Verhalen over grensoverschrijdend gedrag bij de publieke omroep gingen al wel langer rond, maar de schaal waarop het nu is vastgesteld, zorgt voor geschokte reacties. "Als je al die verhalen op je in laat werken, dat is wel een schok."

Roddelen, pesten, discriminatie, seksisme, intimidatie en in sommige gevallen zelfs fysiek geweld: de bevindingen van de commissie-Van Rijn zijn niet mals. Wat moeten de NPO en de omroepen doen om grensoverschrijdend gedrag in de toekomst te voorkomen?

'Goed dat het boven tafel komt'

Regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld Mariëtte Hamer schrikt van de uitkomsten van het onderzoeksrapport. Maar ze is vooral opgelucht dat het grensoverschrijdend gedrag binnen de omroepen nu in kaart is gebracht: "Het is goed dat het nu boven tafel komt."

"Wat mij is opgevallen is dat in het begin, toen de commissie begon, veel mensen schroom hadden om zich te melden", zegt ze. Uiteindelijk heeft de commissie met zo'n 200 omroepmedewerkers gesproken. "Als je al die verhalen op je in laat werken, dat je daar met z'n allen eigenlijk zo'n last van hebt en er zo weinig aan doet, dat is wel de schok van dit rapport."

20 jaar later nog last

Hamer geeft aan mensen te kennen die 20 jaar later nog steeds last hebben van gevallen van grensoverschrijdend gedrag. "En bij wie het ook steeds terugkomt als ze daarmee geconfronteerd worden", benadrukt ze. "Net als je een wond hebt en er een pleister opgezeten heeft, en ja, die wond kan toch weer open gaan, ook als die pleister er af is."

Het laat volgens haar zien waarom het belangrijk is dat de commissie-Van Rijn dit onderzoek heeft gedaan en nu met het eindrapport is gekomen. "Omdat het hopelijk de erkenning geeft, van: het ligt niet aan jou, het ligt aan hoe we het met elkaar georganiseerd hebben."

'De schaal is schokkend'

Laura Adèr is directeur van Fairspace, een organisatie die zich inzet voor veiligere en inclusievere werkomgevingen. Ze is niet verbaasd over wat er in het rapport over de NPO staat: "Ik denk dat het in lijn ligt met wat we al wisten vanuit De wereld draait door (DWDD)."

Wel noemt ze de schaal waarop medewerkers bij verschillende omroepen en redacties zeggen te maken te hebben gehad met grensoverschrijdend gedrag 'schokkend'. In totaal vulden bijna 2.500 mensen vragenlijsten van de commissie hierover in, 1.484 respondenten gaven aan het afgelopen jaar te maken te hebben gehad of getuige te zijn geweest van grensoverschrijdend gedrag.

Verschillende machtsposities

"We weten dat grensoverschrijdend gedrag in elke sector voorkomt. In dat opzicht is de mediasector niet uniek", benadrukt Adèr. Volgens de Fairspace-directeur gaat het vooral mis als medewerkers met verschillende machtsposities met elkaar moeten samenwerken.

"Een junior redacteur, een stagiair of veel mensen op tijdelijke contracten, die moeten samenwerken met echt grote namen, mensen die onaantastbaar lijken", legt ze de werksituatie bij omroepen en redacties uit. En vooral in die machtsverhoudingen gaat veel fout, weet ze.

'Problemen niet snel op te lossen'

Deze problemen zijn volgens haar zeker op te lossen, 'maar het is wel belangrijk om te beseffen dat het niet snel op te lossen is'. De Fairspace-directeur weet dat er heel veel nodig is om de werkcultuur binnen een bedrijf of organisatie te veranderen.

En dat moet dan ook echt op verschillende niveaus binnen de organisatie gebeuren, benadrukt ze. "Dus zowel vanuit directie, leidinggevenden, afdelingen, redacties, teams, maar ook collega's onderling. Met alleen het aanwijzen van een meldpunt en een vertrouwenspersoon ben je er niet."

Invloed op andere sectoren

Adèr hoopt dat dit rapport over de NPO ook invloed gaat hebben op andere sectoren. "Dat er leidinggevenden of collega's zijn die zeggen van: 'Nou, hoe is dat eigenlijk bij ons geregeld? Weten we wat er speelt? Zouden we hier niet eens een keer een gesprek over moeten gaan voeren met elkaar?' Die hoop heb ik wel."

Ze denkt ook dat de bevindingen én aanbevelingen van de commissie-Van Rijn nog wel even blijven hangen. "Omdat het om de mediasector gaat, heeft dit rapport natuurlijk vandaag ook heel veel aandacht. En dat is ook niet meteen weg."

Beter leiderschap nodig

Directeur Suzanne Kunzeler van BNNVARA, dat DWDD 15 jaar uitzond, noemt wat er bij haar omroep is gebeurd 'afschuwelijk'. "Wat ik erg vind, is dat er zoveel jonge mensen voor het eerst gaan werken en denken dat zo'n cultuur normaal is", reageert ze. "Wat erg is, is dat je met buikpijn naar je werk gaat, met ziekte, dat je niet meer kan slapen. Dat wil je niet."

Een van de belangrijkste aanbevelingen doet de commissie over leiderschap bij de NPO en de omroepen. Dat moet verbeterd worden, luidt de conclusie. "Leiderschap moet je ook leren, dat is ook een vak", erkent Kunzeler. "Daar moet je erg in investeren. Tegelijkertijd moet je ook investeren in alle collega's", vindt ze.

'Ga anders met elkaar om'

Er is zeker nog een lange weg te gaan, constateert regeringscommissaris Hamer. "We komen ook van ver, dus het is goed dat er vandaag echt de schijnwerper op wordt gezet, want dat geeft de kans om het met z'n allen aan te pakken."

"Het is moedig dat men vandaag hierover spreekt met elkaar." En dat moeten medewerkers in de omroepwereld - en daarbuiten - ook blijven doen, benadrukt Hamer tot slot. "Maak een plan voor je eigen organisatie en ga aan de slag. En ga anders met elkaar om."

De druk van China op Taiwan wordt steeds groter. Met grootschalige militaire oefeningen rondom het eiland groeit de vrees voor een invasie. Gaat China nu echt proberen Taiwan zich opnieuw toe te eigenen? "Dit moeten we zien als het nieuwe normaal."

'Eenheid van kabinetsbeleid': voor en tijdens het Kamerdebat over de lintjesaffaire gaat het er veel over. Meerdere politici vinden dat minister Marjolein Faber aan deze eenheid morrelt. Maar wat betekent het precies? "Ze moeten met één mond spreken."

Afgelopen weekend werd duidelijk dat minister Marjolein Faber van de Asiel en Migratie weigert te tekenen voor koninklijke onderscheidingen voor vrijwilligers die zich hebben ingezet voor vluchtelingen en asielzoekers. Als oplossing zullen premier Dick Schoof en minister van Binnenlandse Zaken Judith Uitermark hun handtekening zetten. Maar volgens critici staat de 'eenheid van kabinetsbeleid' hierdoor op het spel.

Met één mond spreken

Het kabinet moet met één mond spreken, legt politiek commentator Joost Vullings uit. Dat is volgens hem een van de kernwaarden van het Nederlands staatsbestel. "Je moet het eigenlijk zo voor je zien: je mag als minister best je eigen mening hebben, maar die bespreek je dan alleen in de ministerraad met alle ministers achter gesloten deuren."

"Maar als er dan uiteindelijk een besluit wordt genomen, dan sta je daar met z'n allen achter en draag je dat ook uit", gaat hij verder. "Want anders heb je als kabinet natuurlijk buitengewoon weinig gezag als vervolgens iedere minister alsnog zijn eigen mening gaat geven. En dat is dus hier het geval."

Niet de eerste keer

Toch is het niet voor het eerst dat een minister uitspreekt dat hij of zij het niet eens is met de rest van het kabinet. Zo keerde Mona Keijzer, toen nog staatssecretaris van Economische Zaken, zich in 2021 tegen een in de ministerraad genomen besluit over het coronatoegangsbewijs. Zij stapte uiteindelijk niet zelf op, maar werd ontslagen door toenmalig premier Mark Rutte: een uitzonderlijk besluit.

Het Kamerdebat vandaag gaat dan ook niet alleen om een eventueel excuses van minister Faber, maar ook om leiderschap van premier Schoof, vertelt Vullings. "Het is de bedoeling dat hij tegen zijn minister zegt: 'Luister, wij willen dat deze lintjes worden uitgedeeld aan die mensen. En we willen ook dat iedereen dat uitdraagt en er niet één iemand zegt het er niet mee eens te zijn.'"

'Kabinet is als voetbalteam'

Partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie vergelijkt het kabinet met een voetbalteam. "Als je gaat spelen in verschillende stijlen, wordt het geen wedstrijd. En een belangrijke regel is: het kabinet regeert, en gaat als het goed is aan de slag met wetsvoorstellen, en de Kamer controleert."

"Maar als de ene minister zegt 'ik vind het een goede wet' en de andere 'ik vind het een slechte wet', dan kan de Kamer dat niet meer controleren", benadrukt ze over het belang van 'eenheid van kabinetsbeleid'. "Wat je persoonlijk op een verjaardag vindt, is tot daaraan toe. Maar als minister spreek je dezelfde woorden als je collega's, want je bent het met elkaar eens."

'Niet alleen excuses, ook tekenen'

Ook GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans is niet te spreken over de huidige situatie. Volgens hem is eenheid juist nu nodig. "Kijk eens in wat voor tijd we leven: op 2 uur vliegen is er een oorlog gaande, vandaag kondigt Trump handelsmaatregelen aan die Nederland hard kunnen raken", somt hij op. "Dan moet je een eensgezind landsbestuur hebben en dat hebben we niet, ze maken alleen maar ruzie."

Het is volgens hem dan ook belangrijk dat Faber niet alleen haar excuses aanbiedt, maar ook zelf de aanvragen voor de lintjes ondertekent. "Dat moet ze beloven, want dat is dan eenheid van kabinetsbeleid. En dat ze iedere volgende aanvraag - die ongetwijfeld zal komen - ook zal tekenen. Daarmee herstel je het vertrouwen in het decoratiestelsel."

Herhaling voorkomen

Chris Stoffer van de SGP sluit zich hierbij aan en benadrukt hoe belangrijk die eenheid is. "Het is altijd zo geweest en zie in wat voor rommeltje we nu terechtkomen." Daarom vindt hij het ook belangrijk dat premier Schoof uiteindelijk toch aanwezig is bij het Kamerdebat. "Het gaat nu over het hele kabinet", zegt Stoffer. "Hij moet ingrijpen en zorgen dat het niet nog een keer gebeurt."

Ook Vullings ziet dat alle ogen nu op de premier gericht zijn, zegt de politiek commentator tot slot. "Vijf lintjes zijn misschien een kleine kwestie, maar als je nu niet optreedt, dan kan het nog een keer gebeuren."