Er zit 800 miljoen in de 'grabbelton' van het Waddenfonds en niemand kan controleren of het goed wordt besteed

Het Waddenfonds mag 800 miljoen euro uitgeven, maar nulmetingen worden niet gedaan. De effecten monitoren en evalueren is daardoor onmogelijk. "Het is zeer onverstandig zoals het Waddenfonds nu opereert."

"In al die jaren is misschien een kwart van de 800 miljoen euro belastinggeld die in het fonds is gestoken, goed besteed", zegt Jan Paul van Soest. Hij is een van de leden van de Commissie Meijer die in 2007 het fonds bedacht. Inmiddels is het fonds een grabbelton geworden, waarin provincies, gemeenten, ondernemers en kunstenaars naar hartenlust en met succes hengelen naar subsidies.

Nul metingen, risico op grabbelen

Directeur van de Randstedelijke Rekenkamer, Ans Hoenderdos, onderzocht het Waddenfonds in 2017. Ze is verbaasd dat er na alle waarschuwingen nog steeds niet gemeten wordt of de uitgaven van het fonds effect hebben. "Als je nooit een nulmeting maakt en je houdt niet goed bij aan de hand van indicatoren hoe je voortgang is, dan is het heel lastig om na verloop van tijd te zeggen of je het goed doet."

Als in 2021 het monitorings- en evaluatiesysteem eenmaal functioneert, dan is er 15 jaar lang niet gekeken naar de effecten van de uitgaven van het fonds. "Dat is ernstig", zegt Hoenderdos afgemeten. "Wij zeggen altijd tegen beleidsmakers dat ze de beginsituatie moeten beschrijven. Maak een soort foto van de werkelijkheid. Nu loop je het risico een grabbelton te zijn. Het is zeer onverstandig zoals het Waddenfonds nu opereert."

Toch geen systeem

Op 2 november 2018 schreef voorzitter Henk Staghouwer, samen met directeur a.i. Marre Walter, aan het algemeen bestuur dat er een monitorings- en evaluatiesysteem is, in september 2018 geïmplementeerd. Maar uit navraag bij de Waddenacademie, dat de opdracht heeft om het systeem te ontwikkelen, blijkt dat niet te bestaan. "We zijn dat monitoringssysteem nog aan het ontwikkelen", vertelt secretaris Klaas Deen. "De vraag is wanneer het geïmplementeerd wordt, en wie het precies gaat onderhouden. En er zijn natuurlijk problemen met betrekking tot de nulmetingen."

Waddenfonds-voorzitter Staghouwer zegt dat er op 1 januari 2020 echt een systeem is, waarmee de effecten van de uitgaven kunnen worden gemeten: "U moet begrijpen dat het erg lastig is om dit te meten. Dat gaat niet van de ene op de andere dag. Maar ik ben ervan overtuigd dat elke euro die wij investeren in het Waddengebied 3 tot 4 euro oplevert." Staghouwer vindt niet dat het Waddenfonds hardleers is, zoals de Randstedelijke rekenkamer zegt. "We nemen hun aanbevelingen serieus en zijn er ook volop mee aan de slag."

'Slager keurt eigen vlees'

Het bestuur van het Waddenfonds wordt gevormd door drie gedeputeerden uit Noord Holland, Friesland en Groningen. Dat is zo sinds in 2012 het kabinet besloot om de zeggenschap over de bestedingen te decentraliseren. De gedeputeerden vormen het dagelijks bestuur en rapporteren aan het Algemeen Bestuur, dat wordt gevormd door henzelf en een afvaardiging van zes leden van de Provinciale Staten van de drie provincies.

"De slager keurt zijn eigen vlees", zegt Hans Revier de Waddenvereniging. Ook Ans Hoenderdos, van de Randstedelijke Rekenkamer, is kritisch. "Het risico bestaat dat de onafhankelijkheid van het bestuur van het Waddenfonds onder druk staat. ( ) Recent is besloten tweederde van het overgebleven budget, zo'n 180 miljoen, uit te geven aan zogenaamde majeure projecten. Dat zijn dus grote projecten, die meestal door gemeentelijke en provinciale overheden worden aangevraagd. Dan word je kwetsbaar, als je zelf gaat besluiten over je eigen subsidie aanvragen."

Zure vruchten

Voor Jan Paul van Soest van Commissie Meijer is het helder dat de manier waarop allerlei politieke en maatschappelijke groeperingen zich hebben meester gemaakt van het oorspronkelijke idee van de commissie Meijer zal leiden tot minder vertrouwen bij burgers in de politiek. We zullen de zure vruchten plukken van het Waddenfonds debacle, denkt hij.

"We staan voor allerlei moeilijke keuzes, denk aan de stikstof-problematiek. Wanneer we niet meer doen wat we beloven dan zal het draagvlak voor dit soort oplossingen verdwijnen. We kunnen alleen leven bij de gratie van wat de natuur ons biedt, soms moet je investeren in de natuur om daarna economisch door te kunnen."