De Amerikaanse president Joe Biden heeft gratie verleend aan zijn zoon Hunter Biden. Hij werd in juni schuldig bevonden aan de illegale aanschaf van een wapen. Maar door gratie ontkomt zijn zoon aan een gevangenisstraf. Hoe zit dat eigenlijk in Nederland?

Gratie is vermindering, verandering of kwijtschelding van een straf of maatregel die de rechter heeft opgelegd. Je kunt in Nederland al voor geldboetes vanaf 340 euro gratie vragen, tot en met veroordelingen tot levenslang. In de eerste 6 maanden van 2024 zijn er 362 gratieverzoeken geweest, daarvan zijn er 69 toegekend.

Vorstelijke macht

Richard van der Weide is strafrechtadvocaat en heeft meerdere keren een gratieverzoek ingediend. Het verlenen van gratie is van oudsher een speciaal recht voor de monarch, de koning dus.

"Je ziet het ook nog wel in tekenfilms. Dan was er een koning die op zijn troon zat. Vervolgens kwam de dorpeling langs en ging de rechtszaak voor zichzelf voeren. De koning zei dan: 'je krijgt gratie of je krijgt het niet'. Dus oorspronkelijk ligt die macht bij de vorst", vertelt journalist en historicus Coks Donders daarover.

Advies van OM en rechter

Sinds 1848 heeft Nederland ministeriële verantwoordelijkheid, waardoor de beslissing voor een gratieverzoek uiteindelijk bij de minister of staatssecretaris ligt. "Het is formeel de koning, maar de staatssecretaris beslist. De koning gaat echt niet achter zijn bureau al die gratieverzoeken beoordelen", zegt strafrechtadvocaat Van der Weide.

Bovendien gaat een gratieverzoek eerst nog langs de rechter en het Openbaar Ministerie. "Het gratieverzoek wordt gestuurd voor advies naar het OM en naar de rechter. Als die negatief adviseren, dan leidt dat ook meestal tot een afwijzende beslissing op het verzoek. De rechter die uiteindelijk betrokken is geweest bij de zaak, heeft daar wel degelijk een adviserende stem in."

Alleen in schrijnende situaties

De strafrechtadvocaat komt gratieverzoeken in zijn werkveld vooral tegen bij vrijheidsstraffen. Iemand heeft dan een gevangenisstraf en moet deze in de gevangenis of in een huis van bewaring uitzitten. In een aantal situaties kan een gratieverzoek een oplossing zijn. Zo kan het een uitkomst bieden als de uitvoering van een gevangenisstraf voor een veroordeelde belastend is, legt Van der Weide uit.

"De straf leidt dan tot een schrijnende situatie in de privésfeer of medische sfeer. Je moet bijvoorbeeld denken aan mensen die terminaal zijn die dan nog een aantal jaren of maanden de gevangenis in moeten. In die gevallen kun je een gratieverzoek indienen", legt de strafrechtadvocaat uit.

Strafvermindering of andere straf

Een gratieverzoek heeft dus alleen een kans van slagen op het moment dat er sprake is van gewijzigde omstandigheden die de rechter tijdens de behandeling van de zaak niet kende, vervolgt Van der Weide.

"Het kan alleen op het moment dat de straf onherroepelijk is, dus niet meer naar een hoger rechtscollege kan, en de straf daarmee vaststaat. En daarnaast moet er sprake zijn van nieuwe omstandigheden, die als het bekend zou zijn geweest bij de behandeling van de zaak tot een ander oordeel zou hebben geleid bij de rechter." Vervolgens kan er worden besloten voor een gedeeltelijke of gehele kwijtschelding, of een omzetting van de straf.

Frank Masmeijer

Een bekend voorbeeld van iemand die in Nederland gratie is verleend, is voormalig tv-presentator Frank Masmeijer. Hij zat 9 jaar in de gevangenis voor betrokkenheid bij cocaïnehandel.

Masmeijer moest eigenlijk nog anderhalf jaar toen hij in juli 2022 gratie van de koning kreeg en vervroegd vrijkwam.

'Dat bestaat niet in Nederland'

Toch verschilt Nederland erg met Amerika. Daar is de situatie vooral politiek gekleurd omdat de president zijn eigen zoon gratie heeft verleend. In Nederland komt dat haast niet voor. "Hier wordt echt alleen gekeken of die straf nog rechtvaardig is. Maar het kan ook dat een onvoorwaardelijke gevangenisstraf wordt omgezet naar een werkstraf", vertelt Van der Weide.

Over de situatie in Amerika is de strafrechtadvocaat duidelijk: "Dat een president in Amerika zijn eigen zoon kan pardonneren, vind ik vanuit rechtsstatelijk oogpunt potsierlijk. Dat bestaat in Nederland niet."

President Donald Trump kondigde het gisteravond aan: Amerika gaat een importheffing van 20 procent op alle producten uit de Europese Unie doorvoeren. Wereldwijd waarschuwen economen dat dit een slecht idee is, vooral voor de VS zelf. Toch zet Trump door.

Voor Nederlandse ondernemingen met veel export naar de Verenigde Staten breken spannende tijden aan. Door de extra belasting van 20 procent worden hun producten voor de Amerikaanse consument een stuk duurder. "Dit betekent heel veel onzekerheid."

"Dit valt wel rauw op ons dak", zegt Willem Hulsebosch. Samen met zijn vrouw en zoons runt hij al jaren een bloembollenbedrijf in Julianadorp.

Andere markten

"We doen al decennialang zaken met Amerika en hebben in de loop der jaren echt een goede band opgebouwd met onze klanten in de VS", gaat Hulsebosch verder. "Die willen we graag houden. Maar als het moet, dan gaan we ons op andere markten richten."

Want de familie beseft wel dat Amerikanen zullen afhaken als bloemen door de heffing te duur worden. "Tulpen zijn geen eerste levensbehoefte. Aan het eind van je rondje supermarkt staat er een bosje bloemen. Als dat ineens 20 procent duurder is, dan denk je wel twee keer na."

'We begrijpen zijn visie'

De familie Hulsebosch is flink verweven met de Verenigde Staten. "Onze moeder is Amerikaans, we hebben familie overzee en komen er vaak", vertelt zoon Roy.

"We houden van het land en zijn zelfs pro-Trumpers. Dat klinkt misschien tegenstrijdig, maar we begrijpen zijn visie wel. Hij maakt waar wat hij zegt. Dat vinden wij ergens ook wel bewonderenswaardig. Hij zet zijn volk op één, dat is duidelijk. Daar kunnen wij in Europa nog wat van leren. Alleen dit plan, dat maakt het voor ons wel lastig."

Niet volledig afhankelijk

Toch blijft Hulsebosch positief: "We zijn gelukkig niet volledig afhankelijk van Amerika. We exporteren ook naar Engeland, China, Rusland en Kazachstan. En we hebben een uniek product. Bollen kun je maar op één plek in de wereld telen, en dat is hier, in Nederland. Door het klimaat, de bodem, de omstandigheden. Dat kan niet zomaar ergens anders. Daar hebben ze ons gewoon voor nodig.

Er zijn dus genoeg opties. "Als de ene markt moeilijk doet, dan vinden wij onze weg wel via een andere. We hebben al vaker met onzekerheden te maken gehad. Als het even tegenzit, dan nemen we genoegen met wat minder marge en stellen we investeringen gewoon even uit."

'Kennis en ervaring zit in Nederland'

"Trump ziet ons het liefst naar Amerika vertrekken", legt directeur van TTA-ISO Martin Maasland uit. Het Nederlandse bedrijf maakt landbouwmachines en heeft een grote afzetmarkt in de Verenigde Staten.

TTA-ISO heeft zelfs een kantoor in de VS zitten. "Maar de kennis en ervaring op het gebied van high-techsystemen in de tuinbouw zit hier in Nederland. Die gekwalificeerde mensen kun je niet oppakken en in Amerika neerzetten."

Prijs verlagen

Bang voor Amerikaanse concurrenten is Maasland niet. "In ons geval zijn er weinig of eigenlijk geen partijen in de Verenigde Staten die hetzelfde kunnen bieden als wij. We zien onszelf daardoor niet genoodzaakt om de winstgevendheid op onze machines te verlagen."

Maar als de prijs vanwege de invoerheffingen te hoog wordt, dan bestaat er volgens Maasland wel een kans dat de markt afneemt of zelfs helemaal stilvalt. "Dan kunnen we overwegen of we bereid zijn iets van onze marges op te geven, maar we moeten ook de salarissen van onze medewerkers kunnen betalen."

Tegenactie

Over eventuele eigen tarieven die de EU als tegenactie kan invoeren, maakt Maasland zich geen zorgen. "De grootste impact zijn uiteindelijk toch de hoge tarieven van Amerika richting Europa, omdat wij in Europa produceren."

"En andersom importeren wij weinig vanuit Amerika", gaat hij verder. "Dus als Europa hoge handelstarieven gaat invoeren, verwachten wij niet dat dat veel impact op ons heeft."

Minder groei maar geen crisis

Hoofdeconomoom van de ING Marieke Blom begrijpt de zorgen van Nederlandse ondernemers die veel exporteren naar de Verenigde Staten. "Door Trumps nieuwe invoertarieven, gemiddeld 25 procent, en zelfs 54 procent voor China krijgt ook de Europese Unie een tarief van 20 procent opgelegd. Dat leidt naar verwachting tot een exportdaling van zo'n 15 procent richting de VS. Voor Nederland betekent dat een krimp van ongeveer 0,2 procent van het BBP."

Toch is dit volgens Blom geen nieuwe economische crisis in wording. "Dit is niet te vergelijken met corona of de energiecrisis. Het is vooral een rem op de groei."

Niet terugslaan met eigen tarief

Blom verwacht dat Europa met eigen tarieven zal reageren. "Maar hoe dat uitpakt is onduidelijk, omdat we niet zeker weten hoe Trump reageert. Een handelsoorlog moeten we zien te voorkomen."

"We kunnen beter gerichte steun bieden aan getroffen sectoren. Ook kan er veel winst worden geboekt door de interne markt beter te laten werken. En er liggen veel kansen in het versterken van handelsrelaties met landen als India en Zuid-Amerika. Als we dit moment grijpen, kan Europa uiteindelijk sterker en minder afhankelijk van de VS worden. Ook voor Nederland liggen hier echte kansen."