Gijs en zijn vrouw Grada dachten het goed geregeld te hebben: ze lieten hun wensen vastleggen voor als ze bijvoorbeeld dement zouden worden. Maar de wilsverklaring werd niet gevolgd en Grada heeft nu niets meer te zeggen over haar levenseinde.

De moeder van Grada van Beek had Alzheimer. Het was een lijdensweg die Grada niet mee wilde maken. Daarom stelden zij en haar man Gijs jaren geleden een wilsverklaring op. Dat deden ze via de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) die gratis model-wilsverklaringen verstrekt aan haar leden. Expliciet heeft Grada daarin beschreven dat ze euthanasie wil als ook zij dement wordt. Maar nu ze inmiddels Alzheimer heeft in een verder gevorderd stadium, willen artsen niets met haar vastgelegde wens.

Naast de fiets lopen

Grada was nog geen 60 jaar toen ze de eerste tekenen van dementie vertoonde. De ziekte sloeg bij haar nog eerder toe dan bij haar moeder. Die was 'al' ver in de 70 toen ze ziek werd. "7 jaar geleden merkte ik voor het eerst dat er iets met haar aan de hand was", zegt Gijs. "Dan vroeg ze iets en gaf ik antwoord en dan stelde ze even later de vraag opnieuw. Daar werd ik narrig van."

"Ik begon pas echt nattigheid te voelen toen Grada thuiskwam en zei dat het zo hard stormde dat ze naast haar fiets moest gaan lopen. 'Hè', dacht ik, 'het stormt helemaal niet'. Toen ik haar fiets bekeek, zag ik dat die in de hoogste versnelling stond. Ik zei dat ze wel terug moest schakelen. Toen werd ze boos en zei dat er helemaal geen versnelling op haar fiets zat. Terwijl ze al 20 jaar op die fiets fietste."

'Waar is Gijs?'

Tot 2018 zorgde Gijs voor Grada. In 2017 gingen ze nog samen met hond Teun op wandelvakantie in Engeland. Maar Grada ging steeds verder achteruit. "Soms zat ik 's avonds naast haar op de bank en vroeg ze mij of Gijs nog kwam. Dan ging ik maar een beetje op mijn telefoon rommelen en mezelf bellen en zei ik dat hij het druk had met werk, maar dat hij misschien nog zou komen."

Bron: Gijs van Beek

1/2Augustus 2009

Frustratie en machteloosheid

December 2018 verhuisde Grada naar een verpleeghuis. Het ging thuis echt niet meer. Gijs hoopte dat ze het daar beter naar haar zin zou hebben en tot rust kon komen. Maar ze werd er juist opstandig en boos. Grada functioneert niet in een groep. "Als mensen zitten te praten, kan ze het niet volgen en voelt ze zich buitengesloten. Ze wordt kwaad en opstandig. Al op de eerste dag sloeg ze alle planten van de tafel."

"Als zoiets gebeurt, brengen ze haar terug naar haar kamer en dan zit ze daar alleen. Dan botviert ze haar frustraties op het inventaris. Ze heeft al haar halve kamer gesloopt: de kasten, de gordijnen, het keukenblok. Pure frustratie en machteloosheid. Ik vind het verschrikkelijk om haar zo te zien, vooral omdat ik weet dat ze dat niet wil. Ik heb haar ook wel eens op de grond gevonden. Dan weet ze niet meer hoe ze op moet staan."

Goed op papier, toch waardeloos

Een einde zoals Grada wenste, komt er waarschijnlijk niet. Gijs heeft contact gehad met hun huisarts maar hij kan niks meer doen. Grada is zijn patiënt niet meer. "Hij zei ook dat hij nooit zal meewerken aan euthanasie op een dement persoon. Bang om justitie in zijn nek te krijgen." Ook de arts in het verpleeghuis werkt niet mee aan een levensbeëindiging. Volgens Gijs heeft ze niet eens naar de verklaring gekeken.

"Ik zie de hele film van mijn schoonmoeder weer voor m'n ogen. Ik heb Grada beloofd om haar te helpen en belofte maakt schuld. Ze heeft de verklaring goed op papier gezet maar in feite is het waardeloos. Grada was een lieve zachtaardige vrouw die altijd voor de hele wereld klaar stond. Ik herken haar niet meer terug, ze heeft een verbitterde uitdrukking op haar gezicht. Ze is verdrietig maar meestal opstandig. Ik kan het niet aanzien hoe zij moet lijden. Dit gun je niemand, het is mensonterend."

Door alle problemen met stikstof zou je denken dat de luchtkwaliteit in Nederland er slecht voor staat. Maar de lucht in Nederland wordt steeds schoner. Dat concludeert het Planbureau voor de Leefomgeving. "Maar we kunnen nog niet achterover leunen."

"Er ligt een deken van luchtvervuiling over Europa, en die wordt veroorzaakt door verschillende chemische stoffen die worden uitgestoten", licht Marko Hekkert, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) toe. Het inademen van die stoffen is schadelijk voor onze gezondheid.

Europese afspraken

Stoffen als zwaveldioxide, stikstofoxide, ammoniak en fijnstof zijn een stuk minder aanwezig in de lucht dan jaren geleden, zo concludeert het PBL, dat de luchtkwaliteit samen met het RIVM onderzocht.

Dat komt doordat Europa eerder afspraken heeft gemaakt om die uitstoot te verminderen en de lucht weer schoner te krijgen. Auto's, schepen en stallen moesten minder vervuilend worden gemaakt. Afspraken met de industrie spelen een belangrijke rol. "Ze hebben nieuwe technieken ontwikkeld en geïmplementeerd, en dat heeft gewerkt. De auto's die we nu kopen zijn een stuk schoner dan 20 jaar geleden", zegt Hekkert.

Emissiedoelen in zicht

Onze lucht is nu dus een stuk schoner dan decennia geleden. En wordt ook nog schoner, zo is de verwachting. Bijvoorbeeld doordat we meer elektrisch gaan rijden. Het PBL denkt dat de kans groot is dat we de Europese emissiedoelen in 2030 gaan halen.

Waar vroeger bijvoorbeeld zwavel een groot probleem was, speelt die stof nu nauwelijks nog een rol, merkt Hekkert op. "Dat leidde tot zure regen, waardoor bossen doodgingen. Maar nu hebben we het niet eens meer genoemd in onze presentatie."

Schonere kachels

Fijnstof is nog wel een punt van aandacht. Daar is volgens het PBL wel een daling te zien, maar veel minder scherp dan bij andere stoffen. "Van fijnstof worden mensen echt ziek, maar we hebben er ook zelf veel invloed op", zegt Hekkert.

Het gebruik van houtkachels stoot bijvoorbeeld veel fijnstof uit. Wie iets aan zijn vervuiling wil doen kan een schonere kachel aanschaffen.

Levensverwachting 8 maanden korter

Voor onze gezondheid en kwaliteit van leven is de luchtkwaliteit van groot belang. De levensverwachting in Nederland wordt door de luchtvervuiling gemiddeld 8 maanden ingekort. Als deze verbetering zich doorzet, kan dit teruglopen tot 4 maanden.

"Dat klinkt misschien niet als een groot verschuil, maar het is een gemiddelde voor heel Nederland. Veel mensen overlijden hier gewoon jaren eerder door."

Landbouwsector blijft vervuilen

Maar ondanks een forse daling van de ammoniakuitstoot, liggen de landelijke doelen voor stikstofdepositie op de natuur nog ver buiten bereik. "De landbouw is de sector die nog relatief veel blijft uitstoten", zegt Hekkert.

Als het gaat om de gezondheid van de mens gaat het nu een stuk beter, maar de natuur heeft het nog zwaar. Daar zal dan ook nog hard aan gewerkt moeten worden om aan de normen te voldoen. "We kunnen nog niet achterover leunen."

Nog geen 1 op de 3 Nederlanders heeft een noodpakket thuis, blijkt uit onderzoek van het EenVandaag Opiniepanel. Veel te weinig, zegt minister David van Weel. "Dat moet naar 100 procent. Iedereen moet zichzelf 72 uur kunnen redden."

Minister van Justitie & Veiligheid David van Weel vindt dat elke Nederlander zich 72 uur moet kunnen redden in geval van een crisissituatie. "Denk aan communicatie, voor als er geen mobiel netwerk is. Denk aan voedsel en drinkwater, als er geen supermarkten open zijn. Al dit soort zaken, die moet je 72 uur kunnen volhouden bij een crisis."

Van 48 naar 72 uur

Eerder was het advies om 48 uur zelfredzaam te zijn, maar dat is dus nu verhoogd met een extra dag. "Sinds de Koude Oorlog hebben we hier eigenlijk weinig aandacht aan besteed", vertelt de minister over het aanpassen van dit advies.

"Maar na Europees onderzoek waarin de 72 uur zelfredzaamheid wordt geadviseerd, hebben we besloten dat over te nemen", legt hij uit.

'Het is een kleine moeite'

Van Weel geeft als voorbeeld een crisissituatie waarin deze voorbereiding nodig is: "Ik hoop niet dat we te maken krijgen met een conflict morgen. Maar we kunnen wel te maken krijgen met rampen, met energie-uitval."

"De kans is misschien niet heel erg groot. Maar op het moment dat het zich voordoet, dan is het een hele kleine moeite om zo'n pakket aan te schaffen en heb je er veel plezier van", zegt hij.

Niet bij de buren aankloppen

28 procent van de leden van het EenVandaag Opiniepanel heeft nu een noodpakket in huis, en dat is volgens de minister te weinig. "Want iedereen die geen noodpakket heeft en wel te maken krijgt met zo'n situatie, die gaat aankloppen bij de buren."

En dat heeft gevolgen. "Als dat nu betekent dat maar een in de vier buren zo'n noodpakket heeft, dan kun je je voorstellen dat de 72 uur heel snel naar beneden gaat als je spullen moet delen met anderen. Dus als iedereen voor zichzelf zorgt, zorgen we ook voor elkaar. Daarom moet die 28 procent omhoog naar de 100 procent."

Burgers en overheid samen verantwoordelijk

Nu burgers langer voor zichzelf moeten zorgen, betekent dit dan dat de overheid zich terugtrekt? Van Weel begrijpt het sentiment, maar benadrukt dat ook de overheid aan de slag gaat. "Ik leg niet alles neer bij de burger. Het geldt ook voor lokale overheden, het geldt voor bedrijven."

"We roepen ook gemeenten op: ga je verzamelpunten inrichten, hoe je zorg je voor kwetsbare bewoners. Moet je misschien noodvoorzieningen opslaan op bepaalde locaties?", gaat hij verder. "Dus al die trajecten gaan we ook doen."

500 euro contant geld

Naast een noodpakket adviseert Van Weel burgers ook om contant geld in huis te hebben in het geval van een ramp of crisis. Banken en maatschappelijke organisaties overleggen al maanden over hoeveel cash geld mensen moeten aanhouden.

De minister doet een voorstel: "laat ik een voorschot geven. Ik denk dat met 500 euro in cash u echt ruim voldoende heeft om tijdens die 72 uur aan te schaffen wat u echt nodig heeft", zegt Van Weel tot slot.