De overbezetting in het aanmeldcentrum in Ter Apel leidt opnieuw tot brandgevaarlijke situaties. Bij een nachtelijke steekproef door de veiligheidsregio werden slapende asielzoekers aangetroffen in portocabins, die volgens inspecteurs niet veilig zijn.

Bij de inspectie op 25 april werd vastgesteld dat de vertrekken van de asielzoekers niet uitgerust waren met rookmelders en er blusmiddelen ontbraken. Ook was de nooduitgang op slot en waren er geen sleutels van de brandblusserkast te vinden. Verder waren er geen brandwachters aanwezig, mensen die toezicht houden en kunnen ingrijpen als er ergens brand uitbreekt.

'Geen echte slaapruimtes'

Waarnemend burgemeester Leendert Klaassen van de gemeente Westerwolde, waar Ter Apel onder valt, constateerde bovendien dat vergunningen voor de portocabins ontbreken. Portocabins zijn mobiele containerruimten die als noodgebouwen gebruikt kunnen worden.

"We hebben controles laten doen op basis van het feit dat we berichten krijgen over de grote aantallen mensen die daar overnachten", zegt Klaassen. "De brandveiligheid is in het geding, het zijn ook geen echte slaapruimtes. Daarom hebben we een aanschrijving gestuurd naar het COA."

Niet om in te slapen

Daarnaast is het volgens de gemeente strikt verboden om de portocabins te gebruiken om mensen in te laten slapen. Gistermiddag hoorde een EenVandaag-verslaggever tijdens een bezoek aan Ter Apel dat er toch nog met grote regelmaat asielzoekers overnachten in de portocabins op het terrein.

Ook sliepen recent bewoners van het aanmeldcentrum op het gras. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) laat in een reactie weten dat zij er zelf voor kozen om in het gras te gaan liggen: "We konden ze geen bed aanbieden. De nachtopvang was al vol."

Geen vergunningen

Verder blijkt dat er voor de portocabins dus nooit vergunningen zijn aangevraagd, terwijl dat volgens de gemeente Westerwolde wél noodzakelijk is. "Ik snap wel dat er op het terrein allerlei ruimtes nodig zijn, alleen de traagheid om die zaken dan met een goede vergunning te regelen, dat is een fenomeen wat zich daar vaker voordoet", zegt de waarnemend burgemeester.

Klaassen: "Wij zijn natuurlijk bijna dagelijks in contact met het COA en met alle diensten eromheen, dus het is voor hen een kleine moeite om te zeggen: 'Wij zijn dat en dat van plan.' Maar dan zeggen wij: 'Daar heb je een vergunning voor nodig, vraag dat aan.' Maar dat gaat buitengewoon traag."

Maat is opnieuw vol

Voor Westerwolde is de maat nu opnieuw vol. Klaassen heeft het COA in een brief daarvan op de hoogte gesteld. De gemeente geeft de opvangdienst voor asielzoekers tot 31 mei de tijd om de situatie te veranderen.

"Ik vind dat wij bestuurlijk gezien een behoorlijk harde lijn hebben ingezet, eigenlijk is dat een vorm van met de vuist op tafel slaan", zegt de waarnemend burgemeester daarover. "En we hoeven elkaar op dat punt niet te bestoken met krachttermen, althans daar ben ik niet van. Ik denk ook niet dat dat veel indruk maakt aan de andere kant van de tafel. Maar dat wij serieus willen dat afspraken worden nagekomen, daar is volgens mij geen enkel misverstand over."

Oplopende spanningen

Hij ziet dat de huidige bezettingscijfers in Ter Apel ook nog eens een ander, negatief effect hebben: "Wij maken ons vooral zorgen over de situatie op het centrum zelf. Daar zijn regelmatig incidenten, steekincidenten en overbezetting.

De spanning loopt op, weet de waarnemend burgemeester. "We horen ook klachten en zorgen bij het personeel. Het is een mix van dingen, een cocktail die gewoon niet goed is en waarvan wij zeggen: 'Ja, er moet echt dringend wat aan gebeuren.'"

Brand in het achterhoofd

Klaassen is ook bezorgd dat de overbezetting kan leiden tot grotere incidenten, vooral nu de brandveiligheid op sommige plekken op het terrein niet op orde is. Een scenario, zoals de grote brand in een detentie- en uitzetcentrum op Schiphol in 2005, is iets waar hij weleens aan denkt. Bij die brand in een cellencomplex kwamen elf gedetineerde illegalen om het leven.

"Als de overbezetting zo groot is zoals nu, dan is dat al een intrinsiek risico", legt hij uit. "En dus gaan we kijken hoe de brandveiligheid is geregeld, want we willen niet dat dat soort dingen gebeuren. Het is dus een scenario dat in ons achterhoofd zit."

Miljoen euro aan dwangsommen

Al weken is de bezetting in Ter Apel ver boven het toegestane aantal van 2.000 asielzoekers. Begin dit jaar veroordeelde de rechter het COA tot het betalen van een dwangsom van 15.000 euro voor iedere dag dat de bezetting boven de 2.000 is. Op een aantal dagen na slaagde het COA er nooit in om onder die grens te blijven. Inmiddels staat de teller ruim boven een miljoen euro aan dwangsommen.

De gemeente Westerwolde voerde meerdere gesprekken met de opvangdienst om tot een oplossing te komen, maar dat heeft niet tot een verbetering van de situatie geleid. De gemeente heeft daarom nu besloten om te handhaven. Ook sluit Klaassen niet uit dat nieuwe bestuurlijke dwangsommen opgelegd kunnen worden als het COA niet voor het einde van deze maand met een oplossing komt.

'Geen andere keuze'

"Theoretisch kan dat, ook omdat het een bestuurlijk dwangmiddel is om dingen voor mekaar te krijgen", legt de waarnemend burgemeester uit. "Tegelijkertijd realiseer ik me ook heel erg dat het niet erg fraai is om als overheden elkaar met dwangsommen te bestoken."

"Wij kiezen bij voorkeur voor een andere methode op voorhand", benadrukt hij tot slot. "Maar als er helemaal niks anders kan, dan komt het misschien zover." Deze dwangsommen staan los van de eerder opgelegde dwangsommen voor het overschrijden van de maximale bezetting in het aanmeldcentrum.

COA erkent inzet portocabins

Het COA laat in een reactie weten zich genoodzaakt te voelen om de portocabins sinds december te gebruiken zodat mensen van het aanmeldcentrum overdag op een warme en droge plek konden verblijven in plaats van buiten op een nat en koud terrein. "Door de grote drukte en het gebrek aan opvangplaatsen elders in het land is het de afgelopen weken enkele malen voorgekomen dat er mensen de hele nacht in de portocabins hebben doorgebracht. "

Voor de brandveiligheid heeft de opvangdienst naar eigen zeggen enkele maatregelen genomen: "Op de locatie Ter Apel zijn veel brandblussers te vinden, alleen niet in de portocabins. De brandwacht wordt wel degelijk ingezet. Zij verbleven tijdens de inspectie op kantoor." Afgelopen nacht verbleven er 2.377 personen in Ter Apel. Er is volgens het COA toen geen gebruik gemaakt van portocabins voor de nacht.

'Situatie in Ter Apel is kritisch'

Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg van Asiel erkent dat de druk op Ter Apel en andere opvanglocaties 'bijzonder hoog' is. "Ondanks de inzet van vele gemeenten, provincies en partijen in de asielketen, hebben de ingezette acties tot nu toe te weinig opvangplekken opgeleverd elders in het land."

"Sinds eind april is de situatie in Ter Apel dan ook onverminderd kritisch. Hierdoor zijn mensen genoodzaakt te overnachten in wachtruimtes die hiervoor niet bestemd en niet geschikt zijn", weet hij. "Zoals het COA heeft toegelicht, leidt dit er soms ook toe dat mensen er voor kiezen buiten de portocabin te overnachten in plaats van binnen. Dit alles laat zien hoe acuut het tekort aan opvangplekken is. Dit is alleen op te lossen als iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt en een bijdrage levert."