Elk jaar hebben gemiddeld 12.000 koeien in Nederland letsel doordat er stukjes van zwerfafval in hun maag belanden. En jaarlijks gaan er zo’n 4.000 koeien aan dood. Voor het eerst is dit probleem met cijfers in kaart gebracht, door een student van de Wageningen University in opdracht van milieu-organisatie Recycling Netwerk.

"Je ziet het aankomen", zegt Cees Stins, veehouder met ruim 100 melkkoeien in het Noord-Hollandse Benningbroek. "De koe eet niet, staat met een hoge rug, krijgt koorts. Dan moet je snel zijn, anders is het te laat.” Al drie koeien verloor Stins de afgelopen jaren aan een maagbloeding, volgens de veearts door scherven in het veevoer. "Het wordt steeds erger met het zwerfvuil. Scholieren of automobilisten kopen blikjes frisdrank bij het benzinestation en laten het achter in de berm", zegt Stins. "Ik struin altijd voor het maaien eerst de hele strook langs de weg af. Maar in het lange gras vind je niet alles. En als je het gras na het maaien gaat inkuilen om in de winter aan de koeien te voeren, komen die gemaalde stukjes blik in de magen van de koeien.” ‘Scherp-in’, noemen veeartsen dit letsel in de magen van runderen. 

"Als je iets scherps in je maag hebt, dan eet je niet lekker meer", vertelt boer Stins. "Dus die koe eet niet meer, wordt ziek, voelt koud aan en geeft weinig melk". Dan heeft hij óf een ontsteking ergens of een scherp-in". Een oplossing voor koeien die scherp metaal in de maag heeft zitten, is het inbrengen van een sterke magneet. Dit kan voorkomen dat de stukjes metaal verdere schade aanrichten in de maagwand. Boer Stins heeft een aantal van deze magneten in huis, en heeft geleerd deze eigenhandig bij een koe in te brengen. 

60 procent heeft een scherp-in

Masterstudent Management, Economics & Consumerstudies Wageningen University Robin van der Bles deed onderzoek naar de problematiek. In de afgelopen 5 jaar zegt 60 procent van de ondervraagde boeren minstens één dier met scherp-in gehad te hebben. Zij schatten dat zwerfafval in ongeveer driekwart van de gevallen de oorzaak van het letsel is. Op een totale veestapel van 4,29 miljoen koeien betekent dit dat zwerfafval jaarlijks tussen de 11.000 en 13.000 koeien ziek maakt in Nederland. Er sterven elk jaar zo’n 4.000 koeien door zwerfafval. 

Financiële klap 

Los van het dierenleed, hangt er nog een ander prijskaartje aan voor de boeren: het preventief opruimen van het land, de verminderde melkproductie, de medische kosten bij zieke dieren of het opruimen van het dode dier zijn een zware financiële klap voor veehouders. De schade voor de volledige Nederlandse veehouderijsector (27.699 veehouders) bedraagt jaarlijks 10,8 tot 16,6 miljoen euro, rekenden de onderzoekers uit.

Strijd tegen zwerfvuil 

De Tweede Kamer bespreekt op 15 maart in het Algemeen Overleg de thema’s circulaire economie, de strijd tegen zwerfvuil en de uitbreiding van statiegeld. Milieu-organisatie Recycling Netwerk Benelux hoopt dat er statiegeld wordt ingevoerd op blikjes: "Het is belangrijk om de blikjes uit de weilanden te houden, statiegeld zou daarvoor een heel efficient systeem kunnen zijn. In Duitsland vind je helemaal geen blikjes meer in de weilanden, omdat er daar statiegeld op zit". 

Het is nog niet duidelijk hoe het gisteravond uit de hand heeft kunnen lopen in Scheveningen. Honderden jongeren raakten in gevecht met elkaar en keerden zich tegen de politie toen die ingreep.

Statiegeld Nederland opent deze maand twee winkels waar mensen hun blikjes en flessen kunnen inleveren. De winkels moeten het makkelijker maken om de lege verpakkingen weg te brengen. Dat gaat met het huidige systeem in grote steden niet altijd goed.

Vooral in supermarkten staan nog lange wachtrijen voor statiegeldmachines. Dit zorgt soms voor irritaties tussen klanten en 'statiegeldverzamelaars'. De twee winkels in Rotterdam en Amsterdam moeten het begin zijn van een oplossing voor dit probleem. Maar hoe realistisch is die?

'Niet genoeg'

"Die twee statiegeldwinkels zijn een mooie service voor de supermarkten. Die worden zo ontlast. Maar verder lossen ze helemaal niks op van het probleem waar we nu mee zitten", zegt Dirk Groot, die met zijn stichting Zwerfinator zwerfafval probeert te verminderen. Hij vindt de nieuwe winkels een 'stap in de juiste richting', maar merkt op dat er nog veel moet gebeuren.

Volgens hem zijn er vooral in de grote steden te weinig inleverpunten. En dat is hét grote probleem. "Je kunt overal blikjes en flesjes kopen, maar je kunt ze bijna nergens inleveren. En voor een zo'n winkel ga je niet van Amsterdam-West naar het centrum lopen om je blikje in te leveren", denkt hij.

Geen innameplicht

Het kleine aantal innamepunten waar hij zo kritisch over is, zou vooral komen doordat er geen innameplicht is. Mensen zijn het namelijk niet verplicht om gebruikte blikjes, flesjes en kratten in te leveren. Het wordt niet gestimuleerd, zegt Groot.

"De verhouding tussen statiegeld en het product dat je koopt is helemaal zoek. Heel veel mensen vinden het gewoon niet de moeite waard." Juist doordat die stimulans uitblijft, wordt er weinig gedaan om meer innamepunten te creëren. En de drukte echt onder controle te krijgen.

'Hoe slechter ze het doen, hoe meer ze verdienen'

Bedrijven als Statiegeld Nederland maken winst op elk blikje en flesje dat niet wordt ingeleverd, legt Groot uit. "Ze doen niet meer dan nodig is. Ze verdienen er juist aan als er minder wordt ingeleverd."

"Al die miljoenen aan statiegeld die niet worden ingeleverd, dat blijft gewoon bij statiegeld Nederland", vervolgt hij. "Ze zeggen dat ze investeren in allerlei nieuwe innamepunten, verbetering van het systeem, enzovoort, maar daar zien we weinig van. Hoe slechter ze het doen, hoe beter ze verdienen."

Overlast en ongedierten

Een gevolg van dit systeem is dus dat de groep mensen die niet in een lange rij in de supermarkt wil staan, de statiegeldproducten in een normale prullenbak in huis of op straat gooit.

Bij dat laatste komen vervolgens 'verzamelaars' of 'jagers' kijken, die de afvalbakken op straat niet altijd even netjes achterlaten wanneer ze klaar zijn, volgens Groot. In grote steden zoals Rotterdam en Amsterdam zorgt dat voor overlast en soms ongedierten.

Wettelijk verplichten

Ook stevige hulp van de politiek om dit probleem op te lossen blijft uit, zegt Groot. Hij vindt dat er meer kan worden gedaan. "Een statiegeldplicht en innameplicht, dat kun je gewoon wettelijk afdwingen. In Duitsland doen ze dat ook. Daar hebben ze het zelfs op zuivelverpakkingen."

"Er worden steeds redenen verzonnen waarom het niet kan", gaat hij verder. "Maar dat is als je iets niet wil. Als je iets wel wil, dan zoek je naar oplossingen."

'Ze hebben de kennis niet'

Wat zouden de bedrijven zelf dan moeten doen om dit op te lossen? "Meer inleverpunten", herhaalt Groot. "Maar ook moet het statiegeldbedrag omhoog en moeten platte blikjes en flessen zonder etiket worden geaccepteerd. Die mag je nu niet inleveren."

Groot roept dit vanuit zijn expertise al langer, maar volgens hem is dit nog niet doorgevoerd omdat er vaak aan de verkeerde knoppen wordt gedraaid. "Ze hebben niet de kennis van de straat, maar alleen de kennis van kantoor."