radio LIVE tv LIVE
meer NPO start

Europa machteloos aan de zijlijn in conflict rond Oekraïne: 'We tellen gewoon niet mee'

Europa machteloos aan de zijlijn in conflict rond Oekraïne: 'We tellen gewoon niet mee'
Spoedoverleg tussen de NAVO en Rusland in Brussel
Bron: EenVandaag

In het conflict met Rusland over Oekraïne telt Europa niet mee en dat is een steeds groter probleem. Hoe zorgt Europa ervoor dat het wel serieus meepraat? Europa moet volgens defensiespecialist Dick Zandee actie ondernemen om weer mee te kunnen tellen.

Europa is een formidabel economisch blok. Het heeft talloze getalenteerde onderhandelaars, maar als het gaat om keiharde machtspolitiek, is het nog al te vaak een figurant met een kleine bijrol. Bij grote geopolitieke confrontaties zijn het de Amerikanen die de leiding hebben en dat geldt ook bij de huidige crisis in Oekraïne.

'Waar zijn de divisies van Europa?'

Dick Zandee is defensiespecialist van Clingendael en ziet dat Europese leiders door Amerikaanse en Russische diplomaten soms met nauwelijks verholen minachting stelselmatig buiten de echt belangrijke gesprekken worden gehouden.

"Stalin riep ooit over het Vaticaan nadat een Paus kritiek had op de Sovjet Unie: 'Het Vaticaan? Waar zijn de divisies van het Vaticaan?'", vertelt Zandee. "Zo zou je Poetin kunnen horen roepen: 'Waar zijn de divisies van Europa?'"

Dick Zandee, defensiespecialist van Clingendael
Bron: EenVandaag
Dick Zandee, defensiespecialist van Clingendael

Versnipperd en verdeeld

Als je militair geen middelen hebt, of niet de mogelijkheid hebt om die te laten gelden, dan zit je niet aan tafel. Zo simpel is het volgens Zandee. "Europa staat nog deels in de stand van na de Koude Oorlog. Toen dachten we dat de wereld een plek zou worden van multilateralisme , internationale samenwerking en regelgeving. We willen dat stelsel blijven uitdragen, alleen een groot van de wereld wil het niet meer horen."

"We tellen gewoon niet mee", vervolgt hij. "En dat terwijl Europa als je alle defensiebudgetten bij elkaar optelt, de tweede militaire speler van de wereld zou kunnen zijn, met een jaarbudget van 300 miljard euro. Maar het is versnipperd en verdeeld we kunnen het niet samen brengen in één machtige krijgsmacht. Defensie is nog altijd het beleid van de lidstaten zelf."

Bekijk ook

Stappen in samenwerking

Dat Europa 'Strategische Autonomie' zou moeten nastreven, dus niet volledige afhankelijk van de Amerikanen, is een idee waarover enkele jaren gesproken wordt. Volgens Zandee zijn er wel stappen gezet in die richting.

"Wij moeten dat bereiken door samenwerking, maar voordat je dat omzet in militaire macht in de zin van afschrikking, is daar echt een gigantische organisatie van militaire middelen voor nodig."

Geen tijd

Europa heeft wel iéts gedaan: We werken meer samen. Er zijn plannen voor veel meer industriële defensie samenwerking, onder andere tussen Frankrijk en Duitsland. Er wordt gewerkt aan een 'strategisch kompas' waarin de strategische koers van Europa over langere termijn wordt uitgezet.

"Allemaal stappen, maar voordat dat allemaal zover is ben je zomaar 10 tot 15 jaar verder", zegt hij. "We liepen gewoon teveel achter en die tijd hebben we eigenlijk niet."

Amerikaanse bescherming

Tijdens het presidentshap van Trump kwam Europa er bovendien achter dat misschien ze wel eens zónder de Amerikaanse defensieparaplu komen te zitten. Trump rekende Europese leiders onophoudelijk voor dat ze te weinig betaalden voor de Amerikaanse bescherming.

Hij dreigde zelfs uit de NAVO te stappen. Inmiddels is het zelfs denkbaar dat de VS in de nabije toekomst een president heeft die zich weinig opheeft met zaken als democratie en internationale rechtsorde.

'Europa, regel dat zelf'

Volgens Zandee moeten we daar serieus rekening mee houden. "Zoiets valt niet uit te sluiten, en dat betekent dat je nú de Europese component van de de NAVO moet gaan versterken. Want zonder NAVO en zonder Amerika zal het op de korte termijn niet gaan."

"Maar het zou heel goed kunnen dat de Amerikanen op zeker moment hun handen vol hebben aan China, omdat er bijvoorbeeld iets gebeurt in Taiwan. Stel dat er dan iets met de Baltische staten is dan zullen die zeggen: Europa regel dat even zelf."

Bekijk ook

Niet meegaan in het verhaal van de Russen

Met Amerika dat geen zekerheid meer is en opkomende machten als China en India, is het voor Zandee duidelijk dat Europa veel sneller moet schakelen om mee te kunnen tellen in een multipolaire en vijandiger wereld.

"Maar we moeten ook oppassen dat we niet te veel meegaan in het militaristische verhaal van de Russen", waarschuwt hij. "Die weten het voor eigen publiek en ook daarbuiten steeds zo te verkopen dat ze worden aangevallen en omsingeld door de NAVO."

Oekraïne 'in de armen van het westen gedreven'

"Als je kijkt naar de Oekraïne, daar was voor de annexatie van de Krim een meerderheid van de bevolking tégen aansluiting bij de NAVO, Nu is bijna 60 procent vóór en is de bereidheid om tegen de Russen te vechten nu vele malen groter", legt hij uit.

"Ze drijven een land waar ze historische banden mee hebben in de armen van het Westen, en bereiken met al hun wapengekletter vooralsnog het tegenovergestelde van wat ze willen."

Bekijk hier de tv-reportage over dit onderwerp.

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Kiezers verdeeld over Nederlandse militairen naar Oekraïne bij vredesakkoord, PVV-achterban wel duidelijk tegen

Kiezers verdeeld over Nederlandse militairen naar Oekraïne bij vredesakkoord, PVV-achterban wel duidelijk tegen
Premier Dick Schoof bezocht vlak voor kerst Nederlandse militairen in Litouwen
Bron: ANP

Kiezers van de coalitiepartijen zijn het oneens over het wel of niet sturen van Nederlandse militairen naar Oekraïne. Die van de PVV zijn vooral tegen, die van de VVD en NSC voor. Wel zijn coalitiekiezers het erover eens dat meer geld naar defensie moet.

Dat blijkt uit onderzoek van EenVandaag onder ruim 20.000 leden van het Opiniepanel. De Verenigde Staten en Rusland praten in Saudi-Arabië over onder andere mogelijke vrede in Oekraïne, maar zonder dat het land zelf mag aanschuiven.

PVV-ers tegen, VVD- en NSC-ers voor

Nederland is bereid militairen te sturen naar Oekraïne om de vrede te bewaken. Maar de leider van de grootste partij in de coalitie, de PVV, wil dat niet. Net als de meeste van zijn kiezers. Veel PVV-stemmers in het onderzoek zien het sturen van militairen als het bemoeien met conflicten van anderen.

Een van hen schrijft: "Voor je het weet, worden die weer in een missie gezogen waar we de komende 10 jaar niet meer uitkomen." Bij BBB-kiezers is er verdeeldheid over het sturen van militairen. 37 procent is daarop tegen, 41 procent voor.

Hoe denken kiezers over het sturen van Nederlandse militairen naar Oekraïne als er vrede wordt gesloten?

Verantwoordelijk voor eigen veiligheid

Andere kiezers, ook de meeste VVD- en NSC-kiezers, zijn juist voor het sturen van militairen naar de oostgrens van Europa. Zij vinden dat de EU, dus ook Nederland, verantwoordelijkheid moet nemen voor zijn eigen veiligheid.

Een VVD-stemmer zegt daarover: "Als we al jaren hard roepen dat Poetin deze strijd niet mag winnen, dan kan je nu niet zeggen: 'En dan zorgen wij voor koffie en thee.' Dan moet je daadwerkelijk bijdragen." Wel vinden veel mensen dat de VS ruggensteun moet geven als de situatie uit de hand loopt.

Meer geld naar defensie

Trump sorteert sinds zijn verkiezing voor op een kleinere rol in Europa en dus moeten Europese landen meer hun eigen veiligheid garanderen. Europese leiders, ook premier Dick Schoof, stelden na het spoedberaad van maandag voor dat de lidstaten daarom meer geld moeten uitgeven aan defensie, bovenop de extra investeringen die veel landen de afgelopen jaren hebben gedaan.

Ook daarover zijn de meeste mensen, 7 op de 10, het eens. Op dit vraagstuk zijn kiezers van alle coalitiepartijen wel in meerderheid voorstander. Ongeveer een kwart van deze achterbannen pleit zelfs voor 'veel meer' geld naar het leger. "De EU moet een sterke defensie opbouwen en wel zo snel mogelijk. Als Amerika zich nu zo snel gaat terugtrekken, hebben we geen tijd te verliezen", zegt een panellid.

Moet er (veel) minder of (veel) meer geld naar defensie?

Zorgen over toekomst Europa

Die gedachte leeft breder. De helft (45 procent) betwijfelt of Europese landen op kunnen boksen tegen dreigingen vanuit Rusland zonder de hulp van Amerika. De andere helft (45 procent) denkt dat Europa wél kan standhouden. Een deelnemer schrijft: "Rusland is inmiddels veel van zijn slagkracht kwijt. Zo'n groot land bleek niet in staat Oekraïne in te nemen, ook niet na 3 jaar."

Toch zorgen de gebeurtenissen van deze week vooral voor onrust over de veiligheid van Europa in de toekomst. Ruim tweederde (68 procent) heeft daar zorgen over. Een kwart (24 procent) zegt zelfs wakker te liggen van de huidige ontwikkelingen. "Ik heb nog nooit wakker gelegen van de situatie in de wereld, maar nu komt het gevaar wel heel erg dichtbij. Ik slaap de afgelopen weken dan ook steeds slechter."

Heeft men zorgen over de toekomst van de Europese veiligheid?

Rusland gaat door

Voor veel mensen is Oekraïne een voorproef voor wat er met andere Europese landen kan gebeuren. Als het aan de VS ligt, neemt Oekraïne genoegen met het inleveren van gebied dat nu door Rusland bezet is en ziet het af van NAVO-lidmaatschap. Als Oekraïne met goedkeuring van het Westen land op moet geven, vreest een meerderheid (62 procent) dat dat ook bij andere landen zal gebeuren.

Hoewel een grote meerderheid (81 procent) het goed vindt dat er over vrede wordt gesproken, zijn weinig mensen te spreken over de voorwaarden die tot nu toe genoemd zijn door de VS. Zo vindt een minderheid (42 procent) het acceptabel als Oekraïne grondgebied moet opgeven dat nu in handen is van de Russen. Iets meer mensen (53 procent) vinden het draaglijk als Oekraïne geen NAVO-lid wordt, als de oorlog daarmee stopt.

info

Over dit onderzoek

Het onderzoek is gehouden van 17 tot en met 19 februari 2025. Er deden in totaal 20.479 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek is na weging representatief voor zes variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, burgerlijke staat, spreiding over het land en politieke voorkeur, gemeten naar de Tweede Kamerverkiezingen van 2023.

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Is investeren in startende defensiebedrijven dé manier om Europa te beschermen? 'We moeten Russen inhalen'

Is investeren in startende defensiebedrijven dé manier om Europa te beschermen? 'We moeten Russen inhalen'
Het bedrijf van Maurits Korthals Altes maakt software voor onbemande drones
Bron: EenVandaag

Een Europees investeringsfonds opzetten voor startende innovatieve defensiebedrijven: volgens Nederlandse ondernemer Alexander Ribbink is dat hoog nodig. Vooral nu we voor onze defensie niet meer op Amerika kunnen rekenen.

Op 24 februari is het 3 jaar geleden dat het Russische leger Oekraïne binnenviel. Zowel in Nederland als in verschillende Europese landen wordt al langer de noodzaak gevoeld om zich te beschermen tegen de agressie van Poetin.

Investeren in eigen defensie

En met de komst van president Trump is de urgentie om meer te investeren in eigen defensie nog groter. De VS wil namelijk dat Europa voor haar eigen veiligheid gaat zorgen. Op bijstand van de Amerikanen kan Europa dus niet meer rekenen.

Ondernemer Alexander Ribbink beseft al langer dat we onze veiligheid en welvaart zelf actief moeten gaan beschermen. Hij zei dit al voordat Poetin Oekraïne binnenviel. "Toen lagen Den Haag en Europa te slapen. Inmiddels zijn ze wakker geworden en luisteren ze naar de geopolitieke ontwikkelingen en komt er gelukkig meer budget voor defensie beschikbaar."

Durfkapitaal

Ribbink, die zijn geld verdiende met TomTom-routeplanners, heeft een investeringsfonds opgezet voor bedrijven die moderne defensietechnologie maken. Met 125 miljoen euro moet zijn fonds een van de grootste van Europa worden. De eerste bijdragen zijn inmiddels al binnen. "We krijgen geld van institutionele beleggers, hopelijk van pensioenfondsen, en ook van particuliere ondernemers die zelf geld verdiend hebben en nu wat durfkapitaal investeren."

Bij dat laatste steken investeerders geld in nieuwe veelbelovende jonge bedrijven die nog geen winst maken. "Deze mensen worden vooral gedreven omdat zij vinden dat defensie op orde gesteld moet worden om de wereld een stuk veiliger te maken. En als het goed is krijg je ook een beetje meer geld terug dan dat je erin gestopt hebt."

Bekijk ook

Beter, innovatiever en scherper

Ribbinks missie komt voort uit het feit dat tweederde van alle investeringen in de Europese defensietech worden gedaan door Amerikanen. "Dat is gek, dat moeten we zelf gaan doen. We moeten sterk staan om onszelf te kunnen verdedigen om zo oorlog te voorkomen. En ons niet laten subsidiëren door de Amerikanen. Het moet wederzijdser worden."

Er gebeurt op dit moment in zijn ogen nog te weinig. "Er zijn momenteel een paar grote bedrijven die defensiemateriaal maken, maar daar zit te weinig dynamiek in, er is te weinig concurrentie. Als je ondernemers hieraan toevoegt, krijg je betere, innovatievere en scherpere producten. En veel sneller."

Start-up

Een voorbeeld van een bedrijf waarin Ribbink wil investeren met zijn fonds is de Nederlandse start-up Avalor AI. Medeoprichter Maurits Korthals Altes maakt daar met jonge engineers en mensen met een militaire achtergrond software voor onbemande drones. Ze hebben grote plannen maar nog geen verdienmodel.

"Idealiter maakt elk bedrijf natuurlijk winst, maar een start-up is zoekende. Defensie is onze klant en ook het fonds van Ribbink heeft in ons geïnvesteerd. Wij zitten op een moeilijke markt, want er zijn maar weinig klanten die onze spullen kopen en er zijn lange wachttijden omdat we met overheden werken en die zijn wat minder snel", legt Korthals Altes uit.

Bekijk ook

Russische technologie inhalen

Avalor AI wil de achterstand op de geavanceerde Russische technologie inhalen. "Ik denk dat we wel heel hard ons best moeten doen om het gat in te halen. Maar het kan als we met zijn allen in Europa heel hard werken en genoeg geld beschikbaar stellen", verwacht hij.

Een voorwaarde voor financiering door Ribbinks fonds is dat de start-ups niet alleen actief zijn in één land. Dat is bij Avalor AI het geval. Korthals Altes: "Onze aanpak is Europees. Onze software is te gebruiken in Franse, Duitse en Nederlandse drones. En dan is het niet zo erg dat elk land zijn eigen drones wil fabriceren."

Missie afmaken zonder systeem

De software van Avalor AI zorgt ervoor dat hun systemen nog een tijdje kunnen functioneren, ook als ze door de vijand gestoord worden of wanneer er geen persoon is die de systemen kan besturen.

"Met onze technologie proberen we te voorkomen dat de militairen hun systemen verliezen vanwege verbindingen die verstoord worden. En we willen mogelijk maken dat in die gevallen er nog een tijdje doorgevlogen kan worden om de missie te kunnen afmaken", licht Korthals Altes toe.

Bekijk ook

Menselijke factor

Vredesbeweging Pax is juist kritisch op innovatieve start-ups als Avalor AI. Directeur Rolien Sasse vindt ook dat Europa een sterke defensiecapaciteit nodig heeft, maar het is voor haar wel van belang dat de defensie-industrie zelf verantwoordelijkheid neemt om binnen het internationaal recht te opereren.

Volgens Sasse moet je opletten bij automatische wapens, omdat er anders door fouten veel burgerslachtoffers kunnen vallen. "Er moet altijd een menselijke factor zijn die bepaalt of je wel het goede doel voor ogen hebt. Investeer bijvoorbeeld niet in kernwapens, in clustermunitie of in landmijnen, want daarmee kan je veel burgerslachtoffers maken."

Internationaal oorlogsrecht

"Daarom hebben we internationaal ook afgesproken dat ze verboden zijn", gaat ze verder. "En lever niet aan landen waar mensenrechten geschonden worden."

Maurits Korthals Altes zegt daarop dat Avalor AI zich houdt aan het internationaal oorlogsrecht. "We denken als bedrijf en als mens na over hoe we ons systeem wel of niet willen gebruiken, en hanteren onze eigen morele afwegingen daarbij." Ook op gebied van automatische systemen, geeft hij aan. "Het is niet de bedoeling dat wij de mensen altijd helemaal proberen te vervangen."

Europees investeringsfonds

Voorwaarden

Alexander Ribbink stelt hier ook voorwaarden aan. Hij gaat het geld uit het fonds niet gebruiken voor nog meer tanks, massavernietigingswapens of meer munitie, zegt hij. "Het is onwaarschijnlijk dat durfkapitalisten daarin gaan investeren. Het gaat ons meer om technologie, zoals het ontwikkelen van software voor drones, voor onbemande systemen."

"Maar ook bij AI blijft de mens degene die de opdracht heeft gegeven. Het zijn geen killer robots. AI is gewoon een besturingssysteem", gaat hij verder. AI is in zijn ogen niet veel anders dan de katapult van vroeger of de kogel die je met een geweer afvuurt: eenmaal gegooid of afgeschoten, dan is er geen verdere controle meer.

'Wapenwedloop gevaarlijk'

Organisatie Pax maakt zich ook zorgen om de gevolgen van het extra investeren in defensie. Hierdoor wordt er volgens Sasse bezuinigd op andere belangrijke zaken.

"Diplomatieke relaties, internationale samenwerking en internationale instanties als de VN zijn ook van belang voor vrede en die worden nu afgekalfd. Het is gevaarlijk dat we nu in een wapenwedloop terechtkomen waarbij er weer puur een geloof is in afschrikking door wapens als enige manier om vrede te bereiken."

Bekijk ook

Vragen? Stel ze!

Heb je nog vragen of wil je reageren? Stuur ons dan hier een berichtje in onze chat. Elke donderdag vertellen we in de Doe mee-nieuwsbrief wat we met alle reacties doen. Wil je die in je mail? Meld je dan hier aan.

Ook interessant