Op social media hebben verschillende bekende personen zich uitgesproken over de oorlog tussen Israël en Hamas. De laatste jaren zie je steeds vaker dat deze groep zich uitspreekt bij grote, maatschappelijke thema's. En dat is zinvol, zeggen experts.

"Het is prettig als anderen het voortouw nemen in de meningsvorming. Zeker als het gaat over moeilijke onderwerpen met een lange geschiedenis, zoals bij Israël en Palestina", zegt lector media, cultuur en burgerschap bij Hogeschool Inholland Joke Hermes.

Expertise op waarde schatten

"Als wij ons proberen te bedenken wat we moeten vinden van het gruwelijke conflict, waar start je dan? Als publieke personen zich uitspreken heb je een beginnetje. Dus we kunnen er wel degelijk baat bij hebben als bekende mensen zich uitspreken", vertelt Hermes.

Maar dat betekent volgens haar niet dat iedereen met veel volgers zich uit moet spreken over ieder onderwerp. "We hebben er niet zoveel aan als een beautyinfluencer zich uitspreekt over zaken als de pil, oorlog of covid. Dan wordt het gesprek niet voorzien van goede bronnen. We moeten ons best blijven doen om ieders expertise op waarde te schatten. En daar moeten we het gesprek over blijven voeren. Dat is burgerschap."

Activisme door influencers

Dat grote sterren zich uitspreken is van alle tijden. Denk aan protestzangers als Bob Dylan en Boudewijn de Groot in de jaren 60 tegen de Koude Oorlog. Of aan Paul en Linda McCartney die in de jaren 70 de barricade opgingen voor dierenrechten. Maar de impact die activisme in de moderne tijd heeft, is nieuw. Dat heeft volgens Hermes alles te maken met social media en het nieuwe type beroemdheid dat daardoor is ontstaan: de influencer.

"Deze personen zijn niet bekend omdat ze ergens in uitblinken, zoals muzikanten of acteurs, maar omdat ze bekendheid hebben verworven online. Zij hebben hun marktwaarde opgebouwd door online aanwezig te zijn. Ze zijn bekend omdat ze bekend zijn", legt Hermes uit.

Nuances missen

Marketing- en popcultuurexpert Rabia Sitabi houdt nauwlettend in de gaten wie zich nu wel en niet uitspreken over de oorlog tussen Israël en Hamas. "Communicatieafdelingen en PR-teams werken overuren. Vooral om brandjes te blussen als celebs té snel iets posten, omdat ze de druk voelen om nu te reageren op de actualiteiten. Terwijl ze zelf nog niet goed geïnformeerd zijn en daardoor bepaalde nuances missen."

"Vanuit het comfort van hun miljoenenwoningen is een bericht op social media snel geplaatst. Veel van deze personen hebben ongekende rijkdom. Een misstap raakt hen niet persoonlijk, ze raken op zijn hoogst een samenwerking met een bedrijf kwijt", vervolgt ze. "Maar het raakt de slachtoffers van een ramp wel, vooral als er misinformatie wordt verspreid op kanalen met miljoenen volgers."

Misinformatie delen

Voorbeelden van beroemdheden die veel kritiek kregen zijn de modellen Gigi en Bella Hadid, die een Nederlandse moeder en Palestijnse vader hebben. "Zij spreken zich uit voor Palestina en zijn daardoor wat branddeals verloren omdat de bedrijven waar zij mee werken niet hetzelfde standpunt innemen. Voor hen zijn hun morele en ethische standpunten belangrijker dan het geld dat ze nu mislopen", zegt Sitabi.

Maar ze ziet ook dat sommige beroemdheden misinformatie verspreiden, vaak zonder het zelf te weten. "Zanger Justin Bieber, actrice Jamie Lee Curtis en influencer Kylie Jenner hebben op Instagram foto's gedeeld waarin zij hun steun uitspraken voor Israël, met een foto erbij waar Palestijnse slachtoffers op te zien waren. Zij worden daar dan massaal op aangesproken."

Gelegenheidsactivisme

Bekende Nederlanders zijn tot nu toe over het algemeen terughoudend in het verkondigen van hun standpunt in de oorlog tussen Israël en Hamas. Enkele weken geleden verraste acteur en schrijver Ramsey Nasr in de talkshow Khalid & Sophie de kijker met een column, waar duizenden reacties op kwamen vanuit binnen- en buitenland.

De boodschap van Nasr is volgens lector Hermes zo sterk omdat het zijn persoonlijke leefwereld raakt. De acteur heeft een Palestijnse vader en een Nederlandse moeder. "En hij spreekt zich vaker uit. Het is geen gelegenheidsactivisme. Voor hem is het een integraal onderdeel van zijn publieke aanwezigheid. Hij is gedreven om dat te doen."

Vandaag Inside

Een ander Nederlands voorbeeld is een uitspraak van Johan Derksen in Vandaag Inside. Daarin vertelde hij dat hij vindt dat Nederland 'slaafs achter de Joodse gemeenschap aanloopt'. "We moeten ook niet vergeten dat de Joden er ook wel een beetje om gevraagd hebben. Die Palestijnen zijn echt als honden behandeld", zei Derksen 2 dagen na de aanval op Hamas op Israël.

Die woorden werden de tv-persoonlijkheid niet in dank afgenomen. Op social media kreeg hij veel commentaar, ook vanuit zijn eigen achterban. In de uitzending van de dag erna liet Derksen weten inhoudelijk nog steeds achter zijn uitspraken te staan. Wel had hij naar eigen zeggen beter 'Israëlische regering' in plaats van 'Joden' kunnen zeggen.

Verwachtingspatronen

Er is ook sprake van een bepaald verwachtingspatroon, vertelt assistent professor Media & Popular Culture Simone Driessen. Zij onderzoekt voor de Erasmus Universiteit de relatie tussen fans en hun idolen.

"Als een celebrity zich normaal wel uitspreekt en nu stil blijft, stellen fans daar wel vragen over. Vooral bij jongere generaties speelt dit. Zij lijken zich meer bewust te zijn van het activisme in de wereld."

Fans verliezen

Je uitspreken heeft ook een een keerzijde, vertelt de onderzoeker. Als de uitspraak van een bekende persoonlijkheid niet overeenkomt met jouw visie, kan dat hard binnenkomen. "Een goed voorbeeld is Taylor Swift. Er werd lang over haar gedacht dat ze rechts-conservatief was, en ze had in die hoek ook veel fans. Toen zij progressiever en linkser bleek te zijn dan gedacht, trokken de conservatieve fans zich dat erg persoonlijk aan."

Fans boycotten hun idool en er werden zelfs cd's van Swift verband, weet Driessen. "Het zal een kleine impact hebben gemaakt op zo'n groot idool, maar die fans ben je dan toch kwijt. En fans zijn toch je inkomstenbron."

Waarde van boodschap

Waar we volgens popcultuurexpert Sitabi echt niet omheen kunnen, is de impact die je ergens over uitspreken als bekend persoon daadwerkelijk heeft. Of het nu gaat om oorlog, racisme of het klimaat. "Het is heel Nederlands om te zeggen dat de waarde van de uitspraken verloren gaan. Het motto is hier 'doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg', maar dat geldt niet voor de mensen die lijden."

Vooral buiten onze landsgrenzen is de impact die uitspraken van bekende personen hebben goed te merken, ziet Sitabi. "Internationaal worden mensen steeds strijdlustiger, de boodschap wordt luider. Mensen proberen elkaar te informeren en dat sijpelt in sommige gevallen ook door naar de politiek."

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Maar hebben deze bekende mensen ook daadwerkelijk een maatschappelijke verantwoordelijkheid? "Dat is een hele zware last die ze wordt toegeschreven", zegt Hermes. "En dat komt voort uit het gevoel dat wij, het publiek, ze groot hebben gemaakt. Zij verdienen door de fans en daardoor vindt men dat deze mensen ook iets terug moeten doen voor ons."

De lector vervolgt: "Maar daardoor wordt hen ook het recht ontnomen om iets níet te weten. Net zoals ieder 'normaal' persoon weleens iets niet weet. Die balans is soms zoek."