De Participatiewet gaat op de schop. Bijstandsgerechtigden mogen meer bijverdienen en ook giften ontvangen, zoals boodschappen van familie. Gemeenten zijn blij met de aanpassingen, maar om die uit te voeren moet er wel geld bij.

Dat vertelt Peter Heijkoop (CDA), wethouder Sociale Zaken in Dordrecht en voorzitter van de commissie Participatie, Schulden en Integratie van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). "Je kunt niet een Mercedes bestellen en vervolgens financiële middelen beschikbaar stellen voor een opgevoerde Canta."

Niet uitvoerbaar en hard

Minister Carola Schouten van Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen schrijft in een brief aan de Tweede Kamer dat de Participatiewet 'uit balans' is. Gemeenten uiten al jaren kritiek op de uitvoerbaarheid en de hardheid van de wet, die nu aangepast gaat worden.

Sinds 2015 regelt de Participatiewet dat mensen een bijstandsuitkering krijgen én van daaruit moeten ze weer aan een baan geholpen worden. Maar de regels waren zo streng en de uitvoering was zo ingewikkeld, dat veel mensen in de knel kwamen te zitten.

'Boodschappenaffaire'

Een voorbeeld daarvan is de bijstandsgerechtigde vrouw uit Wijdemeren die 7.000 euro terug moest betalen omdat ze boodschappen van haar moeder had gekregen. Bijstandsgerechtigden mogen nu ook geen spulletjes op Marktplaats verkopen en jongeren moeten eerst een maand lang proberen een baan te vinden, voordat ze een uitkering krijgen. Dat gaat met de aanpassing van de Participatiewet veranderen.

"Ik wil de balans weer terugbrengen in de Participatiewet, door meer oog te hebben voor de mens achter de uitkering", schrijft Minister Schouten in de brief aan de Tweede Kamer. "Vertrouwen moet meer centraal komen te staan. Dit heeft de afgelopen jaren soms ontbroken."

'Een wet die niet deugt'

De Dordtse wethouder Heijkoop is dat met Schouten eens. Hij zegt dat gemeenten 'blij' zijn met de voorstellen. "Het is een wet die niet deugt en die echt fundamenteel herzien moest worden."

Volgens Heijkoop ging de wet te veel uit van repressie en van het idee dat mensen wel alles zelf konden regelen. "De mensen die vallen onder de Participatiewet zijn steeds kwetsbaarder geworden."

Vermalen in de systemen

"Steeds meer mensen met een arbeidshandicap vallen onder de Participatiewet en het is daarbij alleen maar ingewikkelder geworden, met ingewikkelde formulieren", vervolgt de wethouder. "Heel veel mensen zijn daar de dupe van geworden en zijn soms echt vermalen in de systemen."

Heijkoop zegt dat de wet kenmerken had van de toeslagen-affaire. "De wet had soms zulke harde bepalingen waar het gaat over het terugvorderen van geld. Of als er een bepaalde inlichtingenplicht geschonden is dat er dan gelijk een stevig regime overheen moet."

Honderden miljoenen tekort

Gemeenten zijn dus tevreden met de aangekondigde wijziging van de Participatiewet, maar dat kan niet zonder extra geld, zegt Heijkoop. Hij wijst op eerdere rapporten die stellen dat gemeenten honderden miljoenen tekort komen om de huidige Participatiewet goed uit te kunnen voeren. "Je kunt niet een Mercedes bestellen en vervolgens financiële middelen beschikbaar stellen voor een opgevoerde Canta. Dan moet je ook boter bij de vis leveren".

En er moet nog meer gebeuren dan nu is aangekondigd door minister Schouten, zegt de wethouder uit Dordrecht. "Vanuit de bijstand aan het werk komen is op dit moment niet goed geregeld. Er is te vaak sprake van een armoedeval. Dus dit is een belangrijke eerste stap, maar echt wel een eerste stap."

Olie- en gasbedrijven Shell en Total trekken zich voorlopig terug uit een project voor CO2-opslag onder de Noordzee. Ze vinden de aanleg van de pijpleidingen die dit mogelijk moeten maken nog te risicovol.

Op basis van een tip van de AIVD werd in april de advocaat van Ridouan Taghi, Vito Shukrula, gearresteerd. AIVD-baas Erik Akerboom vertelt dat de dienst wil voorkomen 'dat criminele netwerken worden aangestuurd vanuit de gevangenis via een advocaat'.

Shukrula's arrestatie op donderdag 10 april leidde tot geschokte reacties in de advocatuur. Hij werd aangehouden na een bezoek aan zijn cliënt Ridouan Taghi in de Extra Beveiligde Inrichting (EBI) in Vught. Volgens het Openbaar Ministerie (OM) zou Shukrula zich schuldig hebben gemaakt aan 'deelname aan een criminele organisatie'.

Strafrechtelijk onderzoek

Wat deze zaak zo bijzonder maakt, is de doorslaggevende rol die veiligheidsdienst AIVD in Shukrula's arrestatie heeft gespeeld. Het strafrechtelijk onderzoek naar de advocaat begon namelijk in december na een tip van de inlichtingendienst.

In een zogenoemd ambtsbericht aan het OM meldde de AIVD dat Shukrula berichten van zijn cliënt Taghi zou doorspelen aan personen in het criminele netwerk van Taghi.

Zorgen over communicatie

Hoewel AIVD-baas Erik Akerboom niet op individuele zaken kan ingaan, zegt hij tegen EenVandaag dat de AIVD zich zorgen maakt over de mogelijkheden tot communicatie, die criminelen vanuit de gevangenis nog kunnen hebben met hun netwerk.

"Een van de belangrijkste dingen die wij willen voorkomen is dat criminelen - ook als ze zitten opgesloten in de gevangenis - kunnen blijven spreken met hun criminele netwerk. Want hiermee kunnen ze nog altijd een dreiging uitoefenen op de samenleving."

Niet meer aansturen vanuit gevangenis

Het feit dat de AIVD deze tip doorgaf aan het OM, doet vermoeden dat de dienst zich vaker bezighoudt met verdachten in het Marengo-proces. De criminele organisatie van Taghi in het bijzonder.

Akerboom: "Dat we standaard meeluisteren met de telefoongesprekken tussen advocaten en deze personen, dat kan niet de conclusie zijn. Het gaat ons erom dat de communicatie vanuit de gevangenis stopt en dat niet langer de criminele netwerken kunnen worden aangestuurd. Bijvoorbeeld via een advocaat."

Kritische brief

Bovendien is het vanzelfsprekend dat de AIVD in actie komt, als er sprake is van 'bedreiging van de rechtstaat', vervolgt Akerboom. "Als deze criminele netwerken zich bezighouden met het bedreigen en zelfs liquideren van personen die onze rechtstaat vertegenwoordigen, dan kunnen ze erop rekenen dat ze in het vizier van van de AIVD komen. Dat is evident."

Een maand voor de arrestatie van Shukrula was er nog forse kritiek op de werkwijze van de AIVD. Twee toezichthouders van de geheime dienst concludeerde in een kritische brief dat de AIVD zich niet altijd aan de regels houdt.

Vaker onderzoek naar criminelen

De wet schrijft namelijk voor dat dat inlichtingendienst criminelen alleen mag onderzoeken als ze de nationale veiligheid in het gevaar brengen. Daar blijkt de AIVD zich volgens de eigen toezichthouders niet altijd aan te houden.

De dienst doet te vaak onderzoek naar criminelen waarbij de nationale veiligheid helemaal niet in het geding is.

'Beter onderbouwen'

Akerboom: "Als er een directe geweldsdreiging is van een politicus, een advocaat of een journalist, dan melden wij dat direct bij de politie, zodat die kan ingrijpen. Maar er zijn ook strafbare feiten die niet direct raken aan de nationale veiligheid, maar waar soms wel een crimineel netwerk achter ligt."

De AIVD-baas zegt dat de dienst zich wel degelijk aan de regels houdt. "Dit is de reden dat wij toezichthouders hebben. Die kijken altijd met ons mee, en fluiten ons ook terug als we te ver gaan. Dus als de toezichthouder dit zegt, zullen we nog beter onderbouwen dat er directe link is met de nationale veiligheid."

Nog 60 dagen in hechtenis

De 36-jarige Shukrula is de derde advocaat van Taghi die is opgepakt. In oktober 2021 werd Taghi's neef Youssef Taghi opgepakt en in april 2023 werd Inez Weski gearresteerd.

Shukrula was sinds november vorig jaar advocaat van Taghi. Samen met raadsheren Carlo Crince le Roy en Sultan Kat stonden zij Taghi bij. Na de arrestatie van Shukrula legden ook de overgebleven twee advocaten de verdediging van Ridiouan Taghi neer. Afgelopen vrijdag werd het voorarrest verlengd van de voormalig advocaat van Taghi. De raadkamer van de rechtbank in Amsterdam besloot dat Shukrula nog 60 dagen in hechtenis moet blijven.