Elk jaar hebben gemiddeld 12.000 koeien in Nederland letsel doordat er stukjes van zwerfafval in hun maag belanden. En jaarlijks gaan er zo’n 4.000 koeien aan dood. Voor het eerst is dit probleem met cijfers in kaart gebracht, door een student van de Wageningen University in opdracht van milieu-organisatie Recycling Netwerk.

"Je ziet het aankomen", zegt Cees Stins, veehouder met ruim 100 melkkoeien in het Noord-Hollandse Benningbroek. "De koe eet niet, staat met een hoge rug, krijgt koorts. Dan moet je snel zijn, anders is het te laat.” Al drie koeien verloor Stins de afgelopen jaren aan een maagbloeding, volgens de veearts door scherven in het veevoer. "Het wordt steeds erger met het zwerfvuil. Scholieren of automobilisten kopen blikjes frisdrank bij het benzinestation en laten het achter in de berm", zegt Stins. "Ik struin altijd voor het maaien eerst de hele strook langs de weg af. Maar in het lange gras vind je niet alles. En als je het gras na het maaien gaat inkuilen om in de winter aan de koeien te voeren, komen die gemaalde stukjes blik in de magen van de koeien.” ‘Scherp-in’, noemen veeartsen dit letsel in de magen van runderen. 

"Als je iets scherps in je maag hebt, dan eet je niet lekker meer", vertelt boer Stins. "Dus die koe eet niet meer, wordt ziek, voelt koud aan en geeft weinig melk". Dan heeft hij óf een ontsteking ergens of een scherp-in". Een oplossing voor koeien die scherp metaal in de maag heeft zitten, is het inbrengen van een sterke magneet. Dit kan voorkomen dat de stukjes metaal verdere schade aanrichten in de maagwand. Boer Stins heeft een aantal van deze magneten in huis, en heeft geleerd deze eigenhandig bij een koe in te brengen. 

60 procent heeft een scherp-in

Masterstudent Management, Economics & Consumerstudies Wageningen University Robin van der Bles deed onderzoek naar de problematiek. In de afgelopen 5 jaar zegt 60 procent van de ondervraagde boeren minstens één dier met scherp-in gehad te hebben. Zij schatten dat zwerfafval in ongeveer driekwart van de gevallen de oorzaak van het letsel is. Op een totale veestapel van 4,29 miljoen koeien betekent dit dat zwerfafval jaarlijks tussen de 11.000 en 13.000 koeien ziek maakt in Nederland. Er sterven elk jaar zo’n 4.000 koeien door zwerfafval. 

Financiële klap 

Los van het dierenleed, hangt er nog een ander prijskaartje aan voor de boeren: het preventief opruimen van het land, de verminderde melkproductie, de medische kosten bij zieke dieren of het opruimen van het dode dier zijn een zware financiële klap voor veehouders. De schade voor de volledige Nederlandse veehouderijsector (27.699 veehouders) bedraagt jaarlijks 10,8 tot 16,6 miljoen euro, rekenden de onderzoekers uit.

Strijd tegen zwerfvuil 

De Tweede Kamer bespreekt op 15 maart in het Algemeen Overleg de thema’s circulaire economie, de strijd tegen zwerfvuil en de uitbreiding van statiegeld. Milieu-organisatie Recycling Netwerk Benelux hoopt dat er statiegeld wordt ingevoerd op blikjes: "Het is belangrijk om de blikjes uit de weilanden te houden, statiegeld zou daarvoor een heel efficient systeem kunnen zijn. In Duitsland vind je helemaal geen blikjes meer in de weilanden, omdat er daar statiegeld op zit". 

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom raadt af om als Europa met eigen tarieven te reageren. "Dan wordt het een handelsoorlog en kan de schade verder oplopen", waarschuwt ze.

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."

Op de dag dat premier Victor Orbán de Israëlische premier Netanyahu ontvangt, zegt Hongarije zich terug te trekken uit het Internationaal Strafhof (ICC). En meer landen zijn kritisch op het Strafhof. "Politieke belangen spelen een rol."

"Je hebt zojuist een gedurfd standpunt ingenomen over het ICC. En ik dank je, Victor. Het is belangrijk om op te staan tegen deze corrupte organisatie." Dat zegt Benjamin Netanyahu tegen de pers tijdens zijn bezoek aan Hongarije.

Orbán Europese vriend van Israël

Het Internationaal Strafhof heeft in november een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen Netanyahu vanwege vermeende oorlogsmisdrijven in Gaza. Maar Hongarije is niet van plan hem uit te leveren. Orbán profileert zich als de Europese vriend van Israël.

Dat Hongarije er nu uit stapt is uitzonderlijk, maar hoeft niet direct grote gevolgen te hebben, zo zegt advocaat Geert-Jan Knoops, die werkt voor het ICC. "Hongarije is niet de grootste speler of donateur van het Strafhof."

Meer landen uiten kritiek

Maar het valt hem wel op dat de afgelopen jaren meer landen kritiek uiten op het Strafhof, ondanks ze het statuut hebben ondertekend. "We zagen dat eerder ook met Frankrijk, Italië en Duitsland, die ook reserves hebben geuit over het uitvoeren van het arrestatiebevel tegen premier Netanyahu. Dat is een opmerkelijke ontwikkeling."

Het ICC in Den Haag is in 2002 opgericht om ernstige internationale misdrijven te onderzoeken en personen die zich daaraan schuldig maken te vervolgen en te berechten, denk aan daders van genocide of oorlogsmisdaden. Het Hof kan in actie komen als een land geen strafrechtelijke stappen kan of wil zetten tegen vermeende daders. 124 landen zijn lid van het Strafhof, waaronder alle landen van de Europese Unie. Hongarije is het eerste EU-land dat zich nu terugtrekt.

Lopende conflicten

Knoops denkt dat die kritiek op het Strafhof onder andere te maken heeft met het handelen van het ICC. Dat heeft gebroken met de strafrechtelijke traditie om pas arrestatiebevelen uit te delen nadat een conflict is beëindigd.

Dat was voor het eerst in 2023 met het arrestatiebevel tegen de Russische president Poetin en daarna ook met Netanyahu. Het Strafhof gaf hiermee een signaal af aan Rusland en Israël. Maar neemt hiermee volgens Knoops ook een risico, omdat niet alle landen in een lopend conflict een verdachte willen uitleveren.

'Systeem is niet sterk'

Knoops: "Het systeem van het ICC is niet sterk, omdat het afhankelijk is van de medewerking van landen voor het uitvoeren van arrestatiebevelen." Op dit moment zit maar een handvol verdachten in Den Haag vast, terwijl er veel meer arrestatiebevelen zijn.

Knoops werkte tot nu toe altijd aan internationale zaken waarbij het conflict al ten einde was. "De voorlopers van het Strafhof, zoals het Joegoslaviëtribunaal, het Rwandatribunaal en het VN-tribunaal voor Sierra Leone, die werden pas na het conflict opgericht." Volgens hem werken landen dan liever mee, omdat het minder beladen is.

Politieke druk

Maar Knoops stelt ook vast dat het Strafhof steeds meer onder politieke druk komt te staan. Als voorbeeld noemt hij de onlangs uitgeleverde oud-president van de Filipijnen Rodrigo Duterte. Het land trok zich eerder terug uit het ICC en ook de huidige president moet weinig van het Strafhof hebben. Maar hij zorgde er onlangs toch voor dat zijn voorganger opgepakt werd, uit politieke overwegingen.

"Het ICC is een speelbal geworden", zegt Knoops. De ene keer wel en de andere keer niet verdachten uitleveren kan volgens de advocaat de geloofwaardigheid en de gelijkheid van het strafhof aantasten. "Zonder medewerking van de landen is het strafhof een tandeloze tijger."