Koningin Wilhelmina was tijdens de oorlogsjaren voor haar ministers een ramp om mee te werken. In een nieuw boek legt rechtshistoricus Marcel Verburg een verband met haar medicijngebruik, ze gebruikte middelen die we tegenwoordig als hard drugs zouden betitelen.

De vorstin gebruikte pervetine – een methamfetamine dat tegenwoordig bekend staat als crystal meth.  De drug werd in de oorlog ook door soldaten gebruikt om vermoeidheid tegen te gaan.

De geschiedenis van het ministerie van Justitie

Verburg schreef een boek over de geschiedenis van het ministerie van Justitie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aan het begin van de oorlog vluchtte koningin Wilhelmina naar Londen samen met haar ministers. Wilhelmina groeide in Londen uit tot een onverzettelijke oorlogsvorstin die met gebalde vuist voor Radio Oranje opriep tot verzet tegen Nazi Duitsland.

Wilhelmina-biograaf Cees Fasseur schreef al eerder in de marge over haar drugsgebruik, maar hij legde nooit het verband met haar functioneren als koningin. ‘Ik kwam op het idee om dat verband wel te leggen toen ik las welke vreemde beslissingen ze nam waarna de ministerraad zich afvroeg of hare majesteit wel normaal was’, zegt Verburg in EenVandaag.

Volgens drugsdeskundige Daan van der Gouwe van het Trimbosinstituut is pervetine ‘een langwerkend stimulerend middel waardoor de vermoeidheid verdwijnt. Het lijkt op speed maar is intenser.’ Volgens Van der Gouwe wordt het gebruikt om langer door te kunnen werken. ‘We weten ook dat je door dit middel je remmingen een beetje verliest en veel heftigere dingen doet dan je normaal gesproken zou doen.’

Meer onderzoek noodzakelijk

Historica Dorine Hermans, die verschillende boeken over het koningshuis schreef, noemt het middel ‘een gangbare pijnbestrijding in die tijd’.  ‘Maar in feite gaat het om verdovende middelen.’

Hermans: ‘Toen ik er voor het eerst over las was ik heel verbaasd. Wat me nog meer opviel is dat niemand er op inzoomde.’

Zij vindt het drugsgebruik van Wilhelmina relevante informatie omdat het haar functioneren beïnvloed moet hebben. ‘Het heeft ook absoluut politieke gevolgen gehad, zeker in de oorlog toen de koningin veel macht naar zich toetrok.’

Hermans pleit voor meer onderzoek, ‘We weten nu dat ze het deed, maar het antwoord op de vraag waarom ze het deed vinden we vast in het Koninklijk Huisarchief. Maar we hebben slechts toegang tot dat archief tot 1934. Het is aan koning Willem-Alexander om daar coulanter in te worden.’

Koning Willem-Alexander heeft op 29 november 2013 in een dankwoord bij de ontvangst van de drie biografieën van Koning Willem I, II en III in Amsterdam, het volgende gezegd:

Het belang van gedegen en kritisch historisch onderzoek is evident. In dergelijk onderzoek wordt geprobeerd door gevestigde beelden heen te breken en mensen uit het verleden opnieuw tot leven te brengen.

Dorine Hermans zegt nu: ‘Laat de koning dat dan waarmaken en het Koninklijk Huisarchief opengooien.’

Het pgb-systeem is enorm fraudegevoelig. Jaarlijks verdwijnt zo'n 500 miljoen euro belastinggeld in de zakken van mensen met andere belangen. Deskundigen willen dat de politiek ingrijpt: bescherm zorgverleners en patiënten tegen fraudeurs.

Zorgkantoren mogen administratie niet inzien en alleen aangekondigd huisbezoeken doen, wat toezicht op pgb-zorg lastig maakt. "We moeten meer bevoegdheden hebben", reageert CZ-directeur Verlaan op onderzoek van EenVandaag naar mogelijke pgb-fraude.

"Binnen de huidige constructie is het redelijk makkelijk om daar misbruik van te maken. Het probleem is dat we vaak wel voelen dat het niet pluis is, maar er heel weinig mee kunnen", zegt Caro Verlaan, directeur van zorgkantoor CZ, de partij die pbg-budgetten toekent.

Familie in Den Haag

Verlaan reageert op onderzoek van EenVandaag, waaruit blijkt dat een familie in Den Haag mogelijk tonnen aan pgb-geld declareerde zonder het aan de zorg te besteden.

De indicatie, verleend door zorgkantoor CZ, van 132.000 euro per jaar, verdween naar het zorgbedrijf van een van de zoons. De daadwerkelijk zorg werd verleend door Portugese en Braziliaanse vrouwen. Zij kregen maar een klein deel van dat bedrag en werden ver onder het minimum loon betaald.

Onvoldoende controle

Het verhaal laat zien hoe makkelijk het is om te frauderen met een pgb-budget, over de rug van arbeidsmigranten. "Ik kan dat alleen maar beamen", zegt de bestuurder. Opvallend, want juist haar zorgkantoor moet controleren hoe het pgb-geld wordt uitgegeven.

"Er moet natuurlijk een zorgdossier gemaakt worden, dat bespreken wij, dat controleren wij ook. Dan kijken we met de budgethouder of de zorgverlener of dat reëel is en dan kunnen wij akkoord geven hoe dat verder daarna besteed wordt", zegt de directeur van CZ. "Maar dat kunnen wij helaas niet zien."

Onafhankelijke controle

Het zorgkantoor kan niet in boekhouding kijken en alleen een gepland huisbezoek doen. Wat volgens Verlaan weinig effectief is aangezien mensen de boel vaak in orde maken wanneer het zorgkantoor aankondigt langs te komen om achter de voordeur te controleren of wat er op papier staat ook klopt. Verlaan ziet dat ze op dit moment te weinig bevoegdheden heeft om fraude te controleren.

"CZ zou daarom graag de mogelijkheid willen verkennen om een onafhankelijke zorgverlener van een gecontracteerde partij buiten de familiare sfeer aan te stellen die erop kan toezien of het pgb wordt gebruikt op de manier waarvoor het bedoeld is." Op die manier is er dus iemand van buitenaf die controle houdt.

Meer bevoegdheden

"Hiermee verkleinen we de kans op samenspanning en hoeven we bij twijfel met betrekking tot fraude niet het gesprek te voeren met iemand die twee petten op heeft", legt Verlaan uit.

Daarnaast wil de zorgverzekeraar dat ze meer bevoegdheden hebben om fraude vast te stellen en aan te pakken.

Partijen wijzen elkaar aan

Binnen het systeem van pgb zijn veel partijen betrokken. Wanneer het aankomt op de controle van fraude, wijzen ze vaak naar elkaar. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) mag het geld alleen uitbetalen, en doet dus in feite alles wat de budgethouder aan hen doorgeeft. De SVB mag geen inhoudelijke controle doen. Zij checken alleen of de administratie klopt. Een woordvoerder laat weten dat zij op dit moment niks kunnen doen met meldingen.

Er wordt gewerkt aan wetgeving, zodat ze signalen kunnen doorgeven aan het zorgkantoor. Het zorgkantoor heeft namelijk wél een toezichthoudende rol. Verder is er de branchevereniging van zorgkantoren (ZN), die wilde niet op vragen van EenVandaag reageren.

Controle zorgkantoren lastig

De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), houdt toezicht op de uitvoering van het pgb door zorgkantoren, en laat weten dat het lastig is om dit te controleren.

"Momenteel zijn er geen concrete voorschriften ten aanzien van de inrichting van een zorgbedrijf die verbieden of verhinderen dat zoals in deze casus geschetst de zoon via een onderneming zorg verleent aan zijn vader", leggen ze uit.

Verantwoordelijkheid budgethouder

Zij verwijzen, net zoals het zorgkantoor, naar de verantwoordelijkheid van de budgethouder: "In geval van een pgb is de budgethouder de enige die een contractuele relatie heeft met de zorgaanbieder. Dat bemoeilijkt de situatie. De budgethouder sluit overeenkomsten met de pgb-zorgverleners. Het zorgkantoor controleert deze overeenkomsten, maar heeft zelf geen contractuele relatie met de zorgaanbieder."

"Dat het zorgkantoor geen directe relatie met de pgb-zorgaanbieder heeft, hindert het zorgkantoor om signalen van onjuistheden of fraude te onderzoeken en op te volgen", leggen ze uit. "Hierdoor is het aan budgethouders om informatie te verzamelen over de zorgaanbieders van wie zij voor hun zorg afhankelijk zijn."

'Is te ver doorgeslagen'

In 2025 geven Nederlandse belastingbetalers 3,7 miljard uit aan pgb-zorg. Naar schatting wordt elk jaar voor zo'n 500 miljoen gefraudeerd met persoonsgebonden budgetten.

Verlaan ziet dat het politiek gevoelig ligt om het pgb-systeem te veranderen en dat begrijpt ze. "Het pgb-systeem is ooit bedacht met het idee mensen meer zeggenschap te geven over de zorg. Het is voor een bepaalde doelgroep mooi, maar het is te ver doorgeslagen", zegt directeur van het zorgkantoor CZ Caro Verlaan. "We hebben in Nederland veel regels, maar hiervoor misschien wel te weinig", zegt ze.