Het wordt een belangrijk jaar voor cybersecurity. Een nieuwe wet is in de maak en die verplicht duizenden organisaties om maatregelen te nemen tegen digitale aanvallen. Expert Dave Maasland legt uit wat de nieuwe wetgeving betekent.

Met de wet, die NIS2 heet, wordt de controle en naleving op het gebied van digitale veiligheid vanaf oktober 2024 strikter. Volgens cybersecurity-expert Dave Maasland zou het wel eens om de grootste cybersecurity-wetgeving ooit kunnen gaan.

Cyberaanvallen in de oorlog

Cyberaanvallen en de impact ervan nemen steeds verder toe, vertelt Maasland. "Als je kijkt naar wat er gebeurt in de wereld, heeft dat z'n weerslag op de digitale wereld. Denk aan wat we zien gebeuren tussen Israël en Hamas, maar ook de aanvallen tussen Rusland en Oekraïne", vertelt hij. In beide oorlogen worden digitale aanvallen ingezet.

"Cyberaanvallen lijken steeds beter en geavanceerder", zegt Maasland. "Die gaan ook impact hebben op andere delen van de wereld, niet alleen in de conflictgebieden."

'Losgeslagen wereld'

De criminelen die de aanvallen uitvoeren lijken ook harder te worden, zegt Maasland. "In het verleden hadden groepen die gijzelsoftware verspreidden regels. Zoals dat ze geen ziekenhuizen aanvielen en dat ze probeerden weg te blijven van vitale infrastructuur. Maar die regels hebben ze steeds meer losgelaten."

"We zien dat de criminelen die de aanvallen uitvoeren soms zelf melding maken bij de toezichthouder, om zo buiten schot te blijven. Zo brutaal zijn ze geworden. En ook dat er kinderziekenhuizen worden aangevallen. Die wereld lijkt steeds meer losgeslagen."

Manipulatie van verkiezingen

Mensen maken zich zorgen om de beveiliging van de digitale wereld, merkt Maasland. "Je ziet ook dat men zich veel zorgen maakt om grote gebeurtenissen volgend jaar en de digitale veiligheid daarvan."

"Denk aan verkiezingen en grote sportevenementen in combinatie met de opkomst van kunstmatige intelligentie, nepnieuws en desinformatie. Mensen zijn bijvoorbeeld enorm bang voor manipulatie van verkiezingen."

'We hebben niet veel tijd'

Organisatie en landen moeten zich dus goed wapenen tegen de toenemende aanvallen, vindt Maasland. "Je kan heel veel zelf doen om te zorgen dat je reageert in plaats van afwacht."

De grootste zorg van Maasland is of landen hun aanpak wel snel genoeg op orde krijgen. "Ik denk niet dat we veel tijd hebben", zegt hij.

Strenge nieuwe wet

De nieuwe wet NIS2 verdeelt bedrijven in twee categorieën, vertelt Maasland: belangrijk en essentieel. De essentiële bedrijven krijgen vooraf toezicht om te controleren of alles in orde is op het gebied van digitale veiligheid. En als er een incident is, krijgen ze ook achteraf toezicht. Bij een belangrijk bedrijf is er alleen achteraf toezicht.

De wet gaat zelfs zo ver dat de baas van een organisatie uit zijn of haar functie gezet kan worden bij een incident, vertelt Maasland. "Dus zo serieus wordt de dreiging op de vitale infrastructuur genomen."

Enorme golf aan maatregelen

"Uiteindelijk krijgt iedereen met de wet te maken", zegt Maasland. "Alles is aan elkaar verbonden. De NIS2 legt heel veel nadruk op het beveiligen van de keten, de leveranciers, dat soort dingen."

"En je zult zien dat grote organisaties die moeten voldoen aan deze wetgeving, strengere eisen en regels zullen opleggen aan hun toeleveranciers. Dus dit is een enorme golf, die van boven naar beneden op ons afkomt."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."