Minder aandacht voor duurzaamheid, meer voor bedrijven en de economie. De Europese Commissie wil dat we die koers in Europa gaan varen. Goed idee, vindt financieel journalist Martin Visser, "maar Europa loopt achter de feiten aan."

'Competitiveness Compass', concurrentie-kompas, heet het nieuwe plan dat de Europese Commissie vandaag presenteerde. Het grote doel: de regeldruk bij bedrijven verminderen.

Regeldruk verminderen

Om zich aan de huidige regelgeving te houden, moeten bedrijven veel doen. Maar met de 'nieuwe koers' zou deze regeldruk verminderen, waardoor ze bijvoorbeeld minder verantwoording hoeven af te leggen over duurzame keuzes of de omstandigheden van hun personeel.

Hierdoor kunnen bedrijven makkelijker geld lenen, fuseren, en zich meer richten op innovatie. Want ook innovatie is een groot onderdeel van het plan van de Europese Commissie.

Concurrentiepositie verslechtert

En dat is hard nodig, vertelt financieel journalist Martin Visser van de Telegraaf. "De urgentie ligt nu veel hoger."

"Er is een grote mondiale economische strijd gaande tussen Amerika en China, en Europa staat erbij en kijkt ernaar, om het heel zwart-wit te zeggen. Europa moet dynamischer en innovatiever worden", vertelt de journalist.

Goedkopere energie

Ook moet energie goedkoper worden. "We zijn voor onze energie ontzettend afhankelijk van andere delen van de wereld. Hoe langer wij blijven drijven op fossiele energie, hoe langer wij dus afhankelijk blijven van bijvoorbeeld Amerika, maar ook Qatar."

Dat is ook te merken in de prijs, weet Visser. "Willen we onafhankelijk zijn en de energieprijs drukken, dan zal Europa ook moeten blijven investeren in windmolens, zonneparken en dat soort initiatieven."

Minder focus op duurzaamheid

Tegelijkertijd wordt klimaat, waar de focus de afgelopen jaren meer op lag, iets meer losgelaten. "De Europese Commissie zegt zich nog volledig achter de klimaatdoelen te scharen, en ik denk dat ze dat oprecht menen, maar ze zoeken naar een veel pragmatischere insteek."

Bedrijven hadden afgelopen jaren namelijk een heleboel extra taken. "Het is een optelsom van verstikkende regels waar bedrijven in andere delen van de wereld niet mee te maken hebben. Dus daar zoeken ze een soort pragmatische weg uit zonder de hele agenda over boord te gooien."

'We zijn te laat'

Kortom, Europa is te afhankelijk en loopt zelf teveel achter. Niet alleen op gebied van energie, maar ook met tech. "Ga maar het aantal grote tech bedrijven tellen en dan kom je erachter dat nagenoeg alles in Amerika zit."

De koerswijziging lijkt dus een stap in de goede richting. "Maar", vertelt Visser, "Europa is ontzettend laat. En het risico is natuurlijk ook dat het heel veel geld gaat kosten voor alle 27 lidstaten het met elkaar eens zijn." Er gaat volgens Visser nog heel veel onderhandeld worden. "En hopelijk hebben we genoeg tijd om ons been economisch bij te trekken."

Nu het bondgenootschap met de Verenigde Staten op losse schroeven staat, is Europa op zoek naar alternatieven. De Franse president Macron biedt aan om Europa te beschermen met eigen kernwapens, maar kan dat wel? "Alleen Macron kan op rode knop drukken."

Decennialang was de nucleaire bescherming van de Verenigde Staten een onmisbaar onderdeel van de Europese veiligheid. Maar die tijd lijkt voorbij, zegt kernwapenexpert Paul van Hooft. "Op dit moment hebben weinig landen nagedacht over een plan B als de VS die veiligheid niet meer biedt. Frankrijk heeft dat wel gedaan."

Europese atoomparaplu

President Emmanuel Macron pleit al langer voor een sterkere Europese defensie en ziet hierin een rol voor het Franse kernwapenarsenaal. Frankrijk beschikt over een eigen nucleaire afschrikking en wil deze mogelijk inzetten voor de bredere Europese veiligheid.

Frankrijk-kenner Niek Pas: "Macron heeft in 2020 al aangegeven dat Frankrijk openstaat voor gesprekken over een Europese atoomparaplu."

Strategisch belang voor Frankrijk

Volgens Pas sluit dit ook aan op de bredere visie van Macron op een zelfstandig en sterk Europa. Maar, voegt hij eraan toe: "Frankrijk heeft ook een eigen strategisch belang."

Een sterke Europese defensie betekent ook een grotere rol voor Frankrijk als militaire grootmacht binnen Europa, zegt hij. "Bovendien kan de Franse defensie-industrie hier economisch van profiteren."

Kernwapens

Rusland en de Verenigde Staten hebben allebei meer dan 5.000 kernkoppen. Frankrijk heeft er slechts 290. Toch hoeft dat geen probleem te zijn, zegt kernwapenexpert Van Hooft.

"Frankrijk en Groot-Brittannië hebben meer dan genoeg kernwapens om Moskou en Sint-Petersburg te vernietigen en daarmee Rusland onacceptabele schade toe te brengen." Die afschrikking zou voldoende moeten zijn om Rusland te weerhouden van verdere agressie.

Hoe ver wil Frankrijk gaan?

Hoewel Macron openstaat voor Europese samenwerking, blijft het onduidelijk hoe ver Frankrijk hierin wil gaan.

"Frankrijk heeft altijd veel waarde gehecht aan zijn strategische autonomie", zegt Pas. "De Fransen zullen nooit volledige controle over hun kernwapens uit handen geven. Uiteindelijk blijft de Franse president degene die op de rode knop drukt."

Afschrikking

Daar ligt volgens Van Hooft een fundamenteel probleem.

"Afschrikking werkt alleen als tegenstanders geloven dat je bereid bent kernwapens in te zetten. Maar is Frankrijk echt bereid om Parijs op te offeren als Rusland provoceert in een Baltische staat? Dat is moeilijk te geloven."

Berlijn en Warschau

Duitsland en Polen lijken interesse te hebben in Macrons voorstel. De aankomend Duitse bondskanselier Friedrich Merz heeft al laten weten open te staan voor samenwerking. Toch zijn er ook praktische bezwaren.

Frankrijk heeft geen vaste lanceerinstallaties in andere Europese landen. De Franse afschrikking is afhankelijk van onderzeeërs en vliegtuigen, wat vragen oproept over de haalbaarheid van een bredere inzet.

Europese samenwerking

Van Hooft: "Je zou oefeningen kunnen doen met Franse militaire eenheden, samen met andere bondgenoten. Bijvoorbeeld vliegoperaties met Franse vliegtuigen die kernwapens kunnen dragen. En je zou de Fransen moeten terughalen in de Nuclear Planning Group van de NAVO, waar gesproken wordt over kernwapens."

Voor Frankrijk is een stabiel en veilig Europa ook in haar eigen belang. "Frankrijk ligt in Europa en heeft er zelf baat bij dat het continent veilig blijft", zegt Pas. "Dat is anders dan bij de VS, dat geografisch verder weg ligt."

Investeren in andere wapens

Toch blijft de Franse nucleaire paraplu omgeven door onzekerheid. Van Hooft: "Om de Franse kernwapens geloofwaardiger te maken, moet je gek genoeg investeren in conventionele wapens, niet-kernwapens dus, zoals lange-afstand kruisraketten."

"Daarmee kun je in een vroeg stadium van een conflict Rusland heel veel schade toebrengen zonder dat je direct naar atoomwapens hoeft te grijpen. Dat maakt de afschrikking geloofwaardiger."

'Kunnen niet zonder de VS'

Tweede Kamerleden Eric van der Burg (VVD) en Derk Boswijk (CDA) zien het Franse nucleaire arsenaal als een stap richting meer Europese autonomie.

Van der Burg (VVD): "We kunnen nog niet zonder de VS, maar moeten naast de Amerikanen wel een tweede zekerheid inbouwen. Dus ben ik blij met de woorden van Macron, dat hij ook de Franse wapens als onderdeel van de veiligheid van heel Europa aanbiedt."

VVD en CDA voorstander plan Macron

Ook Boswijk (CDA) vindt dat Europa het aanbod van Macron met twee handen moet aangrijpen. Daarbij is wel behoefte aan duidelijke afspraken.

"Macron denkt in onze lijn, maar je weet niet wie de volgende Franse president gaat zijn. Uiteindelijk beslist degene daar dan over. Bijvoorbeeld als het Le Pen wordt. Gaan we die nucleaire bescherming dan ook nog genieten?"

Samen betalen voor 'de Franse nucleaire paraplu'

Verder denkt Boswijk, dat het belangrijk is om de Fransen aan ons te binden. Bijvoorbeeld door de nucleaire wapens samen te financieren.

"Dat zou inderdaad één van de punten kunnen zijn: dat alle landen die gebruik willen maken van het aanbod van de Fransen daar ook de lasten voor gaan dragen."

Staatssecretaris Coenradie van Justitie en Veiligheid wil gevangenen met een celstraf van maximaal 1 jaar 2 weken eerder vrijlaten vanwege het tekort aan cellen. Hoe heeft het zover kunnen komen? "Sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Het gevangeniswezen verkeert in 'code zwart': er is een groot tekort aan zowel cellen als bewaarders. Daardoor wachten duizenden veroordeelden, de zogenoemde zelfmelders, buiten de cel op een plek om hun straf uit te zitten. Daarnaast worden sommige gedetineerden al enkele dagen eerder vrijgelaten. Een voorstel om deze termijn te verlengen naar maximaal 2 weken stuit op weerstand.

Meerdere personen in één cel

Coalitiepartijen PVV, VVD en BBB keerden zich vandaag in een debat tegen het plan van de eigen staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV) om gevangenen vanwege een nijpend cellentekort vervroegd vrij te laten. Volgens PVV-Kamerlid Emiel van Dijk kunnen er meer personen op een cel om het probleem op te lossen. "Celstraffen worden niet voor niets opgelegd en moeten dan ook volledig ten uitvoer worden gebracht. Laten we niet doen alsof er geen andere mogelijkheden zijn dan het vervroegd vrijlaten van veroordeelde criminelen."

Als het aan Van Dijk ligt worden er dus meerdere personen op een cel geplaatst. "Het gaat om 6.700 privécellen die als meerpersoonscel kunnen worden ingezet, dat volledig binnen alle regelgeving Europees en nationaal kan worden bereikt."

Zware criminaliteit

Dat er nu een cellentekort is was volgens hoogleraar Criminologie en Vergelijkende Penologie Miranda Boone in zekere zin voorspelbaar. "De instanties richten zich al sinds 2016 op zwaardere vormen van criminaliteit: ondermijnende criminaliteit en georganiseerde drugscriminaliteit. En dan kan je op een gegeven moment voorspellen dat dat er ook toe leidt dat er meer druk op de gevangenis komt."

Ze legt uit: "Het zijn vooral die zware straffen die ook druk op de gevangeniscapaciteit brengen. Tegelijkertijd hebben we sinds 2013 best veel gevangenissen gesloten."

Alternatieven voor een gevangenisstraf

Een rechter legt een straf op maar de persoon die de straf moet uitzitten, zit 2 weken korter volgens het plan van Coenradie. Boone vindt dat er met het plan afbreuk wordt gedaan aan het oordeel van de rechter. Zij zou liever zien dat er in plaats van een gevangenisstraf, vaker gekeken kan worden naar alternatieven om de vrijheid van een gedetineerde te beperken.

Als voorbeeld noemt ze een enkelband of intensieve toezicht bij reclassering. "Daar is ook heel veelvuldig gebruik van gemaakt in de jaren 90 toen we eigenlijk nog veel meer druk op de gevangeniscapaciteit hadden in Nederland", zegt Boone.

Risico voor veiligheid

Het 2 weken eerder vrijlaten van gevangenen zou ten koste gaan van de veiligheid, zo zegt Geert Wilders op reactie van de plannen van Coenradie.

Boone is het daar niet mee eens: "Voor de korte termijn zou je kunnen zeggen dat ze meer mogelijkheden hebben om strafbare feiten te plegen. Tegelijkertijd weten we dat onder toezichtstelling bij de reclassering of elektronische detentie vaak voor de langere termijn een veel positiever effect heeft op die resocialisatie. En dat de gevangenisstraf eigenlijk een negatief effect heeft op die resocialisatie en op die recidieven."

'We kunnen nu niet anders'

Staatssecretaris Coenradie herhaalde in het debat dat zij het vervroegd vrijlaten van gevangenen een 'rotmaatregel' vindt maar geen andere keuze heeft omdat het tekort aan cellen te groot is. "We hebben naar alles gekeken. En de conclusie is: we kunnen nu niet anders." Meer personen op een cel zou het gevangenispersoneel in gevaar brengen.

Dinsdag stemt de Kamer over het voorstel gevangenen vanwege het cellentekort in het uiterste geval 2 weken eerder vrij te laten. Het is op dit moment nog onduidelijk of de staatssecretaris op een meerderheid kan rekenen.