'Een stapje terugzetten is noodzakelijk': psychiater Damiaan Denys ziet hoge ambities als struikelblok voor jongeren

Het aantal jongeren met psychische problemen is in een paar jaar tijd hard gestegen. Een ontwikkeling die laat zien dat jongeren tegenwoordig veel ambiëren. Maar dat hoeft niet, zegt hoogleraar psychiatrie en filosoof Damiaan Denys.

Mensen zitten zichzelf vaak in de weg, ziet Denys. "Wat je continu doet, is jezelf bevestigen in datgene waar je niet gelukkig mee bent." En dat kan anders, vindt hij.

Niet alleen maar werken

Wie heel bewust een stapje terugzet in 2023, is Thom Bauermann. Vanaf januari gaat hij 4 dagen werken, in plaats van 5. Met zijn vriendin Kate Albrecht heeft hij sinds deze zomer een moestuin. "We wilden een plekje voor onszelf, om buiten te kunnen zijn en ons eigen groente en fruit te produceren."

Het gaat bij Thom niet meer alleen om zijn carrière, om daar 5 dagen per week mee bezig te zijn. Door een dag minder te gaan werken, heeft hij nu meer tijd voor zijn gezin, zijn moestuin, en zijn andere hobby: de ciderstokerij die hij met vrienden heeft.

Andere dingen naast fulltime baan

Zijn baas vond het niet leuk dat hij een dag minder ging werken, vertelt Thom. "Maar naast fulltime werken heb ik ook nog andere dingen die ik leuk vind om te doen. Ik heb een eigen bedrijfje in cider, ik heb een gezinnetje, we hebben een moestuin. Ik wil ook weer wat gaan studeren, dat gaat niet allemaal naast een 40-urige werkweek."

Dat hij al deze dingen alsnog naast zijn werk doet, zorgt ervoor dat Thom nog steeds een druk leven heeft. Toch ziet hij het als een stapje terug, om een dag minder te gaan werken. "Ik heb altijd alles gedaan naast mijn fulltime baan. Dat werd een beetje te veel, dus dit is zeker wel een stap terug."

Geld, reputatie en macht

Als mensen minder van zichzelf willen vragen, zien ze dat als een stapje terug, merkt Denys. Volgens hem kan je het ook zien als een stapje opzij. "Als je op de carriëreladder een stapje terug doet, wordt dat gezien als een stapje naar beneden. Je kan het ook zien als een stapje opzij, misschien wel naar een andere ladder die weer naar boven gaat." Hij bedoelt daarmee dat er weer meer ruimte voor andere dingen in het leven kunnen ontstaan.

"In het Westen definiëren mensen succes als hoogste daad van zelfverwerkelijking. Dat gaat dan om geld, reputatie en macht." Dat kan volgens hem anders.

Mensen zijn heel flexibel

In dit jaar, met de oorlog en de energiecrisis, worden veel mensen gedwongen een stapje terug te zetten. "In eerste instantie zal dat als heel vervelend ervaren worden, maar mensen zijn heel flexibel. Over een aantal maanden kan ik me voorstellen dat mensen zich afvragen waar ze moeilijk over deden. Of het echt noodzakelijk was om zoveel op pad te gaan en uitjes te doen."

Hij ziet het als een kind dat even niet meer met bepaald speelgoed kan of mag spelen. "Als je moeder het speelgoed afpakt, is het kind eerst verdrietig. Daarna kan het kind zelf iets anders verzinnen of ergens anders een speelgoedje van maken. Het versterkt de creativiteit en het verhoogt dan ook de weerbaarheid."

Zingeving om gelukkig te worden

De roep om zingeving is groot geworden, mensen hebben als doel om gelukkig te worden, ziet ook Denys. "Je kan niet te veel met zingeving bezig zijn, maar het is wel opmerkelijk dat de roep om zingeving groot is geworden."

"We leven in een samenleving waar wij persoonlijk verantwoordelijk worden gesteld voor zingeving in ons leven. Vroeger werd dat aangereikt door religie, daarvan is veel vervallen. Mensen willen vrij zijn. Maar hoe geef je zin aan je leven?"

Worstelen

"Heel veel mensen worstelen daarmee. Ze stellen zich de vraag: ik heb veel en ik kan veel, maar waartoe dient dat eigenlijk? Waar moet ik het voor doen? Betekenisgeving levert vanuit jezelf niet veel op", ziet Denys. "Betekenisgeving is alleen zinvol als het wordt gedragen door een collectief dat jezelf overstijgt."

Waar dat vroeger het geloof was, ziet Denys nu dat mensen daarmee worstelen. "Voor veel vrije geesten was het een bevrijding om zonder het geloof te leven, maar voor een grote groep mensen was het juist heel bevrijdend om daarnaar te leven."

Zelfverwezenlijking loslaten

In het westen leven we ernaar om de grootste vorm van autonomie te hebben en onszelf volledig te verwezenlijken, maar dat heeft volgens Denys ook een keerzijde. "We horen heel vaak dat we onszelf moeten vinden en onszelf moeten zijn. Mensen slepen dagen door de modder om zichzelf te vinden, dat is nogal wat."

"Als je dan mensen hebt die daarin 'een stapje terug' zetten, die zeggen: ik heb daar geen zin in, ik heb geen behoefte om mijzelf te verwezenlijken in de grootste vrijheid en onafhankelijkheid, dan ben je bereid te leven in harmonie. Ik ben wie ik ben, ik sta los van de verwachtingen die aan mij gesteld worden van buitenaf, dat is het nieuwe denken waar mensen mee geholpen zouden zijn."

Noodzakelijk

Damiaan Denys ziet het als noodzaak voor mensen om een stapje terug te zetten. "De wereldproblemen zijn veel groter dan we voorheen zagen. Dat wordt een ongelooflijke, maar moedige stap. Je ziet het bij jongeren die zeggen dat het voor hun allemaal niet hoeft. Die tevreden zijn met een tiny house of een moestuin. Er zijn veel kleine initiatieven die aantonen dat mensen anders denken over normen en waarden en geluk anders beleven."

Volgens Denys kan de mens veel meer in contact komen te staan bij zijn omgeving, bijvoorbeeld door een moestuintje te nemen. Je eigen groente verbouwen, daardoor sta je volgens hem veel meer in contact met de aarde waarop we leven en het leven dat we leiden. "Je leven kan je veel meer integeren met je omgeving, met anderen. Een gezonder leven leiden en het klimaat aanvaarden. Er komen dan andere normen en waarden."

Voldoening

Financieel moeten Thom en Kate een en ander inleveren nu hij een dag minder gaat werken. "Mijn vriendin werkt gelukkig ook, maar het is niet heel breed. Geld is ook niet alles, levensgeluk is belangrijker. Het maakt mij gelukkig als ik mijn creatieve ei kwijt kan."

Zo gaat Thom het nieuwe jaar tegemoet, met als idee een stapje terug te doen. Wat hij naast groente uit zijn moestuin denk te gaan halen? "Voldoening", besluit hij.