Stichting Viruswaarheid stelt de corona-aanpak van de regering aan de kaak en wordt daarin steeds radicaler. Dat zorgt niet alleen voor onrust en strijd in de maatschappij, maar ook tussen families en vrienden.

"Ik mis mijn vader gewoon. Hij verliest zich helemaal in complottheorieën over corona en wil mij ook overtuigen." Jochem* is 18 jaar oud en maakt zich grote zorgen om zijn vader. De spanning is thuis om te snijden.

Huwelijk onder druk

Veel complotdenkers zijn aanhangers van Stichting Viruswaarheid, voorheen bekend onder de naam Viruswaanzin. Aanhangers vinden dat de overheid corona aangrijpt om meer macht te krijgen en grondrechten in te perken. De laatste weken wordt het protest tegen de coronamaatregelen grimmiger en heftiger. Mede doordat relschoppers zich in de demonstraties mengen.

Binnen families is ditzelfde te zien. EenVandaag sprak meerdere mensen anoniem over dit onderwerp. "Het huwelijk van mijn ouders staat door Viruswaanzin zo onder druk dat ze niet meer samen willen wonen. Mijn moeder gelooft in Viruswaanzin, mijn vader niet. Ze raakt vrienden kwijt en wij weten ook niet meer hoe we tot haar moeten doordringen. Het erge is: zij voelt zich ook in de steek gelaten, omdat wij niet in haar theorieën geloven", vertelt iemand.

Vrienden zien elkaar niet meer

Daarnaast lopen vriendschappen op de klippen. "Met een vriendin kan het gesprek alleen maar gaan over corona en 5G. Ze stuurt constant berichten en filmpjes hierover. Ons wereldbeeld is nu zo verschillend dat een vriendschap eigenlijk onmogelijk is."

Ook vertelt iemand dat een vriendschap al verbroken is: "Ik ben boos gebeld door een vriend van mij, een aanhanger van Viruswaanzin. Ik had kritisch gereageerd op een complotpost van hem. Schreeuwend vertelde hij dat ik gek was. Ik wil sindsdien geen contact meer."

Heftige discussies

Volgens gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen is het erg lastig discussiëren met mensen die zo fanatiek zijn in hun overtuigingen. "Vergelijk het met een discussie over God tussen een atheïst en een strenggelovige. Daar komen ze niet uit."

Jochem herkent dit in de situatie bij hem thuis. "Ik zeg dat ook vaak tegen mijn vader, dat het bijna religieus wordt hoe hij mij zijn ideeën probeert op te leggen. Maar hij zegt dat hij geen vader voor mij kan zijn als ik niet geloof wat hij gelooft: dat corona maar een griepje is en dat de staat ons met deze maatregelen op de knieën probeert te krijgen."

'Probeer met respect vragen te stellen'

Van Prooijen heeft een tip voor mensen die in hun eigen omgeving te maken hebben met geliefden die steeds extremer worden in hun geloof in complottheorieën.

"Probeer met respect vragen te stellen, zonder te veroordelen, toon interesse. Maar heb niet de hoop dat je iemand op andere gedachten kan brengen. Dat zal erg lastig worden."

Woede neemt toe

Oprichter en voorman van Viruswaarheid Willem Engel denkt er ook zo over. Hij vindt dat zijn aanhangers beter het gesprek aan kunnen gaan dan een directe confrontatie op te zoeken. "Ik denk niet dat dat de manier van overtuigen is. Je kunt beter rustig met iemand praten. Meer 'soft pressure', zoals ik dat noem."

Ook hij ziet dat de woede steeds verder toeneemt in de samenleving. "Je zal mij niet betrappen op opruien, maar dat andere mensen rellen geeft aan dat ze boos zijn. Daar heb ik begrip voor. Het is niet waar ik voor kies of wat ik zou goedkeuren, maar ik begrijp het vanuit hen gezien."

*Jochem is een gefingeerde naam, zijn echte naam is bij de redactie bekend. Net als de namen van de mensen die anoniem reageerden.

NSC en ChristenUnie pleiten voor een zogenaamde rode knop om jongeren digitaal beter te beschermen. Waarmee met één druk op de knop, al jouw online gegevens in één keer worden verwijderd. De vraag is of dat gaat werken.

Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet. Dat is de boodschap die Don Ceder van de ChristenUnie en Jesse Six Dijkstra van NSC aan de Tweede Kamer duidelijk willen maken. "Voordat je achttien bent, zijn er verschillende online profielen van je gemaakt."

Cookies slaan alles op

"Onze persoonlijke gegevens worden opgeslagen door cookies', zegt Lotje Beek, beleidsadviseur bij Bits of Freedom. "Cookies zijn een soort bestandjes die op een website zitten, en vervolgens vanaf de website terug gaan naar je computer'', legt ze uit. "Hierdoor houden ze bij wat jij online doet, op welke dingen je klikt, en voor hoelang."

"Deze informatie wordt vervolgens opgeslagen door bedrijven zoals Meta en Google. Op basis hiervan schetsen ze jouw persoonlijk profiel", vervolgt Beek. "Ze weten hierdoor precies welke boodschap ze aan jou kunnen meegeven, bijvoorbeeld om iets te kopen op het internet. Hierdoor verlies je de autonomie."

Persoonlijke online profiel

"Middels een online profiel kunnen bedrijven jou opdelen in bepaalde categorieën", vertelt cyberexpert Dave Maasland. "Bijvoorbeeld op interessegebied, leeftijdscategorie en of je man of vrouw bent. Dat kan heel gedetailleerd gaan."

"Maar dat gebeurt niet alleen via cookies", maakt hij duidelijk. "Ook je mobiele apparaat slaat informatie op. Het belangrijkst is dat mensen beseffen dat als je digitale voetsporen achterlaat, je snel persoonlijke informatie vrijgeeft."

Kansongelijkheid voor jongeren

Volgens NSC en ChristenUnie kunnen digitale profielen negatieve gevolgen hebben en leiden tot kansenongelijkheid. Ook beleidsadviseur Beek kan zich hierin vinden. "Vacatures voor mannelijke beroepen worden voor 90 procent vaker aan mannen laten zien, blijkt uit onderzoek van het College van de Rechten voor de Mens. Vrouwen zien weer vaker vacatures voor kappersopleidingen, waardoor zij vacatures als monteurs bijvoorbeeld missen. Dit levert minder kansen op en verdeelt de samenleving."

Ook cybersecurity-expert Maasland ziet problemen. "Als eenmaal iets op het internet staat, zal deze informatie niet snel verdwijnen. Bijvoorbeeld fanatieke berichten over je voetbalclub, of een boze reactie naar een leraar, die kunnen later altijd weer opduiken. Tijdens een ruzie of een sollicitatie bijvoorbeeld," legt hij uit.

'Niet hoe het internet werkt'

Precies hier zit volgens Maasland ook de crux. "De informatie op het internet staat altijd ergens opgeslagen, zelfs met een mooie rode knop. Hoe graag we ook een makkelijke oplossing willen, dit is niet hoe het internet werkt."

Desondanks vinden beide experts het goed dat NSC en ChristenUnie dit onderwerp onder de aandacht brengen. "Jongeren moeten beter beschermd worden op het internet, maar we moeten in deze fase vooral kijken naar de voorkant," vervolgt Maasland. "Kinderen moeten weten dat het belangrijk is om na te denken wát je plaatst op het internet. De oplossing zit in meer educatie en mediabewustzijn. Niet bij een magische knop."