Ed Nijpels, voorzitter van het Klimaatberaad, zegt dat Schiphol aan zijn grens zit. "Vliegen is niet een soort recht", aldus Nijpels. "Mensen doen wel of ze een recht op vliegen hebben, maar dat is niet zo. Er zijn  afspraken gemaakt over het aantal vluchten vanaf Schiphol. Een beperkt aantal vluchten: 500.000 is de grens."

De voorzitter van het Klimaatberaad vindt dat de prijs van vliegtickets omhoog moet. "Elke kleuter kan uitrekenen dat er iets niet klopt als je voor 28 euro naar Barcelona kunt vliegen", vindt Ed Nijpels. De luchtvaart zit niet aan tafel bij het klimaatberaad, hoewel het een van de grootste vervuilers is.

Schiphol heeft een probleem met geloofwaardigheid

Nijpels sluit zich aan bij oud-milieuminister Pieter Winsemius, die heel kritisch is op de luchthaven. Winsemius is de uitvinder van de term ‘geschiphold worden’. Ook Nijpels vindt dat de luchthaven een geloofwaardigheidsprobleem heeft: ‘we worden geschiphold. Er worden dingen beloofd, maar ze houden zich er niet aan.’

Er komt geen uitzondering voor Schiphol, aldus Nijpels. 500.000 vliegbewegingen is de bovengrens. “De burger moet kunnen vliegen, maar moet er gewoon veel meer voor gaan betalen.”

Vliegen wordt iets voor de elite

Volgens Nijpels moet de prijs van vliegtickets zich net zo ontwikkelen als die van sigaretten, of benzine. De vervuiler betaalt is het principe. Op dit moment geldt dat niet voor de luchtvaart, en de voorzitter van het klimaatakkoord vindt dat niet kunnen. Door de schaarste in het aantal vliegbewegingen zal de prijs omhoog gaan. En dat is ook goed. Nijpels maakt zich niet druk over de vraag of vliegen dan niet iets wordt voor de elite. Wat hem betreft is het aan de industrie om alternatieven te bedenken.

"Een industrie die zich niet aanpast wordt beboet, en moet in het uiterste geval dan maar de deuren sluiten."

Tempo van de transitie wordt hoger

Nijpels denkt dat de energietransitie op veel gebieden sneller zal gaan dan nu wordt verwacht. Het doel van dit kabinet is om in 2050 nog maar 90% van de CO2 uit te stoten die in 1990 werd geproduceerd. "Ik ga het nog meemaken dat dat lukt", voorspelt Nijpels. Op dit moment is het nog erg duur om bijvoorbeeld woningen helemaal klimaatneutraal te maken. Dat kost zelfs 50 tot 60.000 euro per woning.

Maar zodra dat in grote hoeveelheden tegelijk kan zal het veel goedkoper worden. Het kabinet heeft als doel om aan het eind van deze deze regeerperiode 50.000 huizen van het gas af te hebben. En op termijn zelfs 200.000 woningen per jaar volledig duurzaam te gaan maken. De financiering daarvan is nog onduidelijk. Bouwers in Nederland trappen zelfs op de rem en zeggen dat zo’n tempo onmogelijk is. Maar Nijpels heeft geen geduld met de bouwers: "Mensen die zeggen dat het niet kan stuiten bij mij op een dichte deur. De bouwers moeten een keer hun huiswerk gaan doen. Als het slecht gaat met de economie kloppen ze aan bij de overheid voor steun, en nu het goed gaat kloppen ze weer aan voor steun. Dat kan niet’."

6 jaar na de geruchtmakende 'stikstofuitspraak' van de Raad van State ligt er sinds een kleine week eindelijk een pakket aan plannen op tafel. Maar onder juristen, milieuactivisten én boeren zijn er twijfels. "Nederland komende 5 jaar nog niet van slot."

"Het is een enorme draai en een mooie stap", zegt boerin Chantal Farjon. Haar melkveebedrijf met 160 koeien in het Overijsselse Bruchterveld zou gered zijn als de stikstofregels worden opgerekt zoals landbouwminister Femke Wiersma nu voorstelt. "Maar ik denk dat het venijn in de details zit."

'Rechtszaken beangstigend'

Chantal is een van de 2.500 zogeheten PAS-melders. Dat zijn boeren die onder het oude Programma Aanpak Stikstof (PAS) geen natuurvergunning hoefden aan te vragen voor activiteiten met een beperkte stikstofuitsoot. Chantal breidde haar boerderij in 2015 uit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State in 2019 werd haar bedrijf in één klap illegaal.

De overheid zoekt al jaren naar een manier om de PAS-melders te 'legaliseren', omdat het buiten hun schuld gebeurde. Maar milieuorganisaties als Mobilisation for the Environment (MOB) denken daar anders over en proberen via de rechter boeren als Chantal te laten stoppen. "Beangstigend", noemt ze de dreiging die nog altijd boven haar hoofd hangt.

Minister wil regels oprekken

Minister Wiersma presenteerde eind vorige maand haar langverwachte stikstofbeleid. In 2035 moet de hoeveelheid stikstof die boeren, bedrijven en het verkeer uitstoten zijn gehalveerd ten opzichte van 2019. Er komen vrijwillige regelingen voor boeren, een nieuw vergunningstelsel en verduurzaming in de industrie en het verkeer.

Ook wil ze de stikstofregels oprekken, de zogeheten rekenkundige ondergrens. Daarmee zijn veel PAS-melders in één keer geholpen. Strenger wordt Wiersma bij kwetsbare natuurgebieden zoals de Veluwe en De Peel. Daar komt een regionale aanpak, met onder meer een regeling voor boeren om vrijwillig te stoppen en 'extensivering', oftewel minder dieren per hectare.

Stikstofexpert is kritisch

Ralph Frins is universitair hoofddocent omgevingsrecht aan Tilburg University en een van de stikstofexperts in Nederland. Hij is kritisch: "De recente uitspraken van de Raad van State en de rechtbank in de Greenpeace-zaak maken duidelijk dat er nu stappen gezet moeten worden. We weten al decennia dat er maatregelen nodig zijn, maar de stappen tot nu toe zijn veel te klein."

Volgens hem lijkt het erop dat Wiersma het laat aankomen op nieuwe rechtszaken. En dan moet je, zo zegt Frins, kunnen aantonen dat je als overheid voldoende stappen zet. "De landsadvocaat zegt zelf dat dit pakket hooguit in een paar gebieden kan werken. Nota bene de landsadvocaat, die de overheid ook heeft verdedigd in de recente Greenpeace-zaak, waartegen het kabinet in beroep gaat."

'Dit is nieuw kleuterplan'

Milieuactivist Johan Vollenbroek oordeelt vernietigend over de plannen. Het was zijn organisatie MOB die de zaak aanspande tegen het PAS-systeem, waarin de Raad van State de ingrijpende 'stikstofuitspraak' deed. "Ook dit nieuwe kleuterplan is in strijd met de habitatrichtlijn. De eerstkomende 5 jaar gaat Nederland niet van het slot, omdat er gewoon geen stikstofruimte is om vergunningen te verstrekken."

Hij noemt het 'bizar' dat het kabinet de eisen van de rechter negeert. De rechtbank heeft volgens hem duidelijk gemaakt dat Nederland in 2030 de helft minder stikstof moet uitstoten, en niet pas in 2035. Minister Wiersma laat hem geen andere keuze dan een juridische weg te bewandelen, vindt Vollenbroek. "Onze intentie is simpel: we willen de natuur redden."

'Chantage door MOB'

Maar volgens melkveehouder Chantal gaat de wens om de natuur te redden ten koste van bedrijven zoals die van haar. "We hebben het idee dat wij heel goed bezig zijn. We hebben extra land per koe en we doen aan natuurbeheer, met drones vliegen we over het land om nesten te beschermen."

De boerin vindt het daarom onbegrijpelijk dat Vollenbroek en zijn milieuorganisatie via de rechter probeert af te dwingen dat zij moet stoppen haar bedrijf. "Ze zijn niet tevreden over het pakket van de minister. En dan chanteren ze de minister door boeren aan te pakken. En de natuur is er nog steeds helemaal niks mee opgeschoten."

Bij kabinet aankloppen?

"Zij moet met haar zorgen bij zowel de provincie als het kabinet aankloppen", reageert Vollenbroek. "Ik hoop dat zij gaat inspreken in de Tweede Kamer, laat weten dat dit plan het niet gaat redden. Ik hoop dat ze dat gaan doen, want dat betekent dat als er echt een goede oplossing komt, wij kunnen stoppen met al onze procedures."

Hij zegt dat MOB jaren geleden al een plan heeft ingediend voor 'een complete herstructurering van de landbouw, waarbij de stikstofuitstoot fors omlaag gaat'. Dat zou volgens hem 24 tot 30 miljard euro kosten. "Economisch gezien levert het winst op. Nederland zou volgens een economische studie welvarender zijn met een veel kleinere veestapel. Je moet eventjes flink investeren, maar dan hebben we ook wat. En dan komen we van het stikstofslot."

Friese verzetstrijders brachten tijdens de Tweede Wereldoorlog talloze, vaak Amsterdamse, Joden naar de dorpen Bontebok en De Knipe. 80 jaar later leeft de geschiedenis daar nog enorm, vooral bij mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt.