Dat gaat niet. En zo ontstaan er, soms ongemerkt, minder contactmomenten", legt Völker uit. "Je moet echt veranderen van activiteit en je weet beiden ook moeilijker wat iemand nodig heeft. Het zet de relatie onder druk."

Dezelfde kenmerken

Vrienden word je met mensen die op je lijken, legt Völker uit. Het zijn mensen die veel van dezelfde 'kenmerken' hebben. "Als de een ziek wordt en de ander niet, dan onderscheid je je op een belangrijk kenmerk. En daarnaast wil je een kenmerk als deze natuurlijk liever niet delen. Dus ook dat kan maken dat die relatie ineens zo anders wordt. Maar wil je met elkaar verder, dan moet je juist deze veranderingen bespreken."

"Het hoeft dus niet zoiets te zijn van: 'Ja, ik heb er geen zin in, ik doe het niet meer.' Het is ook gewoon omdat het moeilijk is", zegt de professor over de reden dat mensen er soms voor kiezen om niets meer van zich te laten horen, of ook wel; om te ghosten.

Nieuwe banden

Toch wist Sebastiaan in de laatste maanden dat zijn vrouw nog leefde nieuwe vrienden te maken. Hij werd erg close met haar vriendinnen: "We wisselden ziekenhuisbezoeken af en maakten schema's. We hebben die periode samen doorstaan en dat schepte een band. We vormden een klein team."

En zelfs na haar overlijden in 2017 blijft de groep contact houden. Totdat Sebastiaan zijn nieuwe liefde ontmoet, met wie hij in 2022 trouwt. "In het begin waren ze nog op de bruiloft, maar na verloop van tijd werd het contact minder", vertelt hij hierover.

'Wat zou zijn vrouw vinden?'

"Alsof ze dachten: 'Hij lacht weer, hij gaat verder, dus hij zal het wel vergeten zijn.' Ook afspraken maken met hen werd moeilijker. Via via hoorde ik dat ze zich afvroegen: 'Wat zou zijn overleden vrouw hiervan vinden?'"

Dit soort opmerkingen kwetsen hem en Sebastiaan besluit de vriendschappen te laten gaan. "Mijn eerste vrouw zei altijd: als iets niet op een leuke manier gaat, dan ga ik het ook niet afdwingen. Dat heb ik dus ook niet gedaan."

Zelf ziek

In de jaren daarna probeert Sebastiaan zijn leven op te pakken - en nieuwe vriendschappen te sluiten - maar in 2023 krijgt hij opnieuw slecht nieuws: er wordt een bultje op zijn bijnier ontdekt.

"De artsen wisten niet wat het was. Uiteindelijk bleek het een zeldzame vorm van bijnierkanker. Ik dacht: wat gebeurt me nu? Dit kan niet. Eerst mijn moeder verloren, toen mijn vrouw, en nu dit. Het voelde onwerkelijk. Ik kon het niet bevatten."

'Nooit meer iets van gehoord'

Toen hij zijn diagnose deelde, viel hem iets op: "Die vriendinnen, met wie ik ooit zo'n hechte band had, vroegen nooit hoe het met me ging. Ze hebben zich nooit gemeld. En dat terwijl ze het wisten. Ik ben altijd open en eerlijk geweest. Maar van hen? Geen woord."

Zeer pijnlijk, zegt Sebastiaan. "Ik had eigenlijk gehoopt dat de mensen die ik nu al een tijdje niet had gesproken, zouden denken: 'We zoeken het contact weer op.' Maar juist het tegendeel was waar. Dus dat vond ik wel kwetsend. Maar weet je: als het er niet inzit, zit het er niet in. Dan ga ik er ook niet zelf achteraan: zak er maar in dan."

Op zoek naar een lotgenoot

Wel bleef hij openstaan voor de mogelijkheid dat er ooit weer nieuwe vrienden zouden komen. En dat gebeurde: "Mijn arts vroeg me op een gegeven moment: 'Ik heb een patiënt die een paar jaar ouder is dan jij, hij komt oorspronkelijk uit Israël en woont hier al jaren. Hij zoekt lotgenoten. Vind jij het goed als ik jullie in contact breng?' Ik zei meteen ja. Ik had zelf ook die behoefte."

"Goed te begrijpen", zegt professor Völker. Volgens haar bouwen mensen die een langdurige aandoening hebben, of een grote verandering meemaken - dus bijvoorbeeld ook nieuwe ouders - graag vriendschappen op met mensen die de ervaring delen. Ze zoeken naar zo'n zelfde kenmerk.

'Dit is onbetaalbaar'

En dus, kort na het bezoek aan de arts neemt Sebastiaans lotgenoot - zoals hij hem zelf noemt - contact met hem op. Ze gingen samen lunchen. "Sindsdien werd het contact steeds intensiever, en op een gegeven moment werd het echt een vriendschap. We spreken elkaar wekelijks. We houden elkaar op de hoogte van alles, geven elkaar tips over medicatie en steunen elkaar. We trekken elkaar erdoorheen. Als ik een moeilijke periode heb, helpt hij me, en andersom."

"Ondanks de steun van mijn vrouw, dochter en familie had ik me dan waarschijnlijk toch meer alleen gevoeld", vertelt Sebastiaan over de band met zijn vriend. "Mensen zien mij gewoon functioneren en denken: 'Het zal wel goed gaan.' Ze begrijpen het niet echt, maar bij hem vind ik dat begrip wél. We snappen van elkaar wat we doormaken. Dat is onbetaalbaar."