Opeens is het er weer, het blauwtongvirus. Op veel plekken in Nederland raken dieren weer besmet met het vaak dodelijke virus. En dat is onverwacht, omdat veel dieren in ons land juist recent zijn ingeënt met een nieuw vaccin.

Het aantal besmettingen van blauwtong neemt snel toe. Begin deze week telde de NVWA 94 besmettingen, nu zijn het er al 318. Het virus wordt verspreid door een mugsoort, de knut. Koeien, geiten en schapen worden er heel ziek van. Ze krijgen een blauwe tong, schuim op de bek, hoge koorts en worden kreupel, vaak met de dood tot gevolg.

Werkte het vaccin dan wel?

"We hoopten dat er na vaccinatie geen nieuwe besmettingsgolf meer zou ontstaan, maar helaas", zegt dierenarts Bernd Hietberg uit Beilen, die benadrukt dat de golf niet betekent dat de vaccins niet werken. "Door het vaccin verwacht ik dat er minder dodelijke slachtoffers zullen vallen dan vorig jaar. Toen stierven er ruim 40.000 schapen aan de ziekte. Tot nu toe heb ik in de afgelopen dagen 3 meldingen gehad en bij deze schapen leken de symptomen wel milder."

Ook moeten we rekening houden met weerstandsverlagende omstandigheden, zegt Hietberg. "Het is nu heel warm bijvoorbeeld. En omdat het zo nat is geweest en de grond drassig was, kan er ook longontsteking heersen. En er kunnen wormen zijn. Dus stel dat een dier wat verzwakt is, ja, dan kan ik me voorstellen dat hij alsnog aan blauwtong overlijdt."

Heel ziekmakend

De kans dat er nu een andere variant van het blauwtongvirus rondwaart, waar het vaccin niet tegen werkt, acht Heitberg heel klein. "De monitoring is erg goed in Nederland door de samenwerking van de praktijkdierenartsen met de Gezondheidsdienst voor Dieren. Er is een meldingsplicht voor veehouders en dierenartsen voor de verschillende varianten. De ene is ziekmakender dan de andere. Tussen 2006 en 2008 had Nederland te maken met uitbraken van serotype 8 en serotype 6."

"Daarna is er eigenlijk geen blauwtong geweest in Nederland. Nu hebben we te maken met serotype 3, die heel erg ziekmakend is voor dieren. Bij schapen hebben we het afgelopen jaar gezien dat zeven van de tien dood gingen, binnen een aantal dagen. Het is echt een lijdensweg voor die dieren. Ook voor koeien is het op een aantal bedrijven heel heftig geweest. De sterfte onder koeien was minder, maar we zien wel dat de schade bij die koeien vaak blijvend is."

Miskramen

Dat merkt ook melkveehouder Paul van de Ven uit Beilen, die de nieuwe besmettingsgolf al van verre zag aankomen. "In maart testten wij al embryo's positief op blauwtong en wisten we zeker dat het virus overwinterd had. Ook werden er twee kalfjes met de ziekte geboren en hebben we te maken gehad met wel 25 spontane miskramen."

Normaliter lopen er op het biologische bedrijf van Paul en zijn vrouw Sanne 190 tot 200 koeien, maar door de blauwtong zijn er nog maar 155 koeien over. "Eergisteren zijn er weer 30 weggegaan omdat ze niet meer herstellen. Ze blijven ziek. Aan de klauwen, de uier, de hartklep. Eigenlijk zijn al hun kleine bloedvaten door het virus beschadigd. Ook zijn er veel koeien onvruchtbaar geworden. Economisch is dat niet te dragen."

Triest

De overgebleven koeien gaan nog wel naar buiten, maar niet meer na vijf uur 's avonds, want dan verschijnen de knutten. "In de avonduren zijn de muggen het meest actief. Ik houd mijn hart vast van wat er nog komen gaat. Het is een triest gebeuren."

Emotioneel veel indruk

En dat kan veehouder Wilko Kemp uit Kortenhoef beamen. Samen met zijn vrouw Hermien heeft hij een bedrijf met schapen en koeien, dat vorig jaar zwaar getroffen wordt door blauwtong. "284 schapen gingen dood, slechts 100 hebben het overleefd", vertelt Wilko.

Het maakte emotioneel veel indruk. "En nu het virus terug is ben ik gewoon hartstikke bang. Ik ga iedere dag kijken bij de schapen. 'Ik zie toch niks wat erop lijkt?' Niet nog een keer hetzelfde als vorig jaar." Kemp heeft al zijn dieren ingeënt, behalve de oude schapen en koeien, die de ziekte vorig jaar overleefden. "Die hebben gewoon zelf al die antistoffen aangemaakt."

Krom geregeld

Maar behalve emotioneel is het ook financieel zwaar. "Onze koeien overleefden blauwtong, maar hebben veel gezondheidsschade. Qua melkproductie zitten we nog steeds niet op het niveau van vorig jaar. En nieuwe schapen zijn ook niet gratis. Een lammetje kost al snel 125 euro. Ik had het ontzettend gewaardeerd als de overheid ons financieel wat had geholpen. Dat Adema had gezegd: 'Ik leg voor elk lammetje 25 euro bij.' Maar het potje van het dierencalamiteitenfonds was al snel leeg."

Wilko vindt het best wel krom geregeld. "Bij een wolvenaanval op schapen betaalt de overheid een vergoeding aan de veehouder. En ook de waarde van pluimvee dat geruimd wordt vanwege de vogelgriep wordt vergoed. Maar met blauwtong moet de sector het zelf oplossen. Daar snap ik helemaal niets van."

Hoe nu verder?

Ondertussen blijft dierenarts Bernd Hietberg hard werken om de dieren zo goed mogelijk te beschermen. "Bijna alle schapen zijn inmiddels gevaccineerd, dus die zijn beter beschermd dan vorig jaar. Onder laboratoriumomstandigheden was er een bescherming van meer dan 80 procent, dus ik ga er vanuit dat we dat in de praktijk ook halen."

Bij koeien is nu ongeveer de helft gevaccineerd. "Dat worden er vast meer, omdat veel mensen die twijfelden nu ook starten met vaccinatie. Want ja, als je niet vaccineert, dan wordt het wel een beetje een loterij. Ik vind het heel spannend hoe het zich gaat ontwikkelen."

Er is al één Nederlander aan overleden en twee andere zijn erdoor in het ziekenhuis beland: namaak oxycodon-pillen. Vaak worden ze online gekocht, zonder recept. "Je weet niet wat je koopt."

Videobeelden laten een opmerkelijk beeld zien bij het steekincident in het centrum van Amsterdam gistermiddag. Een burger overmeestert de verdachte en draagt hem ogenschijnlijk rustig over aan de politie. Is dat uitzonderlijk? "Ging heel efficiënt."

We leggen de video voor aan hoogleraar criminologie Marie Lindegaard van de Universiteit van Amsterdam.

Burger die ingreep, wist wat hij deed

"Wat mij heel erg opvalt aan de video van het burgerarrest in Amsterdam, is dat de omstander die de verdachte heeft gepakt zich behoorlijk professioneel gedraagt. Hij is een stuk handiger dan wat ik ooit gezien heb op camerabeelden van dit soort incidenten. De manier waarop hij op die dader gaat zitten en dan met één hand nog iets pakt. Dat geeft mij het idee: dit is wel iemand met professionele skills", vertelt Lindegaard.

De hoogleraar gaat verder: "Wat mij ook opvalt is het moment dat de politie aankomt. Wat omstanders op dat moment meestal doen is alles heel snel aan de politie overdragen, hier zie je dat politie en deze burger samenwerken. Dat geeft mij de indruk dat ook de politie ziet dat deze burger dit heel efficiënt doet en weet wat hij doet."

Cirkel van omstanders

Volgens Lindegaard is ook de manier waarop andere omstanders zich opstellen kenmerkend voor een serieus incident waar geweld bij komt.

"Er staan heel veel mensen omheen. Er is een vrouw die de burger die op de verdachte zit even aantikt, mensen vragen die burger dingen. Het is typisch voor zo'n situatie dat omstanders een cirkel eromheen vormen."

Gevoel van veiligheid

Dat contact zoeken tussen omstanders is een manier om met trauma om te gaan, proberen je veilig te voelen. Het is ook een manier om de burger die de verdachte beet heeft het gevoel te geven dat hij niet alleen staat, legt Lindegaard uit.

Meestal is het zo dat drie tot vier mensen gaan samenwerken en deze man doet het in de video alleen. Ook dat geeft volgens haar weer een aanwijzing dat deze burger professioneel overkomt.

Sociale banden

We weten inmiddels dat de burger die de verdachte overmeesterde een toerist was net als de meeste slachtoffers, is dat relevant?

"Ja", zegt Lindegaard. "Je ziet meestal dat mensen die een band voelen met de mensen die betrokken zijn in het incident eerder tot actie overgaan. Er waren veel toeristen op straat, dat soort sociale banden lokt omstander-ingrijpen uit. Dat geldt trouwens ook voor sociale banden tussen dader en burger."

Ingrijpen bij urgentie

Interessant is ook wanneer iemand tot actie overgaat. "Als er een wapen wordt gebruikt dan zien we dat omstanders iets later ingrijpen en terughoudender zijn. Het was in Amsterdam redelijk laat dat er iets werd gedaan door die burger en dat past bij dit soort incidenten", vertelt Lindegaard.

In het algemeen zie je dat omstanders bij vechtpartijen of ruzies meestal ingrijpen op het moment dat duidelijk wordt dat het niet een gewone ruzie is, dat is het moment waarop omstanders iets gaan doen, ziet de hoogleraar. "Je zou natuurlijk ook kunnen denken: dat is het moment waarop het ingewikkeld wordt dus; liever niet. Maar dat is niet zo. Als de urgentie wordt gevoeld dan grijpen mensen vaak in."

Omstander-effect

Hoe zit het met het omstander-effect? Vanuit de psychologie is dat vaak uitgelegd als een situatie waar mensen gezamenlijk kijken naar een noodsituatie maar niets doen.

"Het omstander-effect is vooral een laboratorium fenomeen. Het is niet in het echte leven aangetoond voor een situatie waar geweld of agressie in het spel is, omdat je daar geen proefpersonen aan mag blootstellen. Wij zien steeds: als het geen noodgeval is dan gaan mensen niks doen, maar als het nodig is dan doen mensen iets."

Persoonlijke kenmerken

Is er iets bekend over wat voor type mensen er ingrijpt in zo'n situatie?

"Weinig. Het gebeurt best wel vaak maar is niet goed onderzocht. Het wordt vaak niet opgenomen in de politiestatistiek, er is weinig informatie over die mensen", sluit Lindegaard af.

Britse toerist overmeesterde verdachte 'vanuit instinct'

De Amsterdamse burgemeester Halsema heeft de man die de verdachte overmeesterde een heldenspeld overhandigd.

Zij zegt over de man: "Hij heeft een geweldig instinct aan de dag gelegd. Je weet het natuurlijk niet wat de verdachte van plan was, wat er nog had kunnen volgen, maar je kunt niets uitsluiten. Deze man heeft in een split second een beslissing genomen, die echt uitzonderlijk is en waarvoor heel veel waardering moet zijn."